الهام میرمحمدی 
نگاهی به حوادث معدن در جهان
با وجود پیشرفت تکنولوژی و امکان استفاده از فناوری‌های پیشرفته جهت بالا بردن سطحِ ایمنی در معادن، آنچه هنوز بسیاری از کشورهای در حال توسعه با آن مواجهند، نرخ بالای مرگ‌ومیر و آسیب‌دیدگی در این کشورهاست.
سالانه در حین استخراج مواد معدنی، هزاران کارگر معدن جان خود را از دست می‌دهند. حوادث معدنی می‌توانند دلایل مختلفی داشتند باشند. ریزش دیوارهای معدن، زمین‌لرزه، وقوع سیل، استفاده ناصحیح از ابزار توسط کارگران و نشت گازهای سمی و منفجرشونده از جمله این عوامل هستند.
براساس آمارهای موجود، بیشتر این مرگ‌ومیرها در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتند. در دنیا، چین بالاترین میزان مرگ‌ومیرِ معدنی را دارد. به طور میانگین، روزانه 13 نفر در چین در معادن زغال‌سنگ، جان خود را از دست می‌دهند و 80 درصد مرگ‌ومیرهای مربوط به معدن در کشور چین اتفاق می‌افتد. این در حالی است که این کشور تنها 35 درصد زغال‌سنگ جهان را تأمین می‌کند. اگرچه چین همواره در جهت بهبود و ایمن‌سازی معادنِ خود تلاش کرده است، اما آمار تلفات در معادن این کشور همچنان بالاست.
انفجار گاز در معدن زغال‌سنگ در چین، 2016
حوادث معدن در کشور آمریکا
میزان تلفات در معادن زغال‌سنگ آمریکا، در اوایل قرن بیستم چیزی حدود 1000 نفر در سال بوده است. این آمار در دهه 1950 به 450 نفر رسید و در دهه 1970، به طور متوسط سالانه 141 نفر جان خود را از دست می‌دادند. از سال 2001 تا 2005 این رقم به 30 رسیده است. اما همچنان چیزی حدود 60 الی 70 معدن‌چی در سال، جان خود را در معادن زغال‌سنگ آمریکا از دست می‌دهند.
ایمن‌سازی در معادن زغال‌سنگ آمریکا
آمریکا دومین تولیدکننده بزرگ زغال‌سنگ در جهان است. معادن زغال‌سنگ در آمریکا سالیانه 75000 کارگر معدن استخدام می‌کنند و این افراد 1.1 میلیارد تن زغال‌سنگ در سال استخراج می‌کنند. نخستین قانون ایمنی در این کشور در سال 1815، توسط اداره معادن در آمریکا به تصویب رسید و بر پایه این قانون لازم شد هر معدن دارای دو راه خروج باشد تا در صورت ریزش و بسته شدنِ یکی از آنها، راه خروجِ دیگر باز باشد.
با وجود افزایش تولید زغال‌سنگ در آمریکا، میزان امنیت در معادن هم به طرز چشمگیری بالا رفته است. تحقیقات بسیاری در زمینه بالا بردن سطح ایمنی در معادن این کشور انجام می‌شود. اداره بهداشت و ایمنی در آمریکا مسئول اجرای قوانینِ تصویب‌شده در این زمینه است.
در دهه 1990، حوادث معدنی بسیاری در آمریکا رخ داد که توجه عموم مردم را به خود جلب کرد. تنها در سال 1970 چیزی حدود 3000 نفر جان خود را در معادن از دست دادند. به دنبال تلفات جانی بسیار در این کشور، در سال 2006 یک سناتور آمریکا لایحه‌ای برای بهبود شرایط و ایمن‌سازی معادن به کنگره ارائه داد.
بر اساس این لایحه، مجموعه‌ای از برنامه‌های تحقیقاتی به منظور کاهش میزان حوادث معدنی در نظر گرفته شدند. از جمله این برنامه‌ها عبارت بودند از:
- کم کردن میزان گرد و غبار در داخل معادن به منظور کاهش بیماری‌های ریوی
- بررسی دلایل کاهش شنوایی در کارگران و پیشگیری از آن
- جلوگیری از آسیب‌های جسمی از جمله شکستگی مکرر استخوان‌ها
- جلوگیری از حوادث غیرمترقبه همچون آتش‌سوزی، انفجار، طغیان آب و غیره
- بالا بردن نظارت از طریق نصب دوربین‌های مداربسته و همین‌طور در نظر گرفتن برنامه‌های آموزشی برای کارگران
پس از تصویب این لایحه در سال 2006، مدیریت بحران با کیفیت بسیار بهتری در این کشور صورت پذیرفت و به تبع آن، آمار کشته‌شدگان و مسدومین معدن را به طرز چشمگیری کاهش داد. از جمله اقدامات انجام‌شده پس از تصویب این لایحه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در نظر گرفتن امکانات و همین‌طور مسیرهای مناسب برای حمل و نقل مواد منفجره و خطرناک
- تعیین یک کمیته هماهنگ‌کننده و تسهیلات لازم برای واکنش سریع در مواقع اضطراری
- ارتقای روش‌های هشداردهی
- در نظر گرفتن تجهیزات اضطراری در مناطق مورد نظر و انتصاب مسئول برای هر یک از این تجهیزات
- برنامه‌ریزی دقیق به منظور خارج کردن کارگران در زمان وقوع خطر
- برگزاری دوره‌های آموزشی برای افراد مسئول در شرایط واکنش سریع
- آموزش استفاده از روش‌های واکنش سریع از طریق شبیه‌سازیِ حوادث محتمل
در سال 2015 آمریکا رکورد امنیت را در فعالیت‌های معدنی شکست و امن‌ترین سال معدنی را از نظر وقوع حوادث در این حوزه برای خود رقم زد. با این وجود، این کشور هنوز با ادعای خود که رسیدن به عدد صفر در تعداد تلفات جانیِ ناشی از فعالیت معدنی است، فاصله دارد و تاکنون نتوانسته سالی بدون هیچ حادثه معدنی را پشت سر بگذارد.
به گفته اداره بهداشت و ایمنی آمریکا در سال ۲۰۱۵، تعداد کشته‌شدگان حوادث معدنی ۲۸ نفر بود که ۱۱ نفر از این تعداد در معادن زغال‌سنگ و ۱۷ نفر دیگر در معادن فلزات و غیر از آن جان خود را از دست دادند. این در حالی است که ۳۸ سال پیش، زمانی که قانون ایمنی و بهداشت معدن دولت فدرال برای نخستین بار تصویب شد، تعداد مرگ‌ومیرهای معدنی، ۲۰۷۳ نفر گزارش شده بود.
به نظر میرسد عدم استفاده از تکنولوژی و فناوری‌های به‌روز و همین‌طور نادیده گرفتن امر آموزش در کشورهای در حال توسعه، دلایل اصلی بالا بودن آمار تلفات معدنی باشند. در زیر نگاهی می‌اندازیم به حوادث معدنی رخ داده در پنج سال اخیر در جهان:
سال 2017:
- 3 ژانویه، هند (ایالت جارکند)، 18 کشته، علت حادثه: ریزش معدن زغال‌سنگ
- 13 فوریه، جنوب چین، 8 کشته و 3 زخمی، علت حادثه: آتش‌سوزی در معدن زغال‌سنگ به دلیل اتصال سیم‌های برق با سیم بوکسل‌بالابر و در نهایت وقوع انفجار
- 3 آپریل، اوکراین، 8 کشته و 9 زخمی، علت حادثه: انباشت گاز متان و انفجار در معدن زغال‌سنگ
- 3 می، ایران، 35 کشته (تاکنون)، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ یورت
انفجار گاز در معدن زغال‌سنگ در اوکراین، 2016
سال 2016:
- 29 ژانویه، شرق چین، کارگران معدن پس از 36 روز گرفتاری، نجات یافتند. تنها یک نفر کشته شد. علت حادثه: ریزش دیوارها در معدن گچ. رئیس معدن به علت وقوع این حادثه، خود را در یکی از چاه‌های معدن غرق کرد.
- 28 فوریه، روسیه، 36 کشته، علت حادثه: انفجار گاز متان در معدن زغال‌سنگ
- 24 آپریل، غرب چین، 11 مفقود، علت حادثه: وقوع سیل در معدن زغال‌سنگ
- 31 اکتبر، جنوب چین، 13 کشته و 20 مفقود، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ
- 1 نوامبر، چین، 13 کشته، علت حادثه: انفجار گاز در معدن زغال‌سنگ
- 30 دسامبر، هند، 18 کشته، علت حادثه: ریزش معدن زغال‌سنگ
انفجار گاز متان در معدن زغال‌سنگ در روسیه، 2016
سال 2015:
- 4 مارس، شرق اوکراین، 33 کشته، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ
- 13 می، کلمبیا، 12 کشته، علت حادثه: وقوع سیل در معدن طلا
- 20 نوامبر، شمال چین، 21 کشته و 1 مفقود، علت حادثه: انفجار و آتش‌سوزی در معدن زغال‌سنگ
- 21 نوامبر، میانمار، 100 تن از مردم فقیر این کشور که به دنبال ضایعات یشم بودند در اثر زلزله کشته شدند. علت حادثه: رانش زمین در معدن یشم
- 28 دسامبر، چین، 8 کارگر معدن پس از 5 روز نجات یافتند. رئیس معدن خودکشی کرد. علت حادثه: ریزش دیوارهای معدن زغال‌سنگ.
انفجار در معدن زغال‌سنگ در اوکراین، 2015
سال 2014:
- 5 فوریه، جنوب آفریقا، 7 کشته، علت حادثه: ریزش سنگ در اثر آتش‌سوزی در یک معدن طلا
- 16 فوریه، جنوب آفریقا، کارگران در یک معدن غیرقانونی مدفون و کشته شدند. علت حادثه: ریزش دیوارها در معدن طلا
- 1 می، کلمبیا، 12 کشته، علت حادثه: ریزش معدن طلا
- 13 می، ترکیه، 301 کشته، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ
- 5 جولای، هندوراس، 11 کشته، علت حادثه: ریزش در یک معدن غیرقانونی طلا
- 29 آگوست، نیکاراگوئه، 5 نفر کشته و 20 نفر نجات یافتند. علت حادثه: ریزش دیوارهای معدن طلا
- 28 اکتبر، ترکیه، 18 کارگر معدن مدفون و کشته شدند، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ
- 26 نوامبر، جنوب چین، 11 کشته، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ
انفجار در معدن زغال‌سنگ در ترکیه، 2014
سال 2013:
- 20 آپریل، شمال چین، 18 کشته، 12 زخمی، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ
- 11 می، چین، 27 کشته، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ چین
- 21 می، اندونزی، 28 کشته، علت حادثه: ریزش دیوارهای معدن طلا
- 14 سپتامبر، شمال افغانستان، 27 کشته، ریزش دیوار در معدن زغال‌سنگ
ریزش در معدن طلا در اندونزی، 2013
سال 2012:
- 7 آپریل، پرو، 9 کارگر معدن پس از چند روز نجات یافتند. علت حادثه: ریزش دیوار در معدن طلا و مس
- 29 آگوست، چین، 45 کشته و 1 مفقود، علت حادثه: انفجار در معدن زغال‌سنگ
انفجار در معدن زغال‌سنگ چین، 2013
آموزش، کلیدی‌ترین عامل کاهش حوادث معدنی در کشورهای توسعه‌یافته
آنچه باعث شده کشورهای توسعه‌یافته در سال‌های اخیر در کاهش تلفات معدنی موفق باشند، برنامه‌ریزی و آموزش است. نداشتن برنامه‌های آموزشی می‌تواند هزینه‌های مالی و جانی بسیاری را در دست دولت‌ها بگذارد.
از آنجایی که حوادث معدنی، حوادثی کاملا منحصر‌به‌فرد هستند، کارگران معدن نیاز به آموزش‌های گسترده‌ای در زمینه پیشگیری و چگونگی مقابله با آنها دارند. وجه تمایز کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه در این زمینه، برگزاری دوره‌های آموزشی اختیاری و اجباری برای متخصصین و کارگران معدن است که به طرز قابل توجهی منجر به افزایش ایمنی در این محیط‌های کاری می‌شود.
بر اساس قوانین مصوب در کشورهای توسعه‌یافته، حضور یک مربی در هر معدن به منظور آموزش مسائل ایمنی به کارگران الزامی است. هر کارگر معدن می‌بایست پیش از شروع کار، دوره‌های آموزشی با ساعات مشخصی را در مورد مسائل ایمنی بگذراند. علاوه بر آن به منظور فراگیری وظایف جدید، برنامه‌های آموزشی سالیانه و منظم هم برای کارگران در نظر گرفته می‌شود.
همین‌طور تولیدکنندگان ماشین‌آلات معدن، دوره‌هایی را برای آموزشِ نحوه نگهداری و تعمیر تجهیزات با تاکید بر روش‌های امن، برگزار می‌کنند.
از سوی دیگر کارگرانی که مسئولیت استفاده از مواد منفجره را در داخل معدن دارند، ملزم به شرکت در دوره‌های آموزشی و یادگیری چگونگی استفاده از این مواد هستند.
از دیگر برنامه‌های آموزشی، شبیه‌سازی حادثه و شرایط اضطراری با استفاده از ابزارهای فناوری پیشرفته است. کارگران با قرار گرفتن در این موقعیت‌ها، سرعت عمل و آمادگی بیشتری برای مقابله با حوادث پیدا می‌کنند.
فرهنگ‌سازی و ترویج رعایت مقررات در این کشورها از طریق اپراتورهای معدن، سازمان‌های فنی و حرفه‌ای، دانشگاه‌ها و نیروی کار، نقش بسیار مهمی در بالا بردن سطح ایمنی در معادن دارد.
نقش تکنولوژی و ابزارهای فناوریِ به‌روز، در کاهش تلفات معدنی در کشورهای توسعه‌یافته
استفاده از تجهیزات شخصی استاندارد، همچون دستگاه‌های رادیویی، که به تعداد کافی برای معدن‌چیان در نظر گرفته می‌شوند و یا لامپ‌های ایمنی، باعث شده انفجارهای کمتری در معادن این کشورها رخ دهد.
ایجاد سیستم تهویه صحیح، عملیات نجات کارگران معدن، مدیریت گاز و اعلام حریق از طریق برنامه‌های زیرساختی نیز نقش مهمی در کاهش مرگ‌ومیر داشته است.
در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، با استفاده از تکنولوژی، مواد منفجره‌ی امولسیون که متشکل از آب هستند، ساخته می‌شوند. این مواد از لحاظ ایمنی با تی‌ان‌تی‌ها و مواد منفجره سنتی قابل مقایسه نیستند. با استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی، تعیین زمان انفجار دقیق و برنامه‌ریزی‌ها و همین‌طور هماهنگی کل سیستم به راحتی صورت می‌پذیرد. به وجود آوردن این سطح از ایمنی با استفاده از مواد منفجره سنتی امکان‌پذیر نیست.
در بسیاری از معادنِ کشورهای پیشرفته، استفاده از ربات‌ها در انجام عملیات حفاری و انفجار، کاربرد فراوانی دارد.
درسی برای آینده
زغال‌سنگ به عنوان یک منبع انرژی ارزان‌قیمت در مقایسه با نفت و گاز، کمترین آسیب‌های زیست‌محیطی را به وجود می‌آورد. از سوی دیگر فرآیند استخراج، حمل و نقل، سوزاندن و در نهایت تبدیل آن به دیگر محصولات، می‌تواند مشاغل بسیاری را برای نیروی کار فراهم آورد. بنابراین، این باور قدیمی که زغال‌سنگ یک منبع انرژی بی‌فایده و پرضرر است و می‌تواند جایگزین‌های دیگری داشته باشد، کاملا نادرست است.
با توجه به اهمیت این منبع انرژی در تولید برق در دنیا، اگر دولت‌های کشورهای در حال توسعه، هزینه‌هایی را که پس از وقوع حوادث معدنی متحمل می‌شوند، صرف آموزش و ارتقای سطح فناوری کنند، قطعا زیان‌های جانی و مالی کمتری در این کشورها رخ خواهد داد.
منبع آمارها: mapreport.com
نظرات