به گزارش تجارت نیوز، مناقشه قره‌باغ و تنش‌ها برای راه‌اندازی کریدور زنگزور در نهایت با دعوت از روسای جمهور ارمنستان و آذربایجان برای حضور در کاخ سفید به نام «دونالد ترامپ» رقم خورد. توافق به دست آمده نیز به نام ترامپ و به صورت اختصاری TRIPP یا «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی» (Trump Route for International Peace and Prosperity) نامگذاری شده است. مسیری که قرار است از خط مرزی ایران و ارمنستان در ساحل شمالی رود مرزی ارس عبور کند اما ایران و بعد هم روسیه غایبین بزرگ توافق به دست آمده هستند.
سایت انگلیسی‌زبان الجزیره در گزارشی با طرح این پرسش که «آیا توافقی که با میانجیگری ترامپ حاصل شده، روسیه و ایران را از قفقاز جنوبی بیرون می‌کند؟» آورده است که پیمان کریدور ترانزیتی که توسط آذربایجان و ارمنستان امضا شده، می‌تواند بازی را (در این منطقه) تغییر دهد.
اهمیت منطقه نخجوان
منطقه استراتژیک نخجوان، همواره منطقه‌ای آشنا برای اهالی آن در کشورهای همجوار بوده است. نام این منطقه کوچک، کوهستانی و توسعه نیافته آذربایجانی که بین ارمنستان، ایران و ترکیه قرار دارد، برای کسانی که خارج از منطقه استراتژیک قفقاز جنوبی هستند، ناآشنا به نظر می‌رسد. اما نام نخجوان و اهمیت ژئوپلیتیکی آن پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، میزبان نشستی در کاخ سفید بین رهبران آذربایجان و ارمنستان بود، دوباره مطرح شد. الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، و نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، یک توافق صلح اولیه برای پایان دادن به درگیری چند دهه‌ای بر سر قره‌باغ کوهستانی امضا کردند.
در اوایل دهه 1990، طی جنگی خونین در منطقه قره‌باغ کوهستانی، ارمنستانی‌ها قره باغ را از آذربایجان غنی از نفت جدا کردند. در سال 1994 مسکو با برقراری آتش‌بس در این منطقه دو پایگاه نظامی در ارمنستان فقیر از نظر منابع را حفظ کرد و در حالی که به آذربایجان سلاح می‌فروخت، انرژی را در اختیار ارمنستان قرار می‌داد.
درگیری این دو کشور در آن مقطع زمانی شامل منطقه‌ای که کریدور فعلی زنگزور در آن قرار دارد نمی‌شد؛ کریدور زنگزور، به اصطلاح یک بند ناف لجستیکی ۴۰ کیلومتری (۲۵ مایلی) به سرزمین اصلی آذربایجان را شامل می‌شود که شامل یک جاده متروکه و خطوط ریلی زنگ‌زده موازی است. سفر هوایی و ترانزیت چند ساعته و پر دست‌انداز از طریق ایران تنها راه رسیدن به این منطقه محصور بود.
باکو پس از پیروزی در جنگ ۲۰۲۰ بر سر قره‌باغ کوهستانی و روندی که 3 سال بعد منجر به بازگرداندن کنترل بر این منطقه شد مشتاق احیای کریدور زنگزور و خواستار حاکمیت فراسرزمینی آن بود و حتی استفاده از نیروی نظامی در منطقه مذکور را هم در نظر گرفت. این امر می توانست منجر به افزایش صادرات انرژی آسیای مرکزی به ترکیه و سپس به اروپا شود و اقتصاد منطقه را تقویت کند؛ همچنین به دو قرن سلطه روسیه در منطقه که شامل گرجستان نیز می‌شود، پایان دهد. اما ارمنستان به دلیل ترسی که از اتحاد ترکیه و آذربایجان و به خطر افتادن امنیت این منطقه داشت، مایل نبود آذربایجان اجازه دسترسی به این کریدور را داشته باشد.
تلاش‌های نوبلی ترامپ
اما چه شد که ارمنی‌ها راضی به نشستن پای میز مذاکره با آذری‌ها برای دستیابی به یک توافق پایدار در منطقه شدند؟ ترامپ با دعوت از مقامات ارشد آذربایجان و ارمنستان برای سفر به آمریکا و انعقاد توافقی برای پایان دادن به دشمنی‌های منطقه قره‌باغ از این گره کور عبور کرد و به گفته امیل مصطفی‌اف، سردبیر مجله آنلاین «مینوال پولتیکا» مستقر در باکو، «اساساً واقعیت جدیدی را در منطقه تثبیت کرد.» این روزنامه‌نگار به الجزیره می‌گوید: «این یک تغییر جدی در معماری امنیتی و لجستیک حمل‌ونقل قفقاز جنوبی است.»
البته آنچه رئیس‌جمهور آمریکا برای ایجاد صلح در منطقه قره‌باغ انجام داد در راستای تمایل او برای نقش‌آفرینی در قالب یک منجی صلح جهانی است و در همین راستا هم علی‌اف و پاشینیان با تمجید از ترامپ، او را نامزد دریافت جایزه صلح نوبل دانستند.
البته هستند کارشناسانی که توافق صورت گرفته برای راه‌اندازی کریدور زنگزور را «لطف و عنایت» به رئیس‌جمهور آمریکا تلقی می‌کنند. آندری کازانتسف، کارشناس منطقه، در گفت‌وگو با الجزیره اظهار می‌دارد: «چیزی که مرا شگفت‌زده کرد این بود که [آنها] در مورد نحوه برقراری ارتباط در واشنگتن، راه خود را گم نکردند.» آنها همچنین با نامگذاری این کریدور به نام «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» (TRIPP) و اجاره آن به واشنگتن برای ۹۹ سال با حقوق توسعه انحصاری، به رئیس‌جمهور آمریکا لطف کردند؛ این اجاره بخشی از تخصص موردنظر ترامپ در حوزه معاملات املاک و مستغلات و در واقع نشان‌دهنده یک تغییر ساختاری است.»
او با اشاره به قدرت‌نمایی روس‌ها، چینی‌ها و البته ایرانی‌ها در به چالش کشیدن توافق ترامپ در منطقه قره‌باغ می‌گوید: «چین که ابتکار کمربند و جاده خود را در آسیا و اروپای شرقی تبلیغ می‌کند، ممکن است نسبت به این توافق «بی‌طرف» بماند و روسیه هم که دو پایگاه نظامی در ارمنستان دارد، ممکن است «حداقل علناً آن را نادیده بگیرد» اما «برای ایران، این یک ضربه واقعی است.»
جایگاه ایران و روسیه در توافق ترامپ
به گفته الکسی کوش، تحلیلگر سیاسی اوکراینی، «واشنگتن برای محافظت از TRIPP، ممکن است از یک شرکت نظامی خصوصی استفاده کند؛ و در نهایت یک پایگاه نظامی بسازد که ظاهراً از ارمنستان محافظت می‌کند اما در واقع ایران را زیر نظر خواهد داشت؛ این امر به معنای فشار بالقوه بیشتر بر ایران و افزایش نفوذ واشنگتن در منطقه غنی از منابع دریای خزر است که شرکت‌های نفتی آمریکایی در دهه 1990 سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در آن انجام دادند.»
علیشیر ایلخاموف، رئیس اندیشکده آسیای مرکزی Due Diligence در لندن نیز معتقد است: «مهم نیست که چقدر متناقض به نظر برسد، مسکو هنوز هم عامل تعیین‌کننده‌ای در توافق صلح بین ارمنستان و آذربایجان و حل مشکل دسترسی آذربایجان به نخجوان است. این موضوع بدان معنا است که یکی از انگیزه‌های اصلی برای نزدیکی هر دو طرف، تلاش آنها برای خلاص شدن از نفوذ مسکو و نقش حافظ صلحی است که بر آنها تحمیل شده است.» به گفته این کارشناس «توافق جدید تنها نشان می‌دهد که نقش مسکو به عنوان حافظ صلح و واسطه در حل‌وفصل صلح در قفقاز جنوبی چقدر ساختگی است.»
از مفاهیم متبادر شده در توافقنامه رئیس‌جمهور آذربایجان و نخست‌وزیر ارمنستان این‌گونه برداشت می‌شود که مفهوم TRIPP از درخواست باکو برای برون‌مرزی بودن این کریدور اجتناب و بین حاکمیت و دسترسی استراتژیک تعادل برقرار می‌کند. اما براساس آنچه الجزیره می‌نویسد در آن‌سوی مرزها حتی بدون رویارویی مستقیم، مسکو و تهران می‌توانند برای تضعیف این توافق تلاش کنند و «رضایت توأم با اکراه آنها ضروری است؛ اما به هیچ وجه تضمین شده نیست.»
