شکاف عمیق در سلامت دهان/ آمار تکان‌دهنده تا سیاست‌گذاری بودجه‌ای

به گزارش تجارت نیوز، بر اساس داده‌های رسمی، هر ایرانی به‌طور متوسط ۶ دندان پوسیده دارد و در کودکان ۵ تا ۶ ساله، ۸۰ درصد حداقل ۵ دندان پوسیده یا کشیده‌شده دارند و در گروه سنی بالای ۶۵ سال، بیش از ۵۵ درصد کاملاً بی‌دندان‌اند.

آمارهایی نگران‌کننده که از عمق یک بحران در حوزه سلامت دهان و دندان خبر می‌دهد؛ بحرانی که برخلاف تصور عمومی، تنها مسئله‌ای زیبایی‌شناختی نیست، بلکه با تهدیدهایی جدی برای سلامت قلب، گوارش، کلیه‌ها، ریه‌ها و روان افراد همراه است.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۴۰۲، خدمات دندانپزشکی دومین عامل بزرگ پرداخت مستقیم از جیب مردم در حوزه سلامت با سهم ۲۱.۱۴ درصدی، بعد از دارو بوده‌ است و این یعنی میلیون‌ها نفر در کشور، تنها زمانی سراغ دندان‌پزشک می‌روند که بحران غیرقابل‌تحمل شده است.

اما ریشه این بحران کجاست و چرا نظام سلامت در این حوزه ناکارآمد شده و راه برون‌رفت چیست؟

منصور علیمردانی و سیدمحمد جمالیان، اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، ابعاد این چالش و مسیرهای اصلاحی آن را بررسی کرده و آنچه روشن است، ضرورت عبور از درمان‌محوری و بازگشت به سیاست‌گذاری مبتنی بر پیشگیری است.

از عدالت درمانی تا حذف دندان؛ وقتی هزینه‌ها از توان مردم خارج است

منصور علیمردانی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت و گو با خبرنگار خانه ملت با اشاره به شکاف عمیق میان هزینه‌های خدمات و توان مالی مردم، می گوید: ماجرا فقط به گرانی مواد مصرفی محدود نمی‌شود؛ مشکل اصلی، نبود تناسب میان درآمد مردم و هزینه‌های خدمات درمانی و دندانپزشکی است و سال‌ها است که درآمد مردم رشد نکرده، اما هزینه‌های زندگی از خوراک و اجاره مسکن گرفته تا درمان و به‌ویژه دندانپزشکی به‌شدت افزایش یافته است.

وی با اشاره به اینکه عدم توان مردم در پرداخت هزینه‌ها، آن‌ها را از چرخه سلامت دهان حذف کرده است، می افزاید: شاید درآمد یک دندانپزشک متخصص برای خودش کافی باشد، اما مشکل اینجاست که قدرت خرید اقشار مختلف جامعه به‌شدت پایین نگه داشته شده و وقتی مردم توان پرداخت هزینه‌های ابتدایی مثل ترمیم، عصب‌کشی یا حتی کشیدن ساده دندان را ندارند، عملاً از چرخه سلامت دهان خارج می‌شوند و این فاجعه است.

نماینده مردم ابهر، خرمدره و سلطانیه در مجلس دوازدهم معتقد است که حتی مراکز دولتی نیز که قرار بود تکیه‌گاه طبقات محروم باشند دیگر کارکرد سابق خود را ندارند و مردم باید برخی اقلام را از بیرون تهیه کنند؛ این یعنی خدمات درمانی دولتی هم دیگر ارزان و در دسترس نیست و وقتی عدالت درمانی از بین برود، مردم یا به بی‌تفاوتی می‌رسند یا به درمان دیرهنگام.

درمان دیرهنگام؛ نتیجه ساختار ضعیف پیشگیری

سیدمحمد جمالیان عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در گفت و گو با خبرنگار خانه ملت نیز از زاویه‌ای دیگر به ماجرا نگاه می‌کند و با تأکید بر نقش مراکز خدمات سلامت، می‌گوید: نقطه شروع هر برنامه جدی در حوزه دندانپزشکی، باید از پیشگیری آغاز شود و متأسفانه خروجی فعلی مراکز خدمات جامع سلامت در این زمینه رضایت‌بخش نیست. مردم آن انتظاری که دارند به ویژه در حوزه آموزش، پیشگیری و معاینات اولیه، برآورده نمی‌شود.

وی با یادآوری اینکه عدم برنامه‌ریزی در سطح کلان برای سلامت دهان، باعث شده سیاست‌گذاری‌ها بیشتر از جنس واکنش به بحران باشد تا پیشگیری یادآوری می کند که متأسفانه تاکنون در کمیسیون بهداشت مجلس فرصت بررسی مباحث دندانپزشکی پیش نیامده البته بررسی این مهم را به کمیسیون پیشنهاد خواهم داد و یکی از اولویت‌های کمیسیون این است که برای سال ۱۴۰۵ در لایحه بودجه، سهم مشخصی برای پیشگیری و آموزش در این حوزه در نظر بگیرد.

راه‌حل چیست؟ بهداشت‌کاران دهان و بازطراحی ساختار

علیمردانی در ادامه تأکید می‌کند که راه‌حل، نه در افزایش مراکز درمانی بلکه در بازسازی ساختار بهداشت دهان است و باید بهداشت‌کاران دهان و دندان را در شبکه بهداشت مستقر کنیم زیرا این افراد می‌توانند در مراکز جامع سلامت کارهایی مثل آموزش، مراقبت‌های دوران بارداری، غربالگری دانش‌آموزان، ترمیم‌های سطحی و کشیدن دندان‌های پوسیده را انجام دهند.

عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در ادامه، با ارائه یک مدل محاسباتی، اثربخشی این رویکرد را توضیح می‌دهد: فرض کنیم ۱۵۰۰ بهداشت‌کار اضافه کنیم و هر کدام در سال فقط ۳۰۰ خدمت انجام دهند؛ این یعنی ۴۵۰ هزار خدمت دندانپزشکی ابتدایی در سال. یا اگر هر کدام روزانه دو خدمت انجام دهند، ما به حجم عظیمی از مداخلات زودهنگام می‌رسیم که جلوی پوسیدگی، از دست رفتن دندان و هزینه‌های سنگین را می‌گیرد. این‌ها هزینه نیست بلکه سرمایه‌گذاری است.

مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارشی رسمی، تأکید کرده که شاخص پوسیدگی دندان (DMFT) در کودکان ایرانی بالا است و میانگین کشوری در ۶ سالگی به ۵.۸۴ می‌رسد و در ۱۲ استان، وضعیت بدتر از میانگین ملی است و در این گزارش همچنین به کمبود نیروی انسانی متخصص در مدارس، ضعف تجهیزات، و ناکارآمدی آموزش به مادران و مراقبان سلامت اشاره کرده و خواستار بازطراحی سیاست‌های پیشگیرانه شده است.

تعرفه‌های نامتوازن و خدمات لوکس

جمالیان با انتقاد از وضعیت تعرفه‌گذاری و نبود نظارت تخصصی در دانشگاه‌های علوم پزشکی، اضافه می‌کند: دندانپزشکی حوزه‌ای کاملاً تخصصی است اما در ادارات نظارت بر درمان، کارشناسان دندان‌پزشکی نداریم و نتیجه این می‌شود که تعرفه‌ها رعایت نمی‌شوند و در عمل، خدماتی مانند عصب‌کشی یا ترمیم ساده برای بخشی از جامعه، به خدمات لوکس تبدیل شده است.

وی همچنین تأکید می‌کند که مواد مصرفی بی‌کیفیت نیز سلامت مردم را تهدید می‌کند و بیشتر مواد مصرفی وارداتی‌اند و با بالا رفتن نرخ ارز، بازار به‌سمت مواد ارزان و بی‌کیفیت رفته است یعنی بیمار حتی اگر هزینه هم بدهد، ممکن است در مان خوبی دریافت نکند. این نقطه‌ای است که نیاز به حمایت از تولید داخلی و نظارت کیفی دارد.

از درمان‌محوری به پیشگیری‌محوری؛ مسیر تغییر روشن است

علیمردانی در پایان با ارائه یک مقایسه کلان، تأکید می‌کند که تغییر نگاه از درمان‌محوری به پیشگیری‌محوری یک ضرورت است و اگر فقط ۱۰ درصد مردم کشور در سال به دندانپزشک مراجعه کنند یعنی حدود ۸ میلیون نفر و هزینه متوسط هر خدمت را ۵ میلیون تومان در نظر بگیریم، بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان فقط برای درمان نیاز داریم این در حالی است که اگر همین عدد یا حتی کمتر را صرف پیشگیری کنیم، نتایج به‌مراتب بهتری می‌گیریم.

جمالیان نیز بر لزوم همکاری میان نهادهای مختلف تأکید دارد و می افزاید: باید جلساتی با حضور وزارت بهداشت، کمیسیون بهداشت مجلس و معاونت‌های مرتبط تشکیل شود تا برای بودجه ۱۴۰۵، یک برنامه عملیاتی با بودجه مشخص برای حوزه دندانپزشکی طراحی کنیم و اگر الان تصمیم نگیریم، سال آینده همین بحران تکرار خواهد شد.

جمع‌بندی و چشم‌انداز

مسئله سلامت دهان و دندان دیگر صرفاً موضوعی بهداشتی یا زیبایی نیست بلکه به طور مستقیم با سلامت عمومی و کیفیت زندگی مردم در ارتباط است و پوسیدگی و از دست رفتن دندان‌ها می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های قلبی، گوارشی، کلیوی و حتی مشکلات روانی شود و هزینه‌های هنگفتی را بر دوش نظام سلامت و خانواده‌ها تحمیل کند.

جمالیان به درستی تأکید می‌کند که باید در بودجه سال ۱۴۰۵، سهم مشخص و عملیاتی برای حوزه سلامت دهان و دندان اختصاص یابد و جلسات مشترکی با مسئولان وزارت بهداشت برای توجه به اختصاص منابع در بودجه برگزار شود و علیمردانی نیز با اشاره به ضرورت تغییر رویکرد می‌گوید باید نگاه‌مان را از درمان‌محوری به پیشگیری‌محوری تغییر دهیم و استقرار بهداشت‌کاران دهان در مراکز جامع سلامت می‌تواند نقطه شروع این تحول باشد.

در نهایت، اگر سیاست‌گذاران و نهادهای مرتبط به این موضوع توجه ویژه نکنند، هزینه‌های درمانی سرسام‌آور، نابرابری در دسترسی به خدمات و کاهش کیفیت زندگی، سال به سال افزایش خواهد یافت.

تنها راه نجات و ترمیم دندان های پوسیده، تغییر نگاه، همکاری چندجانبه، تخصیص بودجه هدفمند و حرکت به سمت نظام مراقبت پیشگیرانه از هزینه‌های فردی به سرمایه‌گذاری ملی است؛ حرکتی که باید از امروز آغاز شود تا فردا دیر نباشد.

منبع: خانه ملت