۶۴ میلیون تن فرآورده‎ نفتی در بورس انرژی داد و ستد شد

به گزارش تجارت نیوز، در شرایط کنونی بازار فرآورده‌‏های هیدروکربوری بورس انرژی ایران بستری مهیا برای پذیرش انواع فرآورده‌ها در زیرگروه نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی و دادوستد این کالاها به شمار می‌رود.
ایران بعد از یک قرن از کشف نفت در مسجد سلیمان ،‌دارای بازار رسمی و بورس انرژی شد. قرار بود بورس انرژی مرجع تعیین قیمت و به عنوان مرجعی برای داد و ستد فرآروده‌های نفت و گاز در منطقه باشد،‌ گرچه با تحقق این هدف فاصله دارد،‌ اما حرکت خوبی برای شفافیت معاملات حاملهای انژری و فرآورده نفتی ایجاد کرده است.

مزایای متعدد عرضه فرآورده‎‌ها در بورس‌های کالایی، تولیدکنندگان و متقاضیان حامل‌های انرژی را به بازار فرآورده‎های هیدروکربوری بورس انرژی ایران جذب کرد؛ به این ترتیب این بازار در رینگ داخلی و بین‌الملل با روندی نسبتا افزایشی در جذب عرضه‌کننده و متقاضی خرید و در نتیجه با رشد حجم و ارزش معاملات مواجه بوده است. از ابتدای فعالیت بازار فرآورده‌‎های هیدروکربوری بورس انرژی ایران تا پایان سال ۱۴۰۳ بیش از ۶۴ میلیون تن انواع فرآورده‎های نفتی در این بازار مورد داد و ستد قرار گرفت، مجموع ارزش ریالی بیش از ۸,۳۵۲ هزار میلیارد ریال را رقم زد. بازار فرآورده‏‌های هیدروکربوری یکی از بازارهای معاملاتی و اولین بازار بازگشایی شده در بورس انرژی ایران است.

بورس انرژی ایران در سال ۱۳۹۱ به ثبت رسید و کار خود را از مهر ماه این سال آغاز کرد، رینگ داخلی بازار فرآورده‌‏های هیدروکربوری در روزهای پایانی همین سال آغاز به فعالیت نمود و تا مهر ماه سال ۱۳۹۲ نیز معاملات در رینگ بین‌الملل بازار فیزیکی بورس انرژی ایران آغاز شد.طی بیش از ۱۲ سال سپری شده از تاسیس بورس انرژی ایران، همواره بازار فرآورده‏های هیدروکربوری سهمی به سزا در افزایش حجم و ارزش معاملات ثبت شده در این بازار ایفا کرده است.

در شرایط کنونی بازار فرآورده‌های هیدروکربوری در دو رینگ داخلی و بین‌الملل معاملات صورت می‎پذیرد. شرکت‌های تولیدکننده محصولات زیرگروه انرژی، فرآورده‎های تولیدی خود که قصد فروش آن در بازار داخل را دارند در رینگ داخلی عرضه کرده و فرآورده‎هایی که برای آنها هدف صادراتی در نظر گرفته شده در رینگ بین‌الملل این بازار بورس انرژی ایران عرضه می‌شود.عرضه انواع فرآورده‎های نفتی در بازار فرآورده‏های هیدروکربوری بورس انرژی ایران مزایای متعددی را برای طرفین معامله یعنی خریدار و متقاضی به وجود می‌آورد؛ بورس‌های کالایی به دلیل آنکه بستری شفاف برای عرضه یک فرآورده، ثبت تقاضا و کشف نرخ واقعی در شرایط رقابتی هستند؛ مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ مزایای این بازار در راستای افزایش شفافیت اقتصادی باعث شده تا دولت‌ها تولیدکنندگان و خریداران را برای به کارگیری این شیوه معاملاتی ترغیب کنند. در عین حال مزایای گسترده‌ای که این نحوه فروش نسبت به روش‌های سنتی برای طرفین معامله به همراه دارد، باعث شده تا عرضه و انجام معامله در بورس‌های کالایی نظیر بورس انرژی ایران با استقبال خوبی از سوی عرضه‌کنندگان و متقاضیان خرید انواع فرآورده‎های پالایشی و پتروشیمی مواجه شود. در شرایط کنونی بازار فرآورده‏های هیدروکربوری بورس انرژی ایران بستری مهیا برای پذیرش انواع فرآورده‌ها در زیرگروه نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی و دادوستد این کالاها به شمار می‌رود.

برتری‌های خرید و فروش از بورس انرژی ایران

بورس انرژی ایران بازاری منسجم و سازمان یافته است که در آن انواع فرآورده‎ها طبق اصول و قوانین مشخص، از طریق کارگزاران، میان عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان مبادله می‌شود. بورس انرژی همانند هر بورس کالایی فرآیندهای استانداردی را برای پذیرش فرآورده تعریف کرده و اجرایی می‌کند، این شیوه‌ها باعث می‌شود تا فرآورده‎های عرضه شده در این بازار از استاندارد کافی برخوردار باشد و خیال خریدار بابت تطابق آنالیز فرآورده خریداری شده راحت باشد. بازار فرآورده‏های هیدروکربوری بورس انرژی ایران امکان انعقاد قرارداد خرید و فروش به انواع قراردادهای نقدی، نسیه، سلف و کشف پریمیوم را به وجود آورده است؛ به این ترتیب عرضه‌کنندگان و متقاضیان می‌توانند بسته به شرایط یکی از این انواع قرارداد را انتخاب کرده و از مزایای آن برخوردار شوند. در عین حال برای معاملات ثبت شده در بستر بورس انرژی روش‌های گوناگون تسویه از جمله نقدی، خارج از پایاپای، شرایطی، چند مرحله‌ای و با تضامین تعریف شده است. این رویه باعث می‌شود تا از سویی دست خریدار در روش بازپرداخت باز باشد و از سوی دیگر فروشنده نیز نسبت به دریافت وجه معامله در شیوه‌های غیرنقدی اطمینان خاطر داشته باشد. قیمت پایه برای عرضه فرآورده‌ها در بازار بازار فرآورده‌های هیدروکربوری بورس انرژی ایران از سوی شرکت ملی صنایع پتروشیمی و انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت و نیز بر اساس قیمت‎های منتشره در بازار جهانی مطابق با نرخ اعلامی در نشریات معتبر جهانی نظیر پلتس، ICIS و… استخراج می‌شود.

البته قیمت پایه برای عرضه در بورس انرژی ایران بسته به نوع معامله و ترم تحویل درصدی از قیمت جهانی بوده و به نوعی مشمول درصدی از تخفیف نیز می‌شود. کشف قیمت در بازاری رقابتی و شفاف به دور از قیمت‌گذاری دستوری مطابق با ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی مزیتی مهم برای هر دو سمت معامله یعنی خریدار و فروشنده به شمار می‌رود. در عین حال بورس انرژی ایران به عنوان بستر عرضه و انجام معامله، دستمزد اندکی را به شکل درصدی از نرخ معامله از طرفین دریافت می‌کند. به این ترتیب ثبت سفارش در این بستر معاملاتی هزینه‌های رسمی و غیر رسمی خرید و فروش را کاهش می‌دهد.مزایای عرضه در بورس انرژی ایرانکشف قیمت در بازاری شفاف و رقابتی، اطمینان نسبت به صحت معامله با توجه به تضامین دریافتی از سوی عرضه‌کننده و … مزایای کلی معامله از بستر بورس انرژی ایران برای هر دو سمت قرارداد یعنی خریدار و فروشنده تلقی می‌شود.

عرضه فرآورده‎ها در بورس انرژی ایران به عنوان بازاری کالایی مزایای گسترده‌ای را در اختیار عرضه‌کنندگان قرار می‌دهد؛ یکی از این مزایا عبارت است از برخورداری از معافیت ۱۰ درصدی بر مالیات بر فروش. در حالی که هر معامله‌ای به شکل کلی مشمول مالیات ۲۵ درصدی می‌شود؛ در صورت انجام معامله از بستر بورس انرژی ایران، فروشنده مشمول معافیت ۱۰ درصدی مالیات فروش می‌شود. در عین حال رقابت در این بازار آزاد است؛ این در حالی است که قیمت پایه نیز با ضریبی از قیمت جهانی تعیین می‌شود؛ به این ترتیب عرضه‌کننده از فرصت کشف قیمت در بازاری شفاف و رقابتی بر مبنای عرضه و تقاضا برخوردار است.
در عین حال بورس انرژی ایران به دلیل حمایت‌های قانونی و وجود شبکه قوی بازاریابی از سوی کارگزاران تبدیل به مرجعی رسمی و قابل اتکا برای انجام معاملات فرآورده‎ها در زیرگروه انرژی شده و این موضوع نیز گامی مهم در راستای کشف نرخ واقعی به شمار می‌رود.تمامی معاملات انجام شده در رینگ داخلی در سامانه ثامن به تایید خریدار و عرضه‌کننده می‌رسد و این امر کمک شایانی در جهت کاهش قاچاق می‌کند؛ امری که منتفع آن کل اقتصاد کشور خواهد بود. عرضه فرآورده‎ها در بورس انرژی ایران، نیاز به برگزاری مناقصه و مزایده برای دستگاه‌های دولتی، عمومی و اجرایی را کاهش داده است؛ این موضوع به استناد ماده ۱۷ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید بوده است. مزایای گسترده عرضه فرآورده‎ها در بورس انرژی ایران برای طرفین معامله باعث شده است تا رینگ بین‌الملل بازار فرآورده‎های هیدروکربوری رونق قابل توجهی پیدا کند. در شرایط کنونی بیش از ۶۵ درصد ارزش معاملات ثبت شده در بورس انرژی ایران مربوط به فروش صادراتی فرآورده‌های هیدروکربوری در رینگ داخلی است.ثبت ارزش ۸۳۵۲ هزار میلیارد ریالی در بازار فیزیکی در بازه ۱۲ سالهبازار فرآورده‌‎های هیدروکربوری بورس انرژی ایران در رینگ داخلی و صادراتی مجموعا میزبان معامله ۶۴ میلیون و ۲۱۷ هزار و ۷۲ تن انواع فرآورده در رینگ داخلی و رینگ بین‌الملل از ابتدای تاسیس تا پایان سال ۱۴۰۳ بوده است.از این رقم برابر ۴۲ میلیون و ۴۵۲ هزار و ۵۸۰ تن در رینگ بین‌الملل و ۲۱ میلیون و ۷۶۴ هزار و ۴۹۲ تن در رینگ داخلی معامله شده است.ارزش کل بازار در این بازه ۱۲ ساله از ابتدای ۱۳۹۲ تا پایان سال ۱۴۰۲ نیز به بیش از ۸،۳۵۲ هزار میلیارد ریال بالغ شده است.در سال ۱۴۰۳ رینگ داخلی و بین‌الملل در بازار فیزیکی مجموعا میزبان فروش ۹ میلیون و ۳۶۷ هزار و ۵۲۴ تن انواع فرآورده‎ها در زیرگروه نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی بودند؛ این معاملات به ثبت مجموع ارزشی برابر ۲,۸۰۶ هزار میلیارد ریال در این بازار انجامید. این رقم بیشترین میزان داد و ستد فرآورده از ابتدای فعالیت بورس انرژی ایران به استثنا داده معاملاتی در سال ۱۳۹۹ بود.رکورد وزنی ثبت معامله در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران در سال ۱۳۹۹ با فروش مجموعا ۱۶ میلیون و ۱۵۸ هزار و ۲۴۴ تن محصول شکسته شد؛ این معاملات به ثبت مجموع ارزشی برابر ۱،۰۴۶ میلیارد ریال در این بازار انجامید.عرضه بنزین در بازار فیزیکی و فروش بخشی از بنزین تولیدی در پالایشگاه‌های کشور در این بازار شفاف و رقابتی عامل رکوردشکنی حجم فروش در سال ۱۳۹۹ بود. با این وجود عرضه گسترده بنزین در بازار فیزیکی ادامه نیافت و به این ترتیب از حجم معاملات ثبت شده در بورس انرژی ایران در سال‌های بعد کاسته شد.البته طی سال‌های اخیر بورس انرژی ایران با تلاش گسترده انجام شده در جذب عرضه‌کنندگان و مشتریان بیشتر و پذیرش کالا و شرکت‌های جدید توانست به شکل موثری بر حجم معاملات ثبت شده در بازار فیزیکی بیفزاید.
رکورد تاریخی فروش از بستر بازار فرآورده‎های هیدروکربوری بورس انرژی ایران در تاریخ سی‌ام مهر ماه سال ۱۳۹۹ به ثبت رسید؛ در این روز ۳ میلیون و ۹۱۴ هزار و ۵ تن انواع فرآورده‎ها در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران به ثبت رسید؛ این معاملات به ثبت مجموع ارزش ریالی بیش از ۳۴۷ هزار میلیارد ریال در این روز انجامید.رکورد بعدی بیشترین میزان وزنی فروش روزانه در بازار فیزیکی نیز مربوط به بیست و هفتم فروردین سال ۱۳۹۹ بود؛ در این روز ۶۳۰ هزار و ۲۴ تن محصول در این بازار دادوستد شد، رکورد بعدی بیشترین میزان وزنی فروش نیز در روز بیست‌وسوم اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ با ثبت فروش ۴۸۴ هزار و ۶۷۰ تن انواع فرآورده‎ها از این بازار به ثبت رسید. در واقع بهار و تابستان سال ۱۳۹۹ به سبب عرضه بنزین در این بازار، بورس انرژی ایران رونقی دوچندان داشت.رکورد ارزش معاملات ثبت شده در بازار فیزیکی بورس انرژی ایران در سال ۱۴۰۳ با ثبت مجموع ارزشی برابر ۲،۸۰۶ هزار میلیارد ریال شکسته شد؛ این در حالی بود که بیشترین میزان وزنی فروش کالا از این بازار در سال ۱۳۹۹ به ثبت رسیده بود. با این وجود افزایش ریالی قیمت‌های پایه به علت کاهش ارزش پول ملی باعث شده تا ارزش معاملات این بازار به شکل نسبتا مستمری در مسیر رشد باشد.
با این وجود رکورد دلاری ثبت ارزش در رینگ بین‌الملل بازار فرآورده‌‎های هیدروکربوری بورس انرژی ایران در سال ۱۳۹۹ و در زمان اوج‌گیری فروش بنزین از این بازار رقم خورد؛ مجموع ارزش دلاری معاملات ثبت شده در رینگ بین‌الملل بازار فرآورده‌‎های هیدروکربوری در این سال به رقم ۴۷۱۲ میلیون دلار رسید.در این سال بیش از ۱۳ میلیون و ۹۷۳ هزار تن انواع فرآورده‎‌ها از رینگ بین‌الملل مورد دادوستد قرار گرفت و این معاملات به ثبت مجموع ارزش ریالی بیش از ۹۲۸ هزار میلیارد ریال انجامید.در سال ۱۴۰۳ بیش از ۶ میلیون و ۳۴۲ هزار تن انواع فرآورده‎ها در رینگ بین‌الملل بازار فیزیکی بورس انرژی ایران مورد دادوستد قرار گرفت؛ این معاملات مجموع ارزش دلاری بیش از ۳,۶۰۶ میلیون دلار معادل بیش از ۱,۹۴۷ هزار میلیارد ریال را رقم زد.

منبع: فارس