نقشه‌ای تازه برای آینده صنایع خلاق ایران

به گزارش تجارت نیوز، رویداد ملی صنایع خلاق در روزهای ۱۴ و ۱۵ آبان با حضور جمعی از مدیران دولتی، فعالان بخش خصوصی و متخصصان فرهنگ و فناوری، در سالن همایش‌های بین‌المللی رایزن برگزار شد. این رویداد به همت مؤسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر با هدف گفت‌وگو، هم‌افزایی و تبیین مسیرهای جدید توسعه در حوزه صنایع خلاق برگزار شد و طی دو روز، هشت پنل تخصصی به بررسی ابعاد مختلف زیست‌بوم خلاق کشور پرداخت.

سیدصادق پژمان، مدیرعامل مؤسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر، بر لزوم بازتعریف نقش دولت در حمایت از صنایع خلاق تأکید کرد و گفت: «اگر قرار است این حوزه رشد کند، دولت باید از تصدی‌گری فاصله بگیرد و به تسهیل‌گری روی آورد. نهادهای دولتی باید بیشتر شنونده و پشتیبان باشند تا تصمیم‌گیرنده نهایی.» پژمان محور اصلی این تحول را در پیوند میان خلاقیت، فناوری و سرمایه اجتماعی دانست و تأکید کرد که زیرساخت فرهنگی، شرط لازم برای شکل‌گیری اقتصاد خلاق است.

روز نخست: گفت‌وگو درباره زیرساخت‌ها و قانون‌گذاری

در نخستین روز، پنل‌های تخصصی با تمرکز بر چالش‌های درونی زیست‌بوم خلاق و نقش دولت در توسعه این بخش برگزار شد.
در پنل نخست با عنوان «سرمایه‌گذاری و توسعه بازار صنایع خلاق»، مدیران استارتاپ‌ها و نهادهای مالی بر این نکته تأکید کردند که اقتصاد خلاق در ایران بدون ابزارهای مالی نوین و شفاف‌سازی زنجیره ارزش نمی‌تواند رشد کند. آرش حیدریان، مدیرعامل زیین، با اشاره به ضرورت حضور صندوق‌های خطرپذیر در این بخش گفت که «سرمایه‌گذاری در صنایع خلاق باید مبتنی بر ارزش دارایی نامشهود باشد، نه صرفاً دارایی فیزیکی.»

در پنل دوم با موضوع «صادرات خلاقانه؛ راهکارهای جهانی شدن صنایع خلاق»، فعالان این عرصه از جمله صفا صیرفی، مشاور برند باسلام، بر اهمیت شناخت مخاطب جهانی و توسعه زبان بین‌المللی برند ایرانی تأکید کردند. آنان گفتند جهانی شدن صرفاً به معنی صادرات محصول نیست، بلکه نیازمند «زبان مشترک فرهنگی» است.

در سومین پنل، با موضوع «منابع انسانی در صنایع خلاق؛ هنرمند و انسان، محور صنایع خلاق»، سخنرانان بر نقش آموزش، کوچینگ و پرورش سرمایه انسانی تأکید کردند. محمدرضا کتابی، کوچ کسب‌وکارهای خلاق، گفت که «صنایع خلاق بدون توسعه فردی هنرمندان، رشد نخواهد کرد. انسان پیش از مهارت باید رشد کند تا ایده‌اش ماندگار شود.»

یکی از مهم‌ترین پنل‌های روز نخست، گفت‌وگو درباره «حکمرانی و مالکیت فکری در صنایع خلاق؛ قانون‌گذاری برای رشد و نوآوری» بود. در این نشست، محسن احمدزاده، پرویز کرمی، علی شیرین‌زاد، رضا مستمع و سیدصادق پژمان از زوایای مختلف به ساختار قانون‌گذاری و چالش‌های حمایت از خلاقیت پرداختند. شیرین‌زاد با لحنی صریح از بوروکراسی خسته‌کننده و قوانین متناقض انتقاد کرد و گفت: «ما بیش از دوازده‌هزار قانون داریم که بسیاری از آن‌ها عملاً کارکردی ندارند. کشورهایی با دو‌هزار قانون بهتر اداره می‌شوند. زمان آن رسیده که قوانین زائد را حذف کنیم.» در مقابل، رضا مستمع، نماینده مرکز پژوهش‌های مجلس، تأکید کرد که مشکل، نداشتن قانون نیست بلکه نبود اجرای درست و ضعف در نظام مالکیت فکری است. او افزود: «بسیاری از تولیدکنندگان فرهنگی و هنری از نبود حمایت در برابر کپی‌کاری آسیب می‌بینند. اگر قرار است بازار خلاق شکل بگیرد، باید مالکیت فکری به رسمیت شناخته شود و مردم خود به ناظران این بازار تبدیل شوند.»

سیدصادق پژمان، مدیرعامل مؤسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنردر این پنل به طور صریح درباره نقش دولت در آینده حکمرانی فرهنگی اختصاص داشت. پژمان با تأکید بر اینکه «حکمرانی فرهنگی یعنی ساختن بستر برای خلاقیت، نه صدور دستور برای آن»، تشریح کرد: «توسعه صنایع خلاق تنها زمانی ممکن است که دولت از نقش تصدی‌گر خارج شود و به تسهیل‌گر تبدیل گردد.» او افزود که نظام فرهنگی کشور هنوز بیش از اندازه بر مجوز و کنترل متمرکز است و این رویکرد مانع رشد طبیعی خلاقیت می‌شود.

در ادامه، پژمان بر پیوند میان فناوری، سرمایه اجتماعی و سیاست فرهنگی تأکید کرد و گفت: «فرصت امروز ما در تقاطع فرهنگ و فناوری است. اگر از آن غافل شویم، دیگران روایت ما را خواهند نوشت.» او وعده داد که مؤسسه کمک به توسعه فرهنگ و هنر، نتایج گفت‌وگوهای دو روز رویداد را به نقشه‌ای عملی برای تقویت اکوسیستم صنایع خلاق تبدیل خواهد کرد؛ نقشه‌ای که هدفش اعتمادسازی، مشارکت اجتماعی و تبدیل فرهنگ به محور توسعه ملی است.

همچنین در اولین روز این رویداد از تمبر ویژه صنایع خلاق نیز رونمایی شد.

فناوری، هویت و نوآوری اجتماعی

روز دوم رویداد، به‌نوعی ترکیب نگاه فرهنگی و فناورانه بود. در نخستین پنل با عنوان «نقش فناوری‌های نوین در صنایع خلاق؛ ابزارهای ملی و جهانی در توسعه»، فعالان فناوری از جمله مصطفی اکرمی، هادی شریفی (مدیرعامل تپسل)، مصطفی کیوانیان و حسن میثمی از وزارت ارتباطات، درباره ظرفیت هوش مصنوعی، بلاک‌چین و پلتفرم‌های تبلیغاتی سخن گفتند.
میثمی در این نشست با اشاره به ضرورت «همگرایی میان فناوری و فرهنگ» گفت: «هوش مصنوعی اگر در بستر فرهنگی بومی توسعه پیدا نکند، به‌جای توانمندسازی، موجب بی‌هویتی می‌شود. ما باید الگوریتم را با زبان فرهنگی ایران همسو کنیم.» در مقابل، مصطفی فاطمی، مدیرعامل میلی‌گلد، تجربه خود را از پیوند طلا، هنر و فناوری توضیح داد و گفت: «باید به پلتفرم‌های دیجیتال به چشم ابزار خلق ارزش فرهنگی نگاه کرد نه صرفاً ابزار فروش.»

پنل دوم روز دوم با عنوان «هنر الگوریتمی و تعاملی؛ قدرت‌بخشی به هویت ملی از طریق نوآوری دیجیتال» برگزار شد. در این نشست حسین محسنی (مدیرعامل آرتیشن)، مهدی شوندی، فواد نجم‌الدین و امیرحسین روشن‌ضمیر درباره پیوند میان هنر و تکنولوژی سخن گفتند. محسنی تأکید کرد که «نوآوری در هنر دیجیتال زمانی معنا دارد که مخاطب از تماشاگر به مشارکت‌کننده تبدیل شود.» نجم‌الدین نیز افزود که «هویت ملی در عصر الگوریتمی باید بازتعریف شود؛ چون دیگر در رسانه‌های رسمی شکل نمی‌گیرد بلکه در تعامل انسان و داده متولد می‌شود.»

اما نقطه اوج روز دوم، پنل پایانی با عنوان «نوآوری اجتماعی؛ راه‌حل‌های خلاقانه برای تأثیر در جامعه» بود که به یکی از پربحث‌ترین نشست‌های کل رویداد تبدیل شد. در این گفت‌وگو، حامد بیدی، محمدمهدی جعفری، محمدمحسن دوباشی و مهدی جعفرنژاد از تجربه‌های میدانی خود سخن گفتند.
جعفری با اشاره به شکست‌های مکرر دولت و بازار در حل مسائل اجتماعی گفت: «جایی که هیچ‌کدام از این دو موفق نیستند، نوآور اجتماعی وارد می‌شود.» او تأکید کرد که راه نجات، در بازگرداندن سهم مردم در حل مسئله است. بیدی نیز از زاویه‌ای دیگر این رابطه را نقد کرد و گفت: «جامعه مدنی امروز زیر فشار بزرگ شدن دولت له شده است. اگر سیاست‌گذار فقط ناظر باشد، نه متولی، می‌تواند نفس جامعه را آزاد کند.»

دوباشی نیز با نگاهی میانجی‌گرانه گفت: «نوآوری اجتماعی نه دشمن دولت است و نه ابزار قدرت؛ حلقه‌ای است میان میدان و سیاست‌گذار. ما باید یاد بگیریم با زبان هر دو فضا حرف بزنیم.» جعفرنژاد هم تجربه خود را از پارک‌های روایی مثال زد و گفت که حتی بدون بودجه دولتی، بخش خصوصی می‌تواند با خلاقیت مسیرهای تازه‌ای برای آموزش و فرهنگ‌سازی بسازد.

در مجموع هشت پنل تخصصی، محورهای اصلی رویداد شامل حکمرانی هوشمند، توسعه بازار، سرمایه انسانی، نقش فناوری، هویت ملی و نوآوری اجتماعی بود. آنچه در گفت‌وگوهای دو روزه بیش از هر چیز تکرار شد، نیاز به تغییر نقش دولت از تصدی‌گر به تسهیل‌گر، و لزوم هم‌افزایی میان نهادهای فرهنگی، فناوری و اقتصادی بود.

به نظر می‌رسد دو روز گفت‌وگوی متمرکز در رایزن، تصویری روشن از یک واقعیت را پیش روی فعالان این حوزه گذاشت: صنایع خلاق در ایران دیگر تنها حوزه‌ای فرهنگی نیستند، بلکه در نقطه تلاقی اقتصاد، فناوری و اجتماع ایستاده‌اند؛ جایی که خلاقیت نه شعار، بلکه ضرورت بقاست.