به گزارش تجارت نیوز، در دنیای مدرن، بسیاری از فناوری‌هایی که زندگی ما را آسان‌تر کرده‌اند، به مواد خامی وابسته هستند که شاید کمتر کسی درباره آن‌ها شنیده باشد. فلزات کمیاب زمینی از جمله این مواد حیاتی هستند که در ساخت گوشی‌های هوشمند، خودروهای برقی، توربین‌های بادی، تجهیزات پزشکی و حتی سیستم‌های هدایت موشک کاربرد دارند.
با افزایش تقاضا برای فناوری‌های پیشرفته و انرژی‌های تجدیدپذیر، این فلزات بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده‌اند. اما مشکل اینجاست که تولید و فرآوری آن‌ها در اختیار تعداد کمی از کشورهاست و چین بزرگ‌ترین بازیگر این بازار محسوب می‌شود. این مسئله باعث شده است که آمریکا و کشورهای غربی برای کاهش وابستگی خود به چین، به دنبال منابع جدیدی باشند. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به این موضوع توجه ویژه‌ای دارد و در تلاش است تا منابع غنی این فلزات را تحت کنترل خود درآورد.
فلزات کمیاب زمینی چیستند و چرا مهم‌اند؟
فلزات کمیاب زمینی شامل 17 عنصر فلزی هستند که به دلیل ویژگی‌های خاص خود در صنایع پیشرفته کاربرد زیادی دارند. برخی از مهم‌ترین این عناصر و کاربردهای آن‌ها عبارتند از:
- نئودیمیم و پرازئودیمیم: در ساخت آهنرباهای دائمی که در موتورهای خودروهای برقی و توربین‌های بادی استفاده می‌شوند.
- تربیوم و ایتریم: در نمایشگرهای گوشی‌های هوشمند و تلویزیون‌ها برای ایجاد رنگ‌های زنده.
- سریم: در مبدل‌های کاتالیزوری برای کاهش آلاینده‌های خودرو.
- دیسپروزیم: در فناوری‌های نظامی، از جمله هدایت موشک‌ها.
این فلزات به دلیل خواص مغناطیسی، نوری و الکتریکی منحصربه‌فرد خود، برای بسیاری از فناوری‌های مدرن غیرقابل جایگزین هستند.
آیا این فلزات واقعاً کمیاب‌اند؟
با وجود نام «کمیاب»، این فلزات در پوسته زمین نسبتاً زیاد یافت می‌شوند. در واقع، سریم حتی از قلع و سرب نیز رایج‌تر است. اما مشکل اینجاست که معادن غنی و مقرون‌به‌صرفه برای استخراج آن‌ها بسیار محدود است.
فرآیند استخراج و پالایش این فلزات نیز بسیار پیچیده و آلاینده است. به دلیل همراه بودن این فلزات با عناصر رادیواکتیو مانند اورانیوم و توریم، استخراج آن‌ها می‌تواند برای محیط زیست خطرناک باشد.
چین، قدرت بلامنازع بازار فلزات کمیاب زمینی
چین بزرگ‌ترین تولیدکننده فلزات کمیاب زمینی در جهان است و حدود 70 درصد از استخراج این فلزات را در اختیار دارد. همچنین بیش از نیمی از ذخایر قابل استخراج این فلزات نیز در خاک چین قرار دارد.
در سال 2024، چین 270,000 تن فلزات کمیاب تولید کرد که تقریباً دو برابر تولید پنج سال قبل آن است. آمریکا، با وجود داشتن 1.9 میلیون تن ذخایر، تنها 45,000 تن تولید کرد، زیرا بیشتر فرآوری این مواد هنوز در چین انجام می‌شود.
چین نه‌تنها در استخراج، بلکه در پالایش و پردازش این فلزات نیز سلطه کامل دارد. بسیاری از کشورها، از جمله آمریکا، مجبورند فلزات استخراج‌شده خود را برای فرآوری به چین بفرستند.
ترامپ و تلاش برای کنترل منابع فلزات کمیاب
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از مدت‌ها پیش به اهمیت این فلزات پی برده و سعی کرده است کنترل منابع آن‌ها را به دست بگیرد.
1.گرینلند: جزیره‌ای با ثروت معدنی عظیم
در دوران ریاست‌جمهوری اول خود، ترامپ پیشنهاد خرید گرینلند از دانمارک را مطرح کرد، اما با مخالفت شدید روبه‌رو شد. این جزیره دارای یکی از بزرگ‌ترین ذخایر فلزات کمیاب جهان است و ترامپ همچنان معتقد است که آمریکا باید به نوعی کنترل این منابع را به دست بگیرد.
2.اوکراین: منبعی که شاید وجود نداشته باشد!
ترامپ همچنین ادعا کرده که آمریکا در ازای حمایت از اوکراین در جنگ با روسیه، باید به منابع فلزات کمیاب این کشور دسترسی داشته باشد. اما طبق داده‌های رسمی، اوکراین ذخایر قابل توجهی از این فلزات ندارد. به نظر می‌رسد ترامپ در این مورد، اصطلاح «فلزات کمیاب» را به‌طور کلی برای مواد معدنی حیاتی به کار برده است، چرا که اوکراین دارای ذخایر بزرگی از تیتانیوم، لیتیوم و گرافیت است که در صنایع پیشرفته کاربرد دارند.
چین چگونه از نفوذ خود در بازار استفاده می‌کند؟
چین بارها از سلطه خود بر بازار فلزات کمیاب به‌عنوان یک ابزار سیاسی استفاده کرده است.
- سال 2010: چین در بحبوحه تنش‌های مرزی با ژاپن، صادرات فلزات کمیاب به این کشور را برای دو ماه متوقف کرد. این اقدام باعث شد ژاپن تلاش کند وابستگی خود به چین را کاهش دهد.
- سال 2023: چین محدودیت‌هایی بر صادرات ژرمانیوم و گالیوم (که در ساخت تراشه‌ها استفاده می‌شوند) اعمال کرد.
- سال 2024: پکن صادرات آنتیموان را نیز به آمریکا ممنوع کرد و مقرراتی وضع کرد که شرکت‌های خارجی را از همکاری با تحریم‌های صادراتی آمریکا منع می‌کند.
این اقدامات نشان می‌دهد که چین حاضر است از نفوذ خود در بازار فلزات کمیاب به‌عنوان یک سلاح اقتصادی و سیاسی استفاده کند.
کشورهای دیگر چگونه با سلطه چین مقابله می‌کنند؟
برای کاهش وابستگی به چین، کشورهای غربی تلاش کرده‌اند تولید و پالایش فلزات کمیاب را در داخل خود گسترش دهند.
- اتحادیه اروپا قانونی را تصویب کرده که هدف آن استخراج، پالایش و بازیافت فلزات کمیاب در داخل کشورهای اروپایی است.
- آمریکا معدن Mountain Pass را در کالیفرنیا بازگشایی کرده و در حال توسعه تأسیسات پالایشی در تگزاس است که از سال 2025 فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.
- برزیل در اوایل سال 2024 اولین معدن فلزات کمیاب خود، Serra Verde، را افتتاح کرد و قصد دارد تا سال 2026 تولید خود را به 5000 تن در سال برساند.
با این حال، ایجاد زنجیره تأمین مستقل سال‌ها زمان می‌برد و در کوتاه‌مدت، چین همچنان قدرت اصلی این بازار باقی خواهد ماند.
فلزات کمیاب زمینی، با وجود نام خود، در دنیای فناوری و انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار حیاتی و استراتژیک هستند. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و فرآوری‌کننده این فلزات، از نفوذ خود برای اعمال فشارهای سیاسی و اقتصادی استفاده کرده و این امر آمریکا و اروپا را به تلاش برای کاهش وابستگی خود سوق داده است.
به گزارش بلومبرگ، ترامپ، با درک اهمیت این منابع، به دنبال کنترل معادن فلزات کمیاب در گرینلند و اوکراین است، اما در برخی موارد، اطلاعات نادرستی درباره ذخایر این کشورها ارائه داده است.
با شدت گرفتن رقابت اقتصادی میان چین و غرب، فلزات کمیاب زمینی همچنان یکی از مهم‌ترین جبهه‌های جنگ تجاری آینده خواهند بود.
