پشت پرده پاکسازی بزرگ «شی» / سایه سنگین بی‌اعتمادی بر ارتش خلق چین چه پیامدهایی دارد؟

به گزارش تجارت نیوز، اوایل سال جاری و در یک صبح خنک ماه آوریل عالی‌ترین رهبران نظامی چین برای یک مراسم عادی درختکاری گرد هم آمدند؛ رویدادی که در نهایت موجب شد تا بخش های نادری از دنیای پنهان سیاست قدرت در دوران ریاست‌جمهوری «شی جین‌پینگ» عریان شود.

پیش از مراسم، گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه «هه ویدونگ» ـ دومین افسر ارشد ارتش آزادی‌بخش خلق چین ـ تازه‌ترین قربانی موج پاکسازی گسترده‌ای است که پیش‌تر دو وزیر دفاع سابق، قربانی‌اش شدند. کمتر از سه سال پیش، شی او را به عنوان نایب‌رئیس کمیسیون مرکزی نظامی (CMC) منصوب کرده بود؛ مقامی بالاتر از ژنرال‌های ارشدتر، که نشان می‌داد «هه» یکی از افراد منتخب رئیس‌جمهور برای اداره نیروهای مسلح حزب کمونیست بوده است.

شکستن سنت‌ها

مراسم سالانه درختکاری از زمان به قدرت رسیدن شی در سال ۲۰۱۲ همواره با حضور همه اعضای ارشد کمیسیون مرکزی نظامی برگزار می‌شد؛ سنتی که به چهار دهه پیش بازمی‌گردد. اما در این مراسم که برنامه شبانه تلویزیون دولتی چین نشان داد ناظران به‌سرعت متوجه غیبت «هه ویدونگ» شدند. آنچه رخ داد به روشنی نشان داد که از زمان پایان حکومت پرآشوب مائو تسه‌تونگ در سال ۱۹۷۶ ارشدترین ژنرال برکنار شده است.

اگرچه غیبت ناگهانی «هه» شوکه‌کننده بود، اما این رخداد در چارچوب الگوی رفتاری شی قابل تبیین است. بلومبرگ با استناد به گزارش‌های پارلمانی و سوابق عمومی در این باره نوشت: رهبر چین تاکنون نزدیک به یک‌پنجم ژنرال‌هایی را که شخصا منصوب کرده را برکنار کرده است؛ کاری که هیچ‌کدام از پیشینیانش انجام ندادند. علاوه بر این، پاکسازی‌های شی موجب شد تا اعضای کمیسیون نظامی از هفت نفر در ابتدای دوره سوم ریاستش به چهار نفر کاهش یابد؛ کمترین تعداد در دوران پسا مائو.

با سقوط پیاپی رهبران ارشد نظامی، تحلیلگران و ناظران در تلاش برای درک چرایی این رخداد با پرسشی تقریبا غیر معمول مواجه شدند: آیا این تحولات نشانه قدرت سیاسی شی است یا نشانه ضعفش؟ آیا پیامدهای این موضوع سراسر جهان و اقتصاد جهانی را درگیر خواهد کرد یا خیر.

حال درست در شرایطی که «شی جین‌پینگ» قرار است نخستین رژه نظامی چین از سال ۲۰۱۹ را از فراز دروازه «صلح آسمانی» مشرف به میدان «تیان‌آن‌من» در پکن برگزار کند، ناظران خارجی فقط به دنبال تانک‌ها، موشک‌ها و دیگر تسلیحاتی نیستند که ممکن است برای حمله به تایوان و تهدید برتری نظامی ایالات متحده به کار روند. آنها به دنبال نشانه‌هایی خواهند بود از اینکه آیا شی به ژنرال‌های خود برای جنگ اعتماد دارد یا خیر؛ علاوه بر این تلاش می کنند دریابند که تغییرات اخیر در رده‌های بالای ارتش چه معنایی دارد، به‌ویژه اکنون که «شی» به انتخابات احتمالی چهارمین دوره قدرت خود در سال ۲۰۲۷ نزدیک می‌شود.

پشت پرده پاکسازی ارتش

جیمز چار، دانشیار دانشگاه فناوری نانیانگ در سنگاپور و پژوهشگر ارتش چین در این باره به بلومبرگ گفت: «بی‌شک در سطوح بالای ارتش آشفتگی زیادی وجود دارد.» وقتی شی برای نخستین بار به قدرت رسید، هشدار داد که فساد در ارتش تهدیدی موجودیتی برای حزب کمونیست است. خرید پست و مقام، یک راز آشکار بود: تازه‌واردان برای قبولی در آزمون ورودی ارتش آزادی‌بخش خلق تا ۱۶ هزار دلار پرداخت می‌کردند. افسران نیز برای ارتقا به ژنرال‌ها رشوه می‌دادند و سپس این بدهی را از طریق دریافت امتیازات و بازپرداخت‌های غیرقانونی جبران می‌کردند.

زمانی که شی کارزار مقابله با فساد را آغاز کرد – اقدامی که به واسطه‌ آن رقبای سیاسی‌اش را هم کنار زد – بازسازی ارتش آزادی‌بخش خلق را نیز در اولویت قرار داد تا این نیرو بتواند «بجنگد و پیروز شود»؛ اعترافی ضمنی به اینکه ارتش از توانایی کافی برای این کار برخوردار نیست. یک دهه پس از آن، اطلاعیه نگران‌کننده دولتی که در شبکه اجتماعی «وی‌چت» منتشر شد، نشان داد «شی» به دنبال تغییرات بیشتر است.

در ژوئیه ۲۰۲۳، دپارتمان توسعه تجهیزات ارتش – نهاد مسئول خرید سلاح – هشدار داد که در حال بررسی هشت موضوع است؛ از جمله نشت اطلاعات و ایجاد محافل خصوصی که از سال ۲۰۱۷ ادامه داشتند. همین مساله منجر به برکناری رهبران ارشد در نیروی موشکی شد و سپس ترکش هایش ژنرال‌های تحت امر مستقیم شی را نیز هدف قرار داد.

ارتش چین حتی از دولت این کشور هم محرمانه‌تر عمل می‌کند و این موضوع، برآورد واقعی از گستره پاکسازی‌ها را دشوار می‌سازد. به طور معمول سقوط یک مقام تنها زمانی آشکار می‌شود که او در یک مراسم عمومی غایب باشد؛ درست مانند غیبت «هه» در مراسم درختکاری. نشانه‌های بحران برای «لی شانگفو» وزیر دفاع سابق، هنگامی آشکار شد که او ناگهان دیدار سالانه با همتای ویتنامی خود را لغو کرد. سرنوشت «وی فنگهه»، وزیر دفاع پیشین نیز زمانی عریان گشت که پیام تبریک سال نو را رسانه ای نکرد.

بسترسازی برای معرفی جانشین «شی»؟

طبق تحلیل بلومبرگ، در طول دوره سوم شی، ۱۴ نفر از ۷۹ ژنرالی که تحت نظر او ارتقا یافته بودند یا ناپدید شدند یا تحت بازجویی قرار گرفتند. در مقایسه، «جیانگ زمین» و «هو جینتائو» در طول دوران ریاستشان حتی یک ژنرال منصوب‌شده را مورد تحقیق قرار ندادند. کمیسیون مرکزی نظامی چین (CMC) تنها به این دلیل قدرتمند نیست که بزرگ‌ترین ارتش دائمی جهان را فرماندهی می‌کند. این نهاد از نظر فنی تحت کنترل حزب کمونیست قرار دارد، نه دولت چین، و همین موضوع آن را به ابزاری کلیدی برای حفظ قدرت بر تمامی ۱.۴ میلیارد شهروند چین تبدیل کرده است.

اگرچه رهبران ارشد چین معمولا سه عنوان اصلی را در اختیار دارند – رئیس‌جمهور کشور، دبیرکل حزب و رئیس کمیسون نظامی – اما همیشه آخرین عنوان مهم‌ترین عامل برای تثبیت قدرت محسوب شده است. کمیسیون نظامی چین نهادی کلیدی برای رصد آینده خواهد بود، به‌ویژه اگر شی بخواهد روزی جانشینی معرفی کند. در حالی که جیانگ زمین پس از سرکوب خونین معترضان میدان تیان‌آن‌من وارد کمیسیون نظامی شد، «هو جینتائو» و خود شی هر دو حدود دو سال پیش از رسیدن به سمت دبیرکلی حزب، به عنوان نایب‌رئیس غیرنظامی در کمیسیون مرکزی نظامی منصوب شدند.

تنها چند هفته پس از رژه نظامی ۳ سپتامبر، شی فرصتی خواهد داشت تا در «چهارمین نشست عمومی» حزب کمونیست، ترکیب کمیسیون نظامی را دوباره تکمیل کند؛ جایی که بیش از ۳۰۰ کادر حزبی پشت درهای بسته در پکن گرد هم می‌آیند تا برنامه پنج‌ساله بعدی اقتصاد چین را تدوین کرده و تصمیمات کلیدی درباره انتصابات اتخاذ کنند.

«نیل توماس»، پژوهشگر موسسه سیاستی «آسیا سوسایتی» در واشنگتن در این باره گفت: «به نظر می‌رسد شی قصد دارد هم متحدان و هم رقبایش را درباره موضوع جانشینی تا آخرین لحظه در بلاتکلیفی نگه دارد. اگر او در نشست چهارم یک غیرنظامی را وارد کمیسیون نظامی کند، می‌تواند نشانه‌ای از انتخاب جانشین احتمالی باشد؛ هرچند چنین اقدامی غیر عادی و نامعمول است.»

خودزنی به سبک «رهبر چین»

علی‌رغم گمانه‌زنی‌های مداوم، هیچ نشانه‌ای از تمایل شی برای معرفی جانشین دیده نمی‌شود و هرگونه اشاره به این موضوع در اینترنت به‌شدت سانسور می‌شود. به احتمال زیاد، او ترکیب کمیسیون نظامی را با انتخاب از میان گروه کوچک‌تر ۲۹ ژنرال باقی‌مانده تکمیل خواهد کرد.

در اکتبر ۲۰۲۲، شی گام غیرمعمولی برداشت و «هه ویدونگ» را بدون آنکه ابتدا او را به‌عنوان یک عضو عادی در کمیسیون مرکزی نظامی (CMC) بیازماید، مستقیما در جایگاه نایب‌رئیس قرار داد. نزدیک به سه سال بعد، او در آستانه تبدیل شدن به عالی‌رتبه‌ترین عضو در حال خدمت است که از زمان برکناری «ژائو زی‌یانگ» – دبیرکل غیرنظامی حزب که در سال ۱۹۸۹ برکنار شد – تحت تحقیق قرار می‌گیرد. افزون بر این، بنا به گفته «توماس»، یک نایب‌رئیس نظامی از زمان برکناری «هه لونگ» توسط مائو در سال ۱۹۶۷ تاکنون هرگز از این نهاد کنار گذاشته نشده است. در برهه‌ای، صعود «هه» به نظر قطعی بود. بالاخص آن که یکی از جایگاه‌های ارشد در کمیسیون ارشد نظامی را به دست آورد و همچنین عضو پولیتبورو (دفتر سیاسی) ۲۴ نفره شد که کل کشور را اداره می‌کند.

انتصاب غیرمنتظره «هه» در آن زمان از زاویه راهبرد گسترده‌تر چین درباره تایوان تبیین شد. اگرچه سقوط او به معنای کاهش اهمیت تایوان نیست، اما برکناری ژنرال‌های ارشد توسط شی همچنان پرسش‌هایی را درباره آمادگی نظامی چین برمی‌انگیزد. حتی اگر برخی از اعضای جوان‌تر ارتش چنین اخراج‌هایی را نوعی پاکسازی به واسطه فساد قلمداد کنند، افسران ارشدتر انگیزه هایی برای پنهان کردن نقص تجهیزات ناشی از رسوایی‌های تدارکاتی دارند؛ نقص‌هایی که احتمالا تا زمان استفاده در میدان نبرد آشکار نخواهد شد. این را «جوئل واثنو»، پژوهشگر ارشد «مرکز مطالعات امور نظامی چین» در دانشگاه دفاع ملی ایالات متحده بیان کرده است. به باور او: «سخت است که بگوییم این پاکسازی‌ها چقدر بر آمادگی رزمی تاثیر گذاشته‌اند. نکته اصلی این است که خود شی هم احتمالا نمی‌تواند به طور کامل به کیفیت تجهیزات ارتش آزادی‌بخش خلق اعتماد کند – حتی در حالی که ارتش برای برگزاری یک رژه بزرگ در پکن آماده می‌شود، رژه‌ای که قرار است قابلیت‌های جدید ارتش را به نمایش جهانی بگذارد.»