کریدور زنگزور؛ برگ برنده ترکیه در بازی بزرگ اوراسیا

به گزارش تجارت نیوز، ترکیه در آستانه ورود به عصر تازه‌ای در حوزه لجستیک و تجارت خارجی قرار دارد؛ زیرا توافق صلح اخیر میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان قرار است گذرگاه استراتژیکی را در قفقاز جنوبی بگشاید. کریدور زنگزور که از ارمنستان عبور کرده و سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان – هم‌مرز با ترکیه – متصل می‌کند، بخش کلیدی این توافق به‌شمار می‌رود.

این توافق در جریان نشست سه‌جانبه‌ای به میزبانی «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا به امضا رسید. در این نشست، الهام علی‌اف،  رئیس‌جمهور آذربایجان و «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان بیانیه مشترکی را با هدف پایان‌دادن به دهه‌ها درگیری امضا کردند. طبق توافق، ایالات متحده حق توسعه مسیر پیشنهادی را به‌دست می‌آورد؛ مسیری که «راه ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» نام گرفته و در نزدیکی مرز ایران قرار دارد. هر چند تهران مخالفت خود را با این موضوع اعلام کرده است.

زمینه تاریخی

اختلاف میان باکو و ایروان به اواخر دهه ۱۹۸۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که منطقه کوهستانی قره‌باغ – بخشی از خاک آذربایجان – به‌دست جدایی‌طلبان مورد حمایت ارمنستان تصرف شد. آذربایجان در سال ۲۰۲۳ کنترل کامل این منطقه را بازپس گرفت و حدود ۱۰۰ هزار ارمنی ساکن آن به ارمنستان بازگشتند. مذاکرات صلح نزدیک به دو سال ادامه داشت، اما پیشرفتی حاصل نشد تا زمانی که کاخ سفید وارد عمل شد.

کریدور زنگزور، جمهوری آذربایجان و نخجوان را که تنها ۳۲ کیلومتر با خاک ارمنستان از هم جدا شده‌اند، به هم متصل خواهد کرد. چنین مسیری برای آذربایجان به‌عنوان تولیدکننده بزرگ نفت و گاز موجب خواهد شد این بازیگر ارتباط مستقیم‌تری با ترکیه و در ادامه با اروپا فراهم می‌کند. انتظار می‌رود این گذرگاه در آینده شامل خط آهن، خطوط لوله نفت و گاز و شبکه فیبر نوری نیز شود.

فرصت استراتژیک در لجستیک اوراسیا

به گفته «بیلگهان انگین»، رئیس انجمن حمل‌ونقل و لجستیک ترکیه (UTIKAD)، این مسیر صرفا یک پروژه حمل‌ونقل نیست؛ بلکه ابتکاری استراتژیک است که می‌تواند مسیرهای تجاری، شبکه‌های لجستیکی و توازن ژئوپلیتیک منطقه را بازتعریف کند. به باور این تحلیلگر «راه ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» اکنون به‌عنوان یک فرصت حیاتی در راهبردهای لجستیک و تجارت ترکیه دیده می‌شود.

کارشناسان معتقدند این کریدور می‌تواند مسیرهای جدیدی برای یکپارچگی ترکیه در حوزه انرژی، حمل‌ونقل و زیرساخت‌های دیجیتال ایجاد کند. با اتصال خطوط ریلی، لوله‌های نفت و گاز و شبکه‌های فیبر نوری، ترکیه می‌تواند به دروازه منطقه‌ای انرژی و ارتباطات تبدیل شود.

مکمل کریدور میانی

به گفته انگین، کریدور زنگزور مسیر جایگزین و تکمیل‌کننده‌ای برای کریدور میانی (چین – دریای خزر – آذربایجان – گرجستان – ترکیه – اروپا) خواهد بود. او در این باره توضیح داد: «به دلیل محدودیت‌های زیرساختی و گلوگاه‌های گمرکی در گرجستان، زمان ترانزیت طولانی شده است. مسیر زنگزور می‌تواند این تاخیرها را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.»

با تعریف این مسیر جدید، ترکیه اتصال مستقیم زمینی و ریلی با آسیای مرکزی از طریق نخجوان و آذربایجان برقرار خواهد کرد. این امر زمان ترانزیت را کاهش خواهد داد، هزینه‌های لجستیکی را پایین می‌آورد و ارتباط بدون وقفه با جمهوری‌های ترک‌زبان ایجاد می‌کند. همچنین فرصت‌های اقتصادی جدیدی برای استان‌های شرقی ترکیه به وجود خواهد آورد.

به باور رئیس انجمن حمل‌ونقل و لجستیک ترکیه این کریدور علاوه بر ارزش تجاری، اهمیت ژئو‌اقتصادی نیز برای ترکیه خواهد داشت. از همین رو در صورت تکمیل خط آهن قارص – ایغدیر – نخجوان، مسیرهای تجاری و فرصت‌های توسعه‌ای جدیدی برای شرق ترکیه باز خواهد گشت.

ریسک‌های ژئوپلیتیکی

به گفته انگین، مشارکت احتمالی آمریکا در مدیریت کریدور می‌تواند روند بهره‌برداری از آن را سرعت بخشد، به‌ویژه از طریق نوسازی بنادر، خطوط ریلی، سیستم‌های امنیتی و زیرساخت‌های گمرکی. او افزود: «این موضوع می‌تواند تحقق هدف ترکیه برای تبدیل‌شدن به یک مرکز لجستیک منطقه‌ای را شتاب دهد.»

با این حال، او نسبت به ریسک‌های ژئوپلیتیکی هشدار داد و مدعی شد: «نفوذ آمریکا بر کریدور می‌تواند امنیت تجاری چین را تهدید کرده و باعث اقدامات متقابل شود. همزمان این احتمال بالا است تا نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی کاهش یابد. در این میان فشارهای سیاسی می‌تواند رهبری لجستیکی ترکیه را محدود کند.» در نهایت انگین تأکید کرد که ترکیه باید این فرآیند را با حساسیت ژئوپلیتیکی و ژئو‌اقتصادی مدیریت کند؛ به‌گونه‌ای که استقلال راهبردی خود را حفظ کرده و سیاستی متوازن و هماهنگ با پویایی‌های منطقه‌ای در پیش گیرد.