محمدجواد صالحی اصفهانی، اقتصاددان ایران در مقاله‌ای از تاثیر شوک‌آور تحریم‌های اقتصادی سخن گفته و نوشته از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو، نرخ فقر در مناطق روستایی دو برابر شده و در مناطق شهری ۶۰ درصد رشد کرده است. این مساله سبب شده است حدود ۸ میلیون شهروند ایرانی که در «طبقه متوسط» دسته‌بندی می‌شدند، به «طبقه متوسط پایین» بروند.
به گزارش تجارت‌نیوز، «جواد صالحی اصفهانی»، استاد دانشگاه «ویرجینیا تک» در آمریکا و عضو اندیشکده معتبر «بروکینگز»، اخیرا در مقاله‌ای تاثیر تحریم‌های اعمال‌شده علیه اقتصاد ایران از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو را بررسی کرده است.
اعمال حدود یک دهه تحریم بی‌سابقه، با اقتصاد ایران چه کرده است؟ پاسخ به این پرسش، چه از سوی ایران و چه از سوی کشورها و نهادهای اعمال‌کننده تحریم، چندان روشن نیست. داده‌های مرتبط با این موضوع به ندرت به شکل دقیق منتشر می‌شوند و البته داده‌های در دسترس هم همواره تفسیربردار هستند.با این همه، یکی از معدود گزارش‌های پژوهشی دقیق در این مورد که توسط «جواد صالحی اصفهانی»، عضو اندیشکده «بروکینگز» در آمریکا تهیه شده، تصویری قابل تامل از عمق تاثیر یک دهه تحریم علیه اقتصاد و شهروندان ایران را نشان می‌دهد.
تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران
مقاله صالحی اصفهانی نشان می‌دهد که تا قبل از آغاز تحریم‌ها در سال ۲۰۱۰ درآمد سرانه ایرانی‌ها روند صعودی داشت اما از آن سال به بعد درآمد سرانه نزولی شده است. این روند نزولی با افزایش تحریم‌ها تشدید شده و در دو سال گذشته و با خروج دونالد ترامپ از برجام و افزایش بی‌سابقه تحریم‌ها به اوج خود رسیده است.
این در حالی است که برآوردها از جمعیت زیر خط فقر در ایران، به گفته نویسنده، در منابع مختلف اختلاف‌های زیادی دارند و به همین جهت ترسیم یک تصویر دقیق از تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد و شهروندان ایرانی، تا حد زیادی نیاز به تفسیر داده‌ها دارد.
بر این اساس، در حالی که برخی برآوردها (از جمله برآورد نهادهایی مانند مرکز پژوهش‌های مجلس) از قرارگیری حدود نیمی از جمعیت ایران زیر خط فقر حکایت دارند، برخی برآوردها (از جمله محاسبات نه چندان به‌روز شده بانک جهانی) جمعیت زیر خط فقر در ایران را حدود ۱۰ درصد تخمین می‌زند.
با این همه، آنچنان که این مقاله نشان می‌دهد، با افت ارزش ریال در مقابل ارزهای خارجی، صادرات محصولات غیرنفتی ایران رشد قابل توجهی پیدا کرد و اشتغال در بخش تولید صعودی شد و تا زمان آغاز همه‌گیری کرونا به صعود خود ادامه داد. این اما در حالی است که به دلیل افت مقدار اسمی دستمزدها (ارزش واقعی آنها در مقابل ارزهای خارجی)، حتی رشد اندک آمار اشتغال در ایران نتوانست مانع از کاهش قابل توجه سطح زندگی در میان شهروندان ایرانی شود.
نرخ فقر در مناطق روستایی ۲ برابر شد
بر اساس داده‌های این پژوهش، تحریم‌ها بر شهروندان ایرانی به شکلی یکسان تاثیر نگذاشته است. بر این اساس، خانوارهای روستایی، اصلی‌ترین زیان‌دیدگان تحریم‌ها در طول بیش از یک دهه گذشته بوده‌اند.
شوک‌آورترین داده این مقاله به رشد نرخ فقر مربوط می‌شود. به نوشته صالحی اصفهانی، از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو، نرخ فقر در مناطق روستایی ۲ برابر شده و در مناطق شهری هم ۶۰ درصد رشد داشته است.
این در حالی است که ایران موفق شده بود در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ میلادی، نرخ فقر در کشور را از ۲۰ درصد به ۱۰ درصد کاهش دهد، روندی که با آغاز تحریم‌ها، متوقف و سپس معکوس شد. به این ترتیب، از سال ۲۰۱۱ میلادی به این سو، حدود ۸ میلیون شهروند ایرانی که در «طبقه متوسط» دسته‌بندی می‌شدند، به «طبقه متوسط پایین» (lower middle class) منتقل شده‌اند.
بازگشت سطح زندگی به سال ۲۰۰۲
داده‌های دیگری که در این گزارش به آنها اشاره شده نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹، متوسط استاندارد زندگی (standard of living) در میان شهروندان ایرانی، ۱۷٫۷ درصد افت کرده است. به این ترتیب، مصرف سرانه (per capita consumption) در ایران در پایان سال ۲۰۱۹، به سطح سال ۲۰۰۲ برگشته است. به عبارتی در سال ۲۰۱۹، سطح مصرف مردم ایران معادل سال ۲۰۰۲ است. یعنی حدود ۱۷ سال به عقب برگشته است.
یک دهه تحریم، موجب بروز احساس «عقب ماندن» از شهروندان سایر کشورها در میان ایرانی‌ها شده است.
با این همه، آنچنان که این گزارش تاکید می‌کند، تمام این کاهش ۱۷٫۷ درصدی را نمی‌توان معلول تحریم‌ها دانست، چرا که در فاصله زمانی مورد بررسی، ایران دو مرتبه (در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴) شاهد افت قیمت نفت صادراتی خود بوده است و این رخدادها هم در کاهش سطح استاندارد زندگی ایرانی‌ها تاثیر داشته‌اند.
این داده‌ها از این جهت با اهمیت هستند که به طور معمول، طی همین مدت استاندارد زندگی در میان شهروندان کشورهای اطراف (شهروندان کشورهایی همچون ترکیه، جمهوری آذربایجان و گرجستان) رشد داشته است. در واقع، احساس عمومی «عقب‌افتادن» در میان ایرانی‌ها را شاید بتوان به همین موضوع ارتباط داد.
نابرابری در جهت نزولی
چنان که گفته شد، ضربه وارد شده به اقشار مختلف شهروندان ایرانی بر اثر اعمال تحریم‌ها، متفاوت بوده است. آنچنان که گزارش صالحی اصفهانی نشان می‌دهد، پس از افت قیمت نفت در سال ۲۰۰۸ میلادی که بلافاصله با اعمال تحریم‌ها همراه شد، متوسط مصرف در تهران تقریباً ثابت ماند و این در حالی بود که در مناطق روستایی، حدود ۳۰ درصد و در دیگر مناطق شهری در کشور هم حدود ۱۱٫۶ درصد کاهش پیدا کرد.
نویسنده می‌گوید این موضوع می‌تواند علل مختلف داشته باشد. نخست اینکه اقتصاد در تهران تنوع بیشتری دارد و به همین دلیل، با اعمال تحریم‌ها به سمت و سویی تغییر پیدا کند که فشار تحریم‌ها در آنها کمتر بوده است.
از طرف دیگر، سهم مشاغل به اصطلاح «یقه‌سفید» در تهران بالاتر است و حمایت‌های مالی دولت از این مشاغل هم بیشتر است. علاوه بر این، آنچنان که این گزارش اضافه می‌کند از آنجا که استان‌های دیگر در کشور از نظر جغرافیای و سیاسی فاصله بیشتری با مرکز دارند، منابع کمتری هم در مقایسه با مرکز دریافت میکنند و این موضوع، با روی کار آمدن دولت حسن روحانی افزایش هم پیدا کرده است.
اما تحریم‌ها چه تاثیری بر توزیع درآمدها داشته‌اند؟ نویسنده مقاله می‌گوید محاسبه این موضوع به اندازه محاسبه نرخ فقر ساده نیست. به گفته او، ایران به طور کلی در کاهش نرخ فقر موفق بوده، اما در کاهش سطوح نابرابری موفق عمل نکرده است. در اینجا هم عواملی همچون نزدیکی به دولت و مراکز قدرت دست‌اندر کار بوده‌اند و به همین دلیل، گروه‌های همسو، منابع بیشتری دریافت کرده‌اند.
صالحی اصفهانی پیش از این هم در گفتگویی با بخش آکادمی تجارت‌نیوز، از تاثیر تحریم‌ها بر معیشت مردم گفته بود. متن کامل این گفتگو در لینک زیر قابل دسترس است:
عوض امنیت داریم. مردم قدر دو تا چیز رو نمیفهمن. یکی امنیت و یکی هم سلامت
سلام امنیت داریم؟بیاجنوب شرق مردم از گرسنگی همدیگر را پاره میکنند جات خوشه خبر از هیچی نداری
شکم گرسنه ایمان نداره
بخدا اینجا یروز تبدیل میشه مثه عراق و سوریه اونوخ حالتونو میپرسم حالا هی بشینین دست رو دست بزارین نگا کنین
مسئله مهم مردم ما اینست که ثبات ساختاری نداریم و در طول تاریخ این باعث شده است که ما را به هر طرف که بخواهند سوق دهند . مطالعه کنید و اگاه شوید تا بتوانیم قدرت تشخیص صحیح منافع ملی را پیدا کنیم . با ناله و شکایت و بیان دردها تغییری در جامعه ایجاد نمیشود . آگاهی ، سپس آزادی بدنبال آن آبادی …
تو امریکا قومیتها با هم قاطی شده. و تو همه ایالتها به یک نسبت از هر قومیتی وجود داره. اینجوری نیست که یه ایالت همش سیاه پوست باشن یه ایالت دیگه همه مکزیکی و یکی دیگه همش سفید پوست و …..
دنبال ازادی تو ایران نباشید .این اشتباه رو چند نسل پیش انجام داد. دموکراسی تو کشور چند قومیتی مثل ایران هیچ وقت جواب نمیده.
امریکا مگه کشور چند فرهنگ نیست؟ پس چرا دموکراسی داره؟ مهم آگاهیه که متاسفانه پایینه
با سلام به خدا من هم اون سالی که برای سهام عدالت برگه میدادن که شرکت تعاونی محل مهروامضا کند و به پیشخوان ببریم برای ثبت سهام عدالت من چندین وقت دیر متوجه شدم که بعد از یکی از دوستان شنیدم رفتم یک برگه سهام عدالت جورکردم ولی محل ما شرکت تعاونی نداشت دادم مسجد محل که اون زمان مهره داشت برای بعضی چیزها مثل مشخص شدن کشاورزی وچیزهای دیگر که تا من دادم متصدی مسجدمهروامضا کردومن بردم پیشخوان که شانس بدمن سایت بسته شد دیگر هم باز نشد هنوز هم برگه رو دارم که پیشخوان هم پشت برگه تاریخ زده شما را به خدا اگر سهام عدالت است یکبار دیگر مشخص کنید که چه کسانی هستند مثل من که حتی برجی دوملیون هم درآمد ندارم 58سالمه نه بیمه جای هستم نه شغلی دارم گاهی اوقات رو یک پراید مسافر کشی میکنم فقط همسرم اگر خیاطی بلد نبود الان یا سکته کرده بودم یا چادر باید میزدم چون نه سال هست ورشکسته شدم ومدت هفت سال هم هست مستاجر هستم سال به سال هم کرایه خانه چند برابر میشه
با این همه فقر هنوز افراطی ها نمیگذارند FATF تصویب شود یعنی دارند گل به خودی میزنند
البته از قدیم گفتند سواره از پیاده خبر نداره درست گفتند
کاش میشد کسانی که مخالف تصویب شدن هستند بگویند حداقل یک ماه با شرایط فقر زندگی کنند سپس نطق کنند
شفاف کردن کامل مسیر دور زدن تحریم چطور قراره به وضعیت پیاده کمک کنه؟
عمو جون FATF یعنی همون آب باریکه‌ای که داری را نیز قطع خواهند کرد
اشتباه متوجه شده‌اید
سلام واقعا بنظر شما با تصویب fatf مشکل حل میشه برجام رو امضا کردن چی شد چه اتفاقی افتاد هیچی فقط باعث بدبخت شدن بیشتر شد اینم همونه
قبول دارم ارتباط با دنیا بدون مدیریت نتیجه اش میشه رانت و فساد ولی در زمان برجام هم گردنکشی و ماجراجویی یه عده رو شاهد بودیم نوشته های رو موشکها رو که یادمون نرفته
برادر بزرگ وار شما مشکلات جامعه رو چرا فقط در بیرون از کشور می‌بینین، مشکلات اقتصادی کشور درصد بسیار زیادیش ناشی از سومدیریت و هدر رفتن اموال عمومیه، اگر همتی در استفاده بهینه از سرمایه ملت در سیاستگذاران کشور بود الان انقدر وضع بهتر بود که دوستانی مثل شما برای حل مشکلات ایران به قراردادهای غربی دل خوش نکن، خدا از سر تقصیر دولتمردان بی‌تدبیر نگذره.
بدتر میشه خودتون گول نزنید
چرا شایعه درست میکنی تجارت نیوز ما کجا فقیر هستیم ما مردم ندار هستیم در اوج پولداری بدبخت زندگی میکنیم ماشین طرف 1میلیارد میارزه پس فقیر نیست از روی نداری نمیتونه بنزین بزنه طرف خونه 50متریش 2میلیارد ارزش داره بعد نداره پول برقشو بده طرف ماهی 5م حقوق میگیره از روی نداری گوشت نمیتونه بخره پس ما فقیر نیستیم ما ملت بدبختی هستیم که نداریم شایعه درست نکن برای خبرنگارهای اجنبی
یک میلیارد تومن به دلار 25 هزار تومنی میشه 40 هزار دلار!
در دنیای مدرن کسی که با دارایی 40 هزار دلاری ادعای ثروت داشته باشد فقط اسباب خنده سایرین را فراهم کرده است!
ایرونی جماعت تو بدبخت نمایی سرآمده. حالا خوبه همه میدونن بنزین و برق تو کشورمون خیلی ارزونه. حداقل یه مثال بهتر می‌زدی.
درسته. بنزین و برق توی ایران ارزونه. ولی نسبت به درآمد بخوای حساب کنی، خیلی کمتر از یه کشور اروپاییه که مردمش ماهی چند هزاردلار حقوق میگیرن که توی ایران حقوقت به زور ماهی ۲۰۰ دلار میرسه
مردم کم کم به زندگی در فقر و بدبختی عادت میکنن .
توروخدابه خاطرکارهاتون بعضی موقع هاهم پابشین بافرزندانتان درمهمانی هابرقصین چه بلایی سرمردم بدبخت آوردین
ن بابا تحریم ها ک روی ما اثری نذاشته اینجا هیشکی فقیر نیست همه چی گل و بلبله و امریکا بدبخته ما هم ک زیر خط فقریم دروغگویی بیش نیستیم
?????ایران اثلا خط نداره که خط فقر داشته باشه تو این کشور همه فقیرن
یا وضعیت مالی خوبی داری و داری به بی پول ها میخندی که در این صورت یک… هستی، یا خودتم مشکلات داری ولی…