علی اسدی خمامی: شاید برای شما نیز این سوال پیش آمده باشد که چه هواپیماهایی در ایران پرواز می‌کنند. به هرحال دانستن این موضوع خالی ار لطف نیست. حتی اگر چندان به صنعت هوانوردی علاقه‌مند نباشید، با توجه به گسترش ناوگان ایران و رونق این صنعت در آینده، به احتمال زیاد از مشتریان آن خواهید بود. بنابراین خوب است اطلاعاتی هرچند جزئی درباره هواپیماهای پیشین، فعلی و آینده ایران داشته باشید.

تجارت‌نیوز در نظر دارد در سلسله مطالبی به معرفی ناوگان هوایی ایران بپردازد. نخستین مطلب که نوشته پیش روست به بررسی هواپیماهای منطقه‌ای ایران می‌پردازد.

هواپیماهای منطقه‌ای، هواپیماهایی کوچک هستند که به پرواز در مسیرهای کوتاه و کم مسافر می‌پردازند. هرچند تعداد این دست هواپیماها در ایران زیاد نیست، اما چند فروند هواپیمای منطقه‌ای در ناوگان شرکت‌های مختلف پرواز دارند که در ادامه به معرفی آن‌ها پرداخته می‌شود.

  Harbin Y 12-II

هاربین Y 12  یک هواپیمای توربوپرات دو موتوره و بال بالا ساخت صنایع هوایی هاربین در کشور چین است. این هواپیما که اولین پرواز خود را سال 1982 میلادی انجام داده و تولید انبوه آن از سال 1985 آغاز شده است، اکنون در بیش از 30 کشور جهان خدمت می‌کند.

هواپیمایی پویا در ایران، دو فروند از مدل II این تایپ را در اختیار دارد که شماره ثبت‌ یکی از آن‌ها EP-PUH است.

Y 12-II  از دو موتور توربوپراپ کانادایی Prat & Whitney PT6A-27 بهره می‌برد که شفت هر کدام از آن‌ها قدرتی معادل 715 اسب بخار تولید می‌کند. هواپیما با این موتورها می‌تواند به سرعت پیمایشی معادل 250 و حداکثر سرعت 328 کیلومتر در ساعت دست پیدا کند. ارتفاع پروازی این هواپیما 23 هزار پا یا 7 هزار متر است و بردی معادل 1340 کیلومتر دارد.

Y 12-II  با قابلیت حمل 17 مسافر و 2 خدمه، هواپیمایی ایده‌آل برای پرواز در مسیرهای کوتاه و کم‌تردد است.

Dornier Do 328Jet-310

دورنیر  Do 328Jet-310 هواپیمایی آلمانی و آمریکایی است که گنجایش 33 مسافر و 3 خدمه را دارد.

این هواپیما با دو موتور توربوفن  پرات اند ویتنی PW306B  که هر کدام نیروی پیشرانی معادل 26.91 کیلو نیوتن تولید می‌کنند، قادر است به حداکثر سرعت 750 کیلومتر در ساعت و حداکثر ارتفاع 11 هزار متر یا 35 هزار پا دست پیدا کند. حداکثر برد این هواپیما نیز 3705 کیلومتر است.

هواپیمایی سپهران یک فروند از این تایپ را با رجیستر EP-FSH در اختیار دارد. این هواپیما که پیش از این با رجیستر PK-TXT پرواز می‌کرد، در تاریخ 12 اکتبر سال 2000 تولید و از شرکت اندونزیایی اکسپرس‌ایر خریداری شده است.

هرچند این هواپیما هنوز در آسمان ایران عملیاتی نشده، اما آغاز به کار آن می‌تواند نویدبخش افزایش پروازهای منطقه‌ای باشد.

Antonov 74-TK200

آنتونوف 74 یک هواپیمای کوتاه‌برد ساخت شرکت هواپیماسازی آنتونوف اوکراین است که به عنوان هواپیمایی نظامی-ترابری طراحی شده است. مدل TK200 این هواپیما به عنوان یک جت منطقه‌ای تغییر کاربری یافته و مهندس پرواز از خدمه آن حذف شده است.

هواپیمایی پویا 3 فروند از این هواپیما را با شماره رجیسترهای EP-PUA, EP-PUC  و EP-PUM در اختیار دارند. این سه فروند در اصل هواپیماهای باربری مدل 200 بودند که به بعدها با تغییر چیدمان داخلی به هواپیمای مسافربری تغییر کاربری دادند. از این رو بدنه این هواپیماها به تعداد صندلی‌ها پنجره ندارد.

با اینکه AN 74-TK200 برای حمل 52 مسافر طراحی شده، اما هواپیماهای پویا توانایی حمل 44 مسافر و 5 خدمه را دارند.

در طراحی این هواپیمای بال بالا، موتورها بر روی بال‌ها سوار شده‌اند تا هواپیما توانایی نشست و برخاست بر باندهای کوتاه و خاکی را داشته باشد. از همین رو شکل هواپیما کمی نامتعارف به نظر می‌رسد.

این هواپیما از دو موتور توربوفن Lotarev D36  سری 1A  بهره می‌گیرد که هر کدام توان تولید نیروی پیشرانی معادل 63.9 کیلونیوتن را دارند. با این موتورها هواپیما می‌تواند به حداکثر سرعت 700 و سرعت کروز 600 کیلومتر بر ساعت دست یابد و تا ارتفاع 33 هزارپا اوج بگیرد. برد هواپیما نیز 4325 کیلومتر است.

Embraer ERJ 145-EP

ERJ 145  یک جت منطقه‌ای کوچک ساخت شرکت برزیلی امبرائر است که قابلیت حمل 50 مسافر را دارد. مدل EP این جت منطقه‌ای که از دو موتور توربوفن رولس رویس AE 3007 توان می‌گیرد، قدرت پرواز تا ارتفاع 37 هزارپا، برد 3 هزار و 700 متر و سرعت 854 کیلومتر در ساعت را دارد.

هواپیمایی پویا دو فروند از این تایپ را با رجیسترهای EP-RAA  و EP-RAD  وارد کشور کرده است و قصد دارد با استفاده از این دو پروازهای منطقه‌ای خود را افزایش دهد.

Fokker 50

فوکر یک هواپیماساز هلندی است که اکنون دیگر تحت این نام فعالیت ندارد و تاسیسات آن نیز با هواپیماسازی ایرباس ادغام شده است. فوکر 50 هواپیمایی منطقه‌ای است که توسط این شرکت طراحی و ساخته شده و اکنون در 15 کشور جهان پرواز می‌کند.

این هواپیما با استفاده از دو موتور توربوپراپ PW125B  ساخته شرکت پرات اند ویتنی کانادا، می‌تواند با سرعتی معادل 560 کیلومتر در ساعت تا ارتفاع 25 هزارپا پرواز کند. حداکثر برد این هواپیما 2055 کیلومتر است.

در حال حاضر هواپیمایی نفت ایران که به تازگی نام خود را به هواپیمایی کارون تغییر داده، 5 فروند از این هواپیماها را با شماره رجیسترهای EP-NFT, EP-OIL, EP-GAS, EP-NFK  و EP-PET  در اختیار دارد. همچنین ناوگان ایران شامل 4 فروند از این هواپیماها با شماره رجیسترهای EP-FQC, EP-FQB, EP-FQA و EP-FQD است که با رنگ‌آمیزی هواپیمایی قشم پرواز می‌کنند.

ATR 72-200

هواپیماسازی ایتالیایی-فرانسوی ای‌تی‌آر در ایران با فروش 20 فروند هواپیما به ایران‌ایر بر سر زبان‌ها افتاد. اما جالب است بدانید که ATR 72  پیش از این نیز در ناوگان ایران حضور داشته است. مدل‌های 200 و 500 این تایپ در حال حاضر بخش بزرگی از پروازهای داخلی هواپیمایی آسمان را انجام می‌دهند.

ATR 72-212 که سری ارتقا یافته مدل 200 است، از دو موتور توربوپرات پرات اند ویتنی PW127 بهره می‌برد و درهای بخش بار آن نیز بزرگ‌تر از نمونه‌های اولیه آن است. این ارتقا به منظور بهبود کارایی هواپیما در آب‌وهوای گرم انجام شده است.

ATR 72  توانایی حمل 78 مسافر را دارد، البته تعداد مسافران هواپیما به نوع طراحی داخلی و چینش صندلی‌ها بستگی دارد و از 68 تا 78 نفر متغیر است. چینش 70 نفره متداول‌ترین چینش صندلی این هواپیما است.

اکنون 2 فروند ATR 72-212 با شماره رجیسترهای EP-ATH  و EP-ATZ  در ناوگان آسمان پرواز می‌کنند که هر کدام به ترتیب 24.9 و 23.8 سال سن دارند.

ATR 72-500

ATR 72-212A  با نام تجاری ATR 72-500 نمونه ارتقا یافته مدل 212 است که این کمپانی تابعه ایرباس، به منظور ارتقای عملکرد وارد بازار کرده است. تفاوت عمده این مدل با مدل‌های پیشین استفاده از موتور PW127F  است که به جای 4 پره، 6 پره دارد. این امر باعث می‌شود وزن پرواز هواپیما افزایش یافته و قابلیت حمل بار آن بیشتر شود.

در حال حاضر دو فروند از این تایپ با رجیسترهای EP-ATX و EP-ATU در ناوگان آسمان حضور دارند که سن آن‌ها به ترتیب 18.9 و 14.9 سال است.

ATR 72-600

مدل 600 تایپ 72 هواپیمای ای‌تی‌آر در واقع مدل ارتقا یافته ای از ATR 72-212A است که از امکانات جدیدی بهره می‌برد. جدیدترین این امکانات کابین شیشه‌ای یا Glass Cockpit است. مجموعه‌ای از نمایشگرهای LCD  و آلات ناوبری و کنترلی دیجیتال که جای آلات آنالوگ قدیمی را در کابین خلبان گرفته‌اند.

این تغییر به این منظور انجام شده که کار خلبان به عنوان راهبر هواپیما آسان‌تر شود. این کابین دقیقا مشابه کابین به کار رفته در هواپیمای پیشرفته ایرباس A350 است که از قضا در شمار سفارش‌های جدید ایران‌ایر قرار دارد.

ایران‌ایر در قالب برجام 20 فروند ATR 72-600  خریداری کرده و تا کنون 6 فروند از این هواپیماها را تحویل گرفته است. این هواپیماها با رجیسترهای EP-ITE, EP-ITD, EP-ITC, EP-ITB, EP-ITA  و EP-ITF در آسمان پرواز می‌کنند و مسن‌ترین آن‌ها 4 ماه سن دارد. روز پنجشنبه گذشته دو فروند از این هواپیماها در فرودگاه مهرآباد به زمین نشست و به ناوگان ایران اضافه شد.

ATR 72-600  که جدیدترین عضو خانواده ای‌تی‌آر است، در سال 2007 طراحی و از سال 2010 تحویل مشتریان شده است. این هواپیما می‌تواند با سرعت 509 کیلومتر در ساعت تا ارتفاع 25 هزارپا پرواز کند و برد عملیاتی آن معادل 1528 کیلومتر است. همچنین موتورهای این مدل به PW127M ارتقا یافته است.

British Aerospace BAe 146-200

همانطور که از نامش پیداست، بریتیش آئروسپیس 146 یک هواپیمای منطقه‌ای ساخت بریتانیا است. این هواپیما در سه تایپ 100، 200 و 300 عرضه شده که به ترتیب در بیشترین تعداد صندلی 82، 100 و 112 نفر ظرفیت دارد.

ناوگان ایران تنها یک فروند BAe 146-200  را میهمان خود دارد. این یک فروند با شماره رجیستر EP-MMV در شرکت هواپیمایی ماهان خدمت می‌کند و 30 سال سن دارد.

با کمک 4 فروند موتور توربوفن Lycoming ALF 502R-5 این هواپیما می‌تواند به حداکثر سرعت 789 کیلومتر در ساعت و حداکثر ارتفاع 35 هزار پا برسد. برد این تایپ 3650 کیلومتر است.

AVRO Rj 85

Avro Rj ها در واقع همان BAe 146  ها هستند، که کمی ارتقا یافته‌اند. تفاوت اصلی سری آرجی با بی‌ای‌ایی ها جاینشین شدن موتورهای اصلی با موتورهای LF 507 است.

همچنین Rj ها به جای کابین آنالوگ قدیمی، از کابین‌ خلبان دیجیتال بهره‌می‌برند. Rj 85  مدل بهبود یافته BAe 146-200  است و همان ابعاد و ظرفیت را داراست.

در حال حاضر 6 فروند Rj 85 در ناوگان ایران خدمت می‌کنند که 4 فروند از آن‌ها با رجیسترهای EP-MOP, EP-MOQ, EP-MOS  و EP-MOR  متعلق به هواپیمایی ماهان، یک فروند با رجیستر EP-FQS  متعلق به ناوگان هواپیمایی قشم و یک فروند با رجیستر EP-TBG  جزو مایملک هواپیمایی تابان است.

British Aerospace BAe 146-300

همانطور که پیشتر گفته شد، سری 300 هواپیمای BAe 146  کمی بلندتر از سری 200 آن بوده و تا 112 نفر ظرفیت دارد. در واقع این مدل می‌تواند در رده هواپیماهای میان‌پیکر هم طبقه‌بندی شود، اما از آنجا که مدل کشیده‌تر یک جت منطقه‌ایست، بهتر است در رده هواپیماهای منطقه معرفی شود.

از آنجا که این سری از همان موتورهای سری‌های کوچک‌تر بهره می‌برد، در ازای افزایش وزن برخاست و افزایش ظرفیت مسافر، از برد کمتری برخوردار است و قادر است مسافت 3340 کیلومتر را یکسره طی کند.

در حال حاضر 7 فروند BAe 146-300  با رجیسترهای، EP-MOE, EP-MOK, EP-MOC, EP-MOL, EP-MOM, EP-MOD و EP-MOB در ناوگان ماهان‌ایر خدمت می‌کنند.

AVRO Rj 100

Rj 100  سری ارتقا یافته BAe 146-300 است و همان ابعاد و ظرفیت‌ها را دارد. در حال حاضر 4 فروند آرجی 100 با رجیسترهای EP-MOH, EP-MOG, EP-MON  و  EP-MOI  در ناوگان ماهان و 3 فروند دیگر با رجیسترهای  EP-FQS, EP-FQU  و EP-FQV  در ناوگان هواپیمایی قشم حضور دارند.

لازم به ذکر است که آخرین هواپیماها از سری Avro Rj  در سال 2003 از خط تولید خارج شد و تلاش شرکت سازنده برای تولید نمونه پیشرفته‌تر Avro RJX  ناکام ماند. در مجموع 387 هواپیمای BAe 146  و سری Rj آن در قالب هواپیماهای مسافری، ترابری و نظامی ساخته شد که 21 فروند آن در ایران پرواز می‌کنند و 5 فروند دیگر نیز در کشور زمینگیر هستند.

Fokker 100

فوکر 100 یک جت منطقه‌ای ساخته شرکت هلندی فوکر است. این هواپیمای 122 نفره (که البته چینش رایج آن 107 مسافر را پذیراست) یکی از موفق‌ترین جت‌های منطقه‌ای جهان محسوب می‌شود. 283 فروند از این هواپیما ساخته شده که به عنوان یک جت منطقه‌ای، در بازه تولید محدود آن یعنی از سال 1986 تا 1997 رکورد خوبی محسوب می‌شود.

فوکر 100 نمونه کشیده‌تر هواپیمای 85 نفره فوکر 70 است، هواپیمایی که نتوانست مانند برادر بزرگتر خود موفق شود، و البته سابقه خدمت در ایران را نیز در کارنامه خود دارد. از همین رو با وجود این که فوکر 100 بیش از 100 نفر ظرفیت دارد، کماکان در رده جت‌های منطقه‌ای طبقه‌بندی می‌شود.  هر دو این هواپیما‌ها مدل ارتقا یافته هواپیمای قدیمی‌تر فوکر 28 به شمار می‌آیند.

این هواپیما با دو موتور توربوفن Rolls-Royce Tay Mk 650-15  که هر کدام نیروی پیشرانی معادل 67.2 کیلونیوتون تولید می‌کنند، قادر است به حداکثر سرعت 845 کیلومتر در ساعت و ارتفاع پروازی 35 هزارپا دست یابد. برد این هواپیما نیز 3170 کیلومتر است.

ایران‌ایر در برهه‌ای پس از انقلاب موفق شد تعدادی فوکر 100 نو از شرکت هلندی خریداری کند. پس از آن تا مدت‌ها این شرکت بزرگ‌ترین کاربر فوکر 100 در ایران بود تا اینکه شرکت آسمان جایش را گرفت.

در حال حاضر 21 فروند فوکر 100 فعال در ناوگان ایران حضور دارند. پرنده‌های EP-ATC, EP-ATE, EP-ASU, EP-ATF, EP-ASQ, EP-ASI  و EP-AST  متعلق به شرکت آسمان، هواپیماهای EP-SUS, EP-AWZ, EP-MIS  و EP-OPI  متعلق به هواپیمایی نفت،  جت‌های EP-IDF, EP-IDG, EP-CFR  و EP-CFM  متعلق به ایران‌ایر، ایرلاینرهای EP-FQF, EP-FQG, EP-FQI و EP-FQJ  متعلق به قشم‌ایر و طیاره‌های EP-LCR  و EP-LCQ  متعلق به شرکت کیش‌ایر هستند. 22 فروند فوکر 100 نیز هم اکنون در فرودگاه‌های کشور زمییگیر شده‌اند.

با توجه به اطلاعات بالا می‌توان دریافت که اکنون 67 فروند هواپیمای منطقه‌ای در آسمان ایران پرواز کرده و یا آماده به پروازند که با توجه به ظرفیت حمل‌ونقل کشور بسیار کم به نظر می‌رسد.

منابع: وبسایت شرکت‌های هواپیمایی، وبسایت شرکت‌های سازنده، Planespotters, Wikipedia, Myaviation