مرگ‌ زیر سقف خاکستری / آلودگی هوا ما را پیر می‌کند

به گزارش تجارت نیوز، در روزهای گذشته هوای 14 شهر خوزستان در وضعیت ناسالم و بسیار ناسالم قرار گرفت. شاخص آلودگی در این شهرها به حدی بالا رفت که به وضعیت بنفش رسید. این آلودگی البته در دیگر شهرهای کشور نیز با میزان کمتر هم وجود دارد. در این شرایط تنها واکنشی که مسئولان استانی خوزستان نشان داده‌اند تغییر ساعت شروع به کار مدارس و ادارات و… بوده است. اما سوال اینجاست که آیا این اقدام به تنهایی می‌تواند مانع بروز آسیب‌های متعدد آلودگی هوا بر جسم و روان شهروندان شود؟ طبق آمارهای رسمی سالانه بین 30 تا 40 هزار ایرانی بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند؛ این آمار یعنی هر 15 تا 17 دقیقه یک نفر به خاطر عوارض آلودگی هوا جان می‌سپارد. این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که قانون هوای پاک سال‌هاست به تصویب رسیده اما هیچ اراده‌ای برای اجرای شدن آن وجود ندارد. در واقع این قانون هم به جمع قوانینی که مصوب می‌شوند اما ضمانت اجرایی ندارند اضافه شده است.

آلودگی هوا؛ از آمار جهانی تا واقعیت ایران

بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، آلودگی هوا سالانه حدود ۷ میلیون مرگ زودرس در جهان رقم می‌زند. از این میان، بیش از ۴ میلیون نفر در اثر آلودگی هوای محیطی و حدود ۳ میلیون نفر در اثر آلودگی ناشی از سوخت‌های خانگی جان خود را از دست می‌دهند.

مطالعات مؤسسه «State of Global Air» نیز در مورد ایران نشان می‌دهد که سالانه بین ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان می‌بازند؛ عددی معادل مرگ روزانه بیش از صد شهروند.

آلودگی هوا ما را پیر می‌کند

احمد انجم‌‍پور، متخصص بیماری‌های تنفسی، در این‌باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: آلودگی هوا در واقع نوعی پیری زودرس برای بدن ایجاد می‌کند. وقتی ذرات آلاینده به ریه وارد می‌شوند، بدن به‌طور مداوم در حالت التهاب قرار می‌گیرد. این التهاب مزمن نه‌تنها به تخریب بافت ریه منجر می‌شود، بلکه به مرور زمان روی سیستم قلبی و عروقی، کلیه و حتی پوست تأثیر می‌گذارد.

در هفته‌های آلوده، مراجعه بیماران مبتلا به آسم و انسداد مزمن ریوی تا دو برابر افزایش می‌یابد

او می‌افزاید: در هفته‌های آلوده، مراجعه بیماران مبتلا به آسم و انسداد مزمن ریوی تا دو برابر افزایش می‌یابد. کودکان، سالمندان و بیماران قلبی بیشترین آسیب را می‌بینند. بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که در روزهای آلوده حتی پس از چند قدم پیاده‌روی دچار تنگی‌نفس یا سرفه‌های خشک می‌شوند.

اگر فردی جوان و سالم در شهری با هوای آلوده زندگی کند، ممکن است در ۴۰ سالگی عملکرد ریوی‌اش مانند فردی ۵۵ ساله باشد

این متخصص بیماری‌های تنفسی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار می‌دارد: یکی از مشکلات جدی، تجمع آلاینده‌ها در بدن طی سال‌هاست. ممکن است فردی جوان و سالم باشد، اما اگر در شهری با هوای آلوده زندگی کند، در ۴۰ سالگی عملکرد ریوی‌اش مانند فردی ۵۵ ساله باشد. این یعنی پیری فیزیولوژیک زودرس.

انجم‌پور همچنین به اثرات غیرمستقیم آلودگی هوا اشاره کرده و می‌گوید: وقتی هوا آلوده است، مردم کمتر از خانه خارج می‌شوند، فعالیت بدنی‌شان کاهش می‌یابد و در نتیجه وزن و فشار خون افزایش می‌یابد. این تغییر سبک زندگی خود به افزایش بیماری‌های مزمن دامن می‌زند.

آلودگی هوا و اضطرابی که نفس می‌کشیم

در حالی‌که اثرات جسمی آلودگی هوا بیشتر شناخته شده‌اند، اثرات روانی آن تازه در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات دانشگاهی در اروپا و آسیا نشان داده‌اند که افزایش ذرات معلق در هوا، با افزایش نرخ افسردگی، اضطراب و حتی خودکشی ارتباط دارد. هوای آلوده بر سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) اثر می‌گذارد و می‌تواند تعادل شیمیایی مغز را مختل کند. همچنین در روزهایی که هوا ناسالم است، افراد کمتر در فضای باز رفت‌و‌آمد می‌کنند و احساس انزوا و بی‌حالی افزایش می‌یابد.

آلودگی هوا یکی از بارزترین مصادیق استرس محیطی مزمن است

میترا رحیمی، روانشناس بالینی، نیز در رابطه با تاثیرات آلودگی هوا بر روان افراد به تجارت‌نیوز می‌گوید: ما در روان‌شناسی محیطی مفهومی داریم به نام استرس محیطی مزمن؛ یعنی عواملی که به‌طور مداوم و بدون وقفه ذهن را تحت فشار قرار می‌دهند. آلودگی هوا یکی از بارزترین مصادیق این استرس است. مردم احساس می‌کنند کنترل بر محیط خود ندارند و این احساس ناتوانی می‌تواند اضطراب و افسردگی را تشدید کند.

او همچنین به تاثیرات اجتماعی آلودگی هوا اشاره کرده و می‌افزاید: وقتی مدارس به دلیل آلودگی هوا تعطیل می‌شود یا خانواده ها نمی‌توانند از خانه خارج شوند، تعاملات اجتماعی کاهش می‌یابد. این محدودیت باعث تنش در روابط خانوادگی می‌شود و در کودکان احساس دل‌زدگی، بی‌حوصلگی و حتی پرخاشگری ایجاد می‌کند.

حتی میزان ذرات ریز موجود در هوا می‌تواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد

این روانشناس بالینی ادامه می‌دهد: تحقیقات جدید نشان می‌دهد که حتی میزان ذرات ریز موجود در هوا می‌تواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد. در کودکان، این آلودگی ممکن است به کاهش تمرکز، افت تحصیلی و افزایش مشکلات رفتاری منجر شود. در بزرگسالان نیز خواب کوتاه‌تر و باکیفیت پایین‌تر گزارش شده است.

از هوای آلوده تا نابرابری اجتماعی

اما آلودگی هوا همان‌گونه که بر جسم و روح افراد تاثیر می‌گذارد، عامل افزایش احساس نابرابری اجتماعی نیز می‌شود. عموما در کلان‌شهرها، مناطق مرکزی و جنوب شهر، که تراکم ترافیک و صنایع بیشتر است، آلوده‌ترند. در مقابل، محله‌های بالاتر با فضای سبز و تهویه بهتر، هوای سالم‌تری دارند. این یعنی نابرابری در دسترسی به «هوای سالم» نیز وجود دارد. افراد کم‌درآمد معمولاً در خانه‌های کوچک‌تر و نزدیک به خیابان‌های پرتردد زندگی می‌کنند، وسایل گرمایشی فرسوده‌تری دارند و توان خرید دستگاه تصفیه هوا یا مهاجرت به مناطق پاک‌تر را ندارند. به بیان دیگر، «فقر، استنشاق آلودگی را تشدید می‌کند.»

پیامدهای اقتصادی آلودگی هوا

برآوردهای بین‌المللی نشان می‌دهد که خسارت اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در ایران، سالانه بیش از 12میلیارد دلار است؛ رقمی معادل چند درصد تولید ناخالص داخلی کشور. این خسارت‌ها شامل هزینه‌های درمانی، کاهش بهره‌وری شغلی، غیبت از کار، و مرگ‌های زودرس است. بر اساس اعلام بانک جهانی میانگین هزینه‌های جهانی آلودگی هوا در کشورهایی که با این معضل درگیرند حدود ۶ درصد از تولید ناخالص جهان است اما در ایران این رقم به بیش از 9 درصد تولید ناخالص ملی می‌رسد.