پشت‌پرده خیز اروپا در قلب آسیا؛ چرا قرقیزستان روی انرژی آبی‌ سرمایه‌گذاری می‌کند؟

به گزارش تجارت نیوز، آسیای مرکزی به‌سرعت در حال تبدیل شدن به میدان جدیدی برای رقابت استراتژیک جهانی است؛ نه تنها بر سر نفت، گاز یا مواد معدنی حیاتی، بلکه امروز انرژی پاک در کانون توجه‌ها قرار دارد. قرقیزستان با پتانسیل فراوان برق‌آبی، به دنبال تثبیت جایگاه خود به عنوان یک بازیگر کلیدی در گذار انرژی بین‌المللی است که هم منبع برق پایدار و هم بستری برای همکاری منطقه‌ای ارائه می‌دهد.

این کشور آسیای مرکزی محصور در خشکی با حدود هفت میلیون نفر جمعیت، مدت‌هاست که برای تولید برق به سوخت‌های فسیلی، به ویژه زغال‌سنگ، متکی است. با این حال، پتانسیل برق‌آبی این کشور بسیار زیاد است؛ از نظر تئوری، بیش از 90 درصد برق آن می‌تواند از منابع تجدیدپذیر تامین شود. قرقیزستان با درک این فرصت، اکنون به دنبال متعادل کردن روایت انرژی خود است و بر انرژی‌های تجدیدپذیر تاکید می‌کند و در عین حال به تدریج وابستگی به زغال‌سنگ را کاهش می‌دهد.

رد پای اروپا در قلب آسیا

اتحادیه اروپا با آگاهی کامل از پتانسیل‌های انرژی سبز این جمهوری شوروی سابق، 900 میلیون یورو (1.04 میلیارد دلار) را به ساخت نیروگاه برق‌آبی کامباراتا – یک سد بزرگ برق‌آبی در قرقیزستان مرکزی – اختصاص داده است. این رقم در میان بزرگترین سرمایه‌گذاری‌های اتحادیه اروپا در خارج از مرزهای خود ثبت شده است. این پروژه بخشی از طرح ۱۲ میلیارد یورویی (۱۳.۸ میلیارد دلاری) «دروازه جهانی» است – استراتژی اتحادیه اروپا برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی در سراسر جهان – که بیش از نیمی از آن به انرژی برق‌آبی و اقدامات اقلیمی اختصاص دارد. جوزف سیکلا، کمیسر اروپا در امور مشارکت‌های بین‌المللی، اخیرا با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاری‌های جدید اتحادیه اروپا، مشارکت استراتژیک بین بروکسل و کشورهای آسیای مرکزی را تقویت می‌کند، گفت: «ما مفتخریم که از ساخت آینده نیروگاه برق‌آبی کامباراتا-۱ که کلید تولید انرژی در آسیای مرکزی است، حمایت می‌کنیم.»

برای این بلوک ۲۷ کشوری، منافع ژئوپلیتیکی و همچنین زیست‌محیطی در اولویت قرار دارند. حمایت از بخش برق‌آبی قرقیزستان، امنیت انرژی این کشور را تقویت می‌کند، کربن‌زدایی را پیش می‌برد و روابط سیاسی را در منطقه‌ای که نفوذ روسیه در آن کاهش یافته، تعمیق می‌بخشد. اتحادیه اروپا بدون شک این پروژه را نه‌تنها به عنوان زیرساخت، بلکه به عنوان سنگ‌بنای یک استراتژی گسترده‌تر برای شکل‌دهی به چشم‌انداز انرژی آینده‌ی آسیای مرکزی می‌بیند. در همین راستا پروژه برق‌آبی کامباراتا-۱ نمونه‌ای از این استراتژی است. فراتر از تولید برق پاک، این امر با تنظیم جریان آب، تضمین آبیاری، محافظت در برابر سیل و کمک به سازگاری با آب‌و‌هوا، اهمیت منطقه‌ای قرقیزستان را تقویت می‌کند. در منطقه‌ای که پیش‌بینی می‌شود در سال‌ها و دهه‌های آینده با کمبود شدید آب مواجه شود، مخازن و آبشارهای آبی با مدیریت استراتژیک برای حفظ امنیت انرژی و آب ضروری خواهند‌ بود.

خیز برای تبدیل شدن به قطب انرژی آسیا

بنابراین، جای تعجب نیست که جاه‌طلبی‌های قرقیزستان برای تبدیل شدن به یک قطب انرژی پاک منطقه‌ای، توجه و سرمایه‌گذاری بین‌المللی بی‌سابقه‌ای را به خود جلب کرده است. کامباراتا-۱ به تنهایی نه تنها اتحادیه اروپا و بانک سرمایه‌گذاری اروپا، بلکه ائتلاف گسترده‌ای از ذینفعان مالی، از جمله بانک جهانی، بانک توسعه آسیا، بانک توسعه اسلامی و صندوق اوپک را نیز بسیج کرده است. علاوه بر کامباراتا-۱، اروپا و این کشور آسیایی بر توسعه مداوم نیروگاه برق‌آبی کولاناک نیز متمرکز است که قرار است به طور قابل توجهی به امنیت انرژی منطقه‌ای کمک کند. همانطور که صدر جباروف، رئیس‌جمهور قرقیزستان، در سال ۲۰۲۲ در مراسم آغاز ساخت این تاسیسات تاکید کرد، تضمین استقلال انرژی و امنیت کشور یکی از اولویت‌های اصلی بیشکک است.

جباروف با تاکید بر اینکه «ما در حال حاضر تنها از ۱۰ درصد از کل پتانسیل انرژی خود استفاده می‌کنیم. اگر ۹۰ درصد باقی‌مانده را توسعه دهیم، می‌توانیم نه تنها به کشورهای آسیای میانه، بلکه به اروپا و چین نیز برق بفروشیم»، خاطرنشان کرد که استراتژی انرژی قرقیزستان نه‌تنها موضوعی مرتبط با توسعه ملی، بلکه ابزاری برای ثبات منطقه‌ای است. قرقیزستان ضمن دنبال کردن اهداف استراتژیک خود، ممکن است این فرصت را نیز داشته باشد که تصویر خود را به عنوان یک شریک قابل اعتماد در گذار جهانی به انرژی پاک تقویت کند. این کشور با میزبانی و آغاز پروژه‌های آب و انرژی فرامرزی، احتمالا قصد دارد خود را به عنوان رهبری در پیشبرد همکاری و تاب‌آوری منطقه‌ای تثبیت کند. در واقع، در منطقه‌ای که رقابت‌های تاریخی و نوسانات فصلی در تقاضای برق، کمبودهای مزمن انرژی را ایجاد کرده، انرژی برق‌آبی راه‌حل پایدار ارائه می‌دهد که به نفع چندین کشور است.

چرایی اهمیت انرژی پاک برای قرقیزستان

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تقاضای انرژی آسیای مرکزی تا سال ۲۰۳۰، ۴۰ درصد افزایش یافته و تا سال ۲۰۵۰، سه برابر خواهد شد. بنابراین، پروژه‌های برق‌آبی مانند کامباراتا-۱ و کولاناک نه‌تنها برای تامین این تقاضا، بلکه برای کاهش خطرات زیست‌محیطی و اجتماعی مرتبط با وابستگی به سوخت‌های فسیلی نیز حیاتی هستند. با کاهش وابستگی به زغال‌سنگ و گاز، این پروژه‌ها می‌توانند انتشار آلاینده‌های هوا را سالانه حدود ۳۱.۴ تن کاهش دهند و در عین حال به اهداف گسترده‌تر کربن‌زدایی منطقه نیز کمک کنند.

در عین حال، سرمایه‌گذاری قرقیزستان در انرژی برق‌آبی و سایر انرژی‌های تجدیدپذیر، ثبات انرژی منطقه‌ای را تقویت می‌کند، وابستگی به سوخت‌های وارداتی را کاهش داده و نقش استراتژیک این کشور را در چشم‌انداز انرژی در حال تحول آسیای مرکزی افزایش می‌دهد. این ترکیب اهمیت زیست‌محیطی و ژئوپلیتیکی، زمینه را برای تشدید رقابت جهانی بر سر منابع انرژی پاک منطقه فراهم می‌کند.

به همین دلیل است که بخش انرژی برق‌آبی قرقیزستان به طور فزاینده‌ای به بستری برای رقابت جهانی تبدیل می‌شود. همانطور که ایالات متحده و چین از طریق تجارت، زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری برای نفوذ در سراسر آسیای مرکزی رقابت می‌کنند، اتحادیه اروپا از طریق انتقال انرژی، حضور استراتژیک خود را تثبیت می‌کند. برای همه این قدرت‌ها، منابع تجدیدپذیر قرقیزستان نه تنها از نظر زیست‌محیطی مهم هستند، بلکه از نظر سیاسی و اقتصادی نیز استراتژیک محسوب می‌شوند.

با این حال، توسعه انرژی برق‌آبی این کشور برای خود قرقیزستان از همه مهم‌تر است، زیرا می‌تواند در درازمدت استقلال انرژی را تضمین، از رشد اقتصادی پایدار حمایت و نقش بیشکک را به عنوان یک شریک قابل اعتماد در همکاری‌های انرژی منطقه‌ای و جهانی تقویت کند.