به گزارش تجارت نیوز، پدیده فرونشست در بسیاری از استان‌های کشور به مرحله بحرانی رسیده است. در حالی که در دنیا نشست بیش از چهار میلیمتر زمین را در سال، نگران‌کننده می‌دانند، متوسط سالانه این پدیده در ایران به حدود 18 سانتیمتر رسیده است.
آنگونه که علی بیت‌اللهی، عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی، به تجارت‌نیوز می‌گوید، زمانی که نرخ فرونشست به حدود ۱۰ سانتیمتر در سال برسد، وضعیت بسیار بحرانی است و اکنون ۱۸ استان از این عدد فراتر رفته‌اند.
اما شرایط در کدام استان‌ها بحرانی‌تر است؟
9 استان، بیشترین درگیری را با پدیده فرونشست دارند
به گفته بیت‌اللهی، شاخص‌های مختلفی برای رتبه‌بندی استان‌ها در این زمینه وجود دارد. برای مثال می‌توان به مساحت پهنههای فرونشستی، شاخص تراکم، تعداد شهرهای واقع در اینگونه پهنه‌ها و نرخ فرونشست اشاره کرد.
بیشترین وسعت پهنههای فرونشستی
او از خراسان رضوی، فارس، کرمان و اصفهان، به عنوان چهار استانی که بیشترین وسعت و مساحت پهنههای فرونشستی را دارند نام می‌برد.
به گفته بیت‌اللهی آذربایجان غربی، سمنان، یزد، گلستان و تهران نیز از جمله استان‌هایی هستند که بیشترین چالش را در این زمینه دارند.
بیشترین شاخص تراکم فرونشست
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در ادامه توضیح می‌دهد که استان‌ها مساحت یکسانی ندارند؛ بر همین اساس، اگر وسعت پهنههای فرونشستی هر یک از آنها، نسبت به مساحت کلی استان ارزیابی شود، نوعی شاخص تراکم فرونشست به دست می‌آید.
تهران، خراسان رضوی، گلستان و همدان، چهار استانی هستند که به گفته او از این نظر در صدر قرار می‌گیرند.
بیشترین شهرهای واقع در پهنههای فرونشستی
بیت‌الهی در ادامه توضیح می‌دهد: «استان‌های اصفهان، خراسان رضوی، فارس و تهران، بیشترین شهرهای واقع در پهنههای فرونشستی را در خود جای داده‌اند که به‌ترتیب شامل 58، ۴۲، ۳۵ و ۲۹ شهر می‌شود.»
بیشترین نرخ فرو نشست
او می‌افزاید: «عدد یا نرخ پدیده فرونشست در نقاط مختلف هر استان متفات است اما از نظر بیشترین عدد در یک محدوده، کرمان در صدر قرار دارد. در منطقه بهرمان شهرستان رفسنجان، نرخ فرونشست به بالای ۴۰ سانتیمتر در سال رسیده است.»
این پژوهشگر از البرز به عنوان رتبه دوم این شاخص نام می‌برد و ادامه می‌دهد: «جنوب این استان و سمت هشتگرد، عدد پدیده فرونشست زمین به بالای ۳۰ سانتیمتر در سال رسیده است.»
به گفته او، استان‌های قم و تهران با فرونشست سالانه بالای ۲۰ سانتیمتر در رتبه‌های بعدی قرار دارند و فارس، اصفهان، سمنان، گلستان و آذربایجان غربی نیز از جمله دیگر استان‌هایی هستند که با فرونشست بیش از 10 سانتیمتر در وضعیت بحرانی به سر می‌برند.
بر اساس توضیحات این مسئول، در مجموع 9 استان از جهات مختلف، بیشترین درگیری را با پدیده فرونشست دارند.
مرگ آبخوان، مهم‌ترین خطر طبیعی پدیده فرونشست است
پدیده فرونشست در حالی 30 استان کشور را درگیر خود کرده است که می‌تواند تبعات سنگینی داشته باشد.
بیت‌الهی خطرات ناشی از نشست زمین را متوجه دو محیط طبیعی و مصنوعی می‌داند و می‌افزاید: «مهم‌ترین و بزرگ‌ترین آسیب پدیده فرونشست برای طبیعت، از بین رفتن یا مرگ آبخوان‌هاست؛ به این معنا که لایه‌های زیرزمینی دیگر توان نگهداری آب را ندارند. در واقع، به دلیل تراکم و فشردگی که در آنها رخ می‌دهد، امکان جذب و نفوذ آب‌های سطحی را از دست می‌دهند.»
محیط زیست، کشاورزی و امنیت غذایی کشور، به خطر می‌افتد
او این پدیده را از نظر زیست محیطی، کشاورزی و امنیت غذایی، «بسیار خطرناک» توصیف می‌کند و توضیح می‌دهد: «زمانی که آبخوان یک منطقه، متراکم و درگیر پدیده فرونشست شده باشد، حتی در صورت افزایش چند برابری بارندگی، آبی به داخل زمین نفوذ نمی‌کند.»
بیت‌الهی می‌افزاید: «در چنین شرایطی از یک سو خاک سطحی، دیگر مستعد کشت و زرع نیست و از سوی دیگر، دشت‌های کشور به بیابان تبدیل می‌شوند. به همین دلیل است که پدیده فرونشست می‌تواند به کشاورزی، محیط زیست و منابع طبیعی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری بزند.»
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در ادامه تاکید می‌کند: «بروز پدیده فرونشست در یک منطقه برگشت‌ناپذیر است و زمانی که لایه‌های زیرزمینی، متراکم شده باشند، هیچگاه به حالت اولیه خود بازنمی‌گردند. بر همین اساس، مهم این است که از بروز این پدیده و گسترش آن جلوگیری شود.»
بروز فرونشست در ساختمان‌ها، در زمان زلزله خطرساز می‌شود
بیت‌اللهی، در ادامه به خطرات پدیده فرونشست برای محیط‌های مصنوعی اشاره می‌کند و می‌گوید: «ساخت و سازهایی که روی یک زمین نشست‌کرده قرار دارند، سرمایه ملی یا شخصی محسوب می‌شوند اما آنها نیز از آسیب این پدیده در امان نیستند.»
به گفته او، نشست زمین می‌تواند ترک‌خوردگی‌هایی روی ساختمان‌ها ایجاد کند که در زمان وقوع زلزله، ممکن است به تخریب آنها منجر شود.
مواردی از آسیب به زیرساخت‌ها بر اثر فرونشست، مستند شده است
بیت‌اللهی در ادامه می‌گوید: «پدیده فرونشست می‌تواند به زیرساخت‌هایی چون لوله‌های نفت، گاز، بنزین، آب و فاضلاب، دکل‌های برق فشار قوی و مخابرات نیز آسیب بزند. همچنین سیستم‌های حمل و نقل مانند خطوط ریلی، جاده‌ها و فرودگاه‌ها از خطر آن در امان نیستند. برای مثال، گاه فروریزشی در برخی جاده‌ها گزارش شده است.»
به گفته او، نمونه‌هایی از آسیب این پدیده به زیرساخت‌ها، شریان‌های حیاتی اقتصاد و انرژی و سیستم‌های حمل و نقل کشور، در نقاط مختلف مستند شده است.
نیمی از مساحت بافت‌های تاریخی، در پهنای فرونشستی زمین قرار دارند
این پژوهشگر از جمله مهم‌ترین تبعات پدیده فرونشست را آسیب‌های احتمالی به آثار تاریخی و فرهنگی می‌داند و می‌افزاید: «متاسفانه آثار مشهود و ملموسی از فرونشست زمین در عرصه یا محدوده برخی از این آثار همچون، نقش رستم، تخت جمشید، میدان نقش جهان، بافت تاریخی یزد و بسیاری از نقاط دیگر، شناسایی شده است.»
بیت‌اللهی ادامه می‌دهد: «ارزیابی‌ها نشان می‌دهد نیمی از مساحت بافت‌های تاریخی شناسایی‌شده، در پهنای فرونشستی زمین قرار دارند.»
تصویر هوش مصنوعی از آینده گسترش پدیده فرونشست در ایران و آسیب احتمالی به مناطق مسکونی و بافت تاریخی کشور
پدیده فرونشست، مانند بیماری در زمین رشد می‌کند
عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی توضیح می‌دهد: «خطرات پدیده فرونشست، به صورت تدریجی خود را نشان می‌دهد و مانند تخریب‌های ناشی از زلزله برای مردم مشهود و ملموس نیست؛ در واقع مانند یک بیماری وخیم است که به مرور زمان در بدن رشد می‌کند و در مرحله بحرانی آشکار می‌شود.»
او اضافه می‌کند: «آسیب‌های ناشی از فرونشست، معمولاً زمانی به چشم می‌آید که کار از کار گذشته است اما اکنون آثار آن در نقاط مختلف کشور مشاهده شده است.»
بیت‌اللهی تاکید می‌کند که اگر روند بروز فرونشست در کشور با همین سرعت کنونی ادامه یابد، تا ۱۰ سال آینده بسیاری از زیرساخت‌های کشور را درگیر می‌کند.
ضرورت اصلاح الگوی توسعه شهری و کشاورزی
به گزارش تجات‌نیوز، پدیده فرونشست در ایران از مرحله زنگ خطر گذشته است و صدای بحرانی آن شنیده می‌شود. تخریب زیرساخت‌های ملی و آثار تاریخی و فرهنگی، تهدید زندگی شهری و آسیب به مناطق مسکونی، ایجاد خسارت برای زمین‌های کشاورزی، روند صعودی مهاجرت روستاییان و افزایش آسیب‌پذیری در برابر زلزله، از جمله تبعات احتمالی این پدیده به شمار می‌روند.
کارشناسان مواردی چون اصلاح شیوه مدیریت منابع آبی، تغییر الگوی توسعه شهری، اصلاح الگوی کشت، خودداری از بارگذاری جمعیتی و صنعتی در مناطق کم‌آب، تقویت نظارت‌ها برای جلوگیری از مصرف بی‌رویه منابع آبی، توسعه آمایش سرزمین و افزایش آگاهی در میان مسئولان و مردم را از جمله اقدامات ضروری در مواجهه با پدیده فرونشست در ایران می‌دانند.
تصویر هوش مصنوعی از آینده گسترش پدیده فرونشست در ایران و آسیب احتمالی به مناطق مسکونی و بافت تاریخی کشور
برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش بارگذاری جمعیت در کدام شهرها به حد خطر رسیده است؟ و استان های درگیر با بحران های آب و فرونشست؛ صدرنشین مصرف آب در کشاورزی پیشنهاد می‌شود.
