به گزارش تجارت‌نیوز، مدیریت انرژی و کربن در دنیا روش‌ها و ابزارهای مختلفی دارد از جمله انواع گواهینامه‌ها و مالیات‌ها.

سیداحسان مرعشی به تجارت‌نیوز گفت: بطورکلی، ابزارهای اصلی سیاستی که در تمام دنیا، برای مدیریت انرژی و کربن بکار می‌رود عبارتند از: ابزارهای قانونی، مانند: کدهای انرژی و استانداردها، ابزارهای مبتنی بر بازار، مانند: گواهینامه‌ها (اوراق بهادار) و مالیات بر مصرف، ابزارهای مالی و تشویقی، مانند: تخفیف‌ها و وام‌های کم بهره و اقدامات داوطلبانه، مانند: برنامه‌های صدور گواهینامه و برچسب انرژی و کربن.

او افزود: ابزارهای مبتنی بر بازار، از جمله راهکارهایی است که امروزه مورد توجه ویژه در برنامه‌های انرژی و مقابله با تغییر اقلیم کشورهای مختلف قرار گرفته است. بکارگیری گواهینامه‌های قهوه‌ای (برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای)، گواهینامه‌های سبز (با هدف توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر) و گواهینامه‌های سفید (برای بهبود کارایی انرژی) نه تنها دسترسی به اهداف تعیین شده را میسر کرده بلکه به عنوان یک محرک اقتصادی، زمینه ایجاد و توسعه بازار انرژی و محیط زیست را نیز فراهم ساخته است.

به گفته این کارشناس انرژی، دریافت انواع مالیات از مصرف‌کنندگان نهایی انرژی و منتشرکنندگان کربن نیز از جمله سیاست‌های شناخته شده در زمینه مدیریت انرژی و کربن است.

گواهینامه‌های قهوه‌ای

مرعشی در ادامه بیان کرد: روش کنترل و تجارت کربن (cap-and-trade)، یک رویکرد بازاری است که با فراهم کردن مشوق‌های اقتصادی برای کنترل و کاهش میزان انتشار مواد آلاینده مورد استفاده قرار می‌گیرد.

او افزود: در این رویکرد، دولت‌ها محدودیتی برای میزان خروج مواد آلاینده در نظر می‌گیرند. این محدودیت به شرکت‌ها در قالب مجوز انتشار قابل معامله (گواهینامه قهوه‌ای)، اختصاص داده شده و یا فروخته می‌شود.

این کارشناس انرژی توضیح داد: شرکت اجازه دارد حجم معینی از آلاینده موردنظر را در فضا منتشر کند. هر شرکت باید براساس میزان انتشار خود، مجوز لازم را خریداری کند. میزان کلی این مجوز نباید از میزان سقف تعیین شده تجاوز کند.

به گفته مرعشی هم اکنون در برخی نقاط جهان مانند اتحادیه اروپا و کانادا از این سیستم به عنوان بخشی از برنامه‌های کنترل انتشار استفاده می‌شود.

شکل ۱ـ ساختار تجارت انتشار مبتنی بر سیستم cap-and-trade

گواهینامه‌های سبز

او بیان کرد: گواهینامه‌های سبز که در بعضی از کشورها به آن گواهینامه انرژی تجدیدپذیر یا REC گفته می‌شود نوع دیگری از ابزار مبتنی بر بازار است که با هدف حمایت از تولید برق از انرژی تجدیدپذیر طراحی شده است.

مرعشی توضیح داد: از آنجا که برق تجدیدپذیر از طریق شبکه به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد، امکان تشخیص اینکه برق دریافتی از نوع تجدیدپذیر است یا خیر وجود ندارد.

این کارشناس انرژی افزود: در صورتیکه مصرف‌کننده علاقمند به استفاده از برق با منبع انرژی تجدیدپذیر باشد و یا الزامی برای استفاده از برق تجدیدپذیر داشته باشد و یا بخواهد از انرژی تجدیدپذیر در راستای اهداف کاهش انتشار سازمان خود استفاده کند می‌تواند RECs ، را از تولیدکنندگان برق تجدید پذیر، خریداری کند. در حقیقت، RECs گواهینامه‌هایی هستند که جنبه‌های “تجدید پذیری” انرژی تجدید پذیر را به مالک منتقل می‌کنند.

او توضیح داد: هرچند ساختار این بازار در کشورهای مختلف متفاوت است اما بطور کلی دو نوع بازار برای این گواهینامه‌ها متصور است: در نوع اول با توجه به الزامات قانونی، شرکت‌های عرضه‌کننده انرژی و تولیدکنندگان انرژی از منابع غیرتجدیدپذیر موظفند درصد مشخصی از عرضه خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کنند.

مرعشی گفت: این شرکت‌ها برای تأمین این تعهد و الزام قانونی گواهی‌نامه‌های انرژی تجدیدپذیر را تا سقف تعهد قانونی خود، از تولیدکنندگان انرژی تجدیدپذیر خریداری می‌کنند.

این کارشناس انرژی ادامه داد: نوع دوم این بازار داوطلبانه بوده و مخصوص مصرف‌کنندگان انرژی است. در این بازار، مصرف‌کنندگان انرژی با خرید این گواهینامه‌ها از توسعه انرژی تجدیدپذیر حمایت می‌کنند. خریداران این گواهینامه‌ها، شرکت‌های تجاری هستند که می‌خواهند نشان دهند به محیط زیست اهمیت می‌دهند و همچنین مشترکان خانگی.

او گفت: در آمریکا، نهادهای دولتی برای دستیابی به اهداف تعیین شده در مقررات زیست محیطی ملزم به خرید RECs هستند. به عنوان نمونه طبق قانون، آژانس‌های فدرال آمریکا تا سال ۲۰۲۵ موظفند حداقل ۳۰ درصد انرژی الکتریکی خود را از منابع تجدیدپذیر تأمین کنند. از این رو، اقدام به خرید گواهینامه‌های انرژی تجدیدپذیر می‌کنند.

به گفته مرعشی، کلیه RECs دارای شماره منحصر بفردی هستند. اطلاعاتی از قبیل محل تولید و نوع منبع تجدید پذیر در این اوراق مشخص شده است. همچنین یک مهر تاریخ تولید نیز در آن درج می‌شود. تبادل و معامله RECs ردیابی و ثبت می‌شود.

شکل ۲ ـ نمونه گواهینامه‌های انرژی تجدیدپذیر

گواهینامه‌های سفید

این کارشناس انرژی بیان کرد: بطور معمول، گروه هدف در ساز و کار مبتنی بر گواهینامه سفید، شرکت‌های عرضه‌کننده انرژی هستند. برای رسیدن به هدف صرفه‌جویی انرژی تعیین شده، شرکت‌های عرضه‌کننده انرژی برنامه‌های کاهش مصرف را برای مشتریان خانگی و صنعتی خود اجرا می‌کنند و پس از آنکه اقدامات صرفه‌جویی انرژی توسط یک نهاد مستقل راستی‌آزمایی شد، گواهی‌های سفید را دریافت می‌کنند.

مرعشی افزود: گواهی تأیید می‌کند مقدار مشخصی از انرژی، به طور مثال معادل یک تن نفت خام، صرفه‌جویی شده است. در بسیاری از سیستم‌ها این گواهی‌ها می‌توانند بین شرکت‌های عرضه‌کننده انرژی مختلف مبادله شود.

او گفت: در واقع، این امکان برای شرکت‌هایی که نتوانسته‌اند به هدفشان دست یابند فراهم می‌شود که گواهی را از شرکت‌های دیگری که قادر به کاهش بیشتری نسبت به هدف تعیین شده بودند خریداری کنند.

به گفته این کارشناس، ایتالیا از جمله کشورهای موفق در زمینه ایجاد و گسترش بازار صرفه‌جویی انرژی مبتنی بر گواهینامه سفید است.

مرعشی توضیح داد: طبق بند ۷ دستورالعمل ۲۰۱۲/۲۷/EU اتحادیه اروپا تحت عنوان کارایی انرژی، توزیع‌کنندگان انرژی و شرکت‌های خرده فروشی انرژی، شامل گاز، حرارت و برق، باید از طریق اجرای اقدامات بهبود کارایی انرژی، سالانه یک و نیم درصد از فروش انرژی خود، به مصرف‌کنندگان نهایی انرژی، کم کنند.

او افزود: مبنای کاهش، میانگین حجم فروش سه سال گذشته، منتهی به اول ژانویه ۲۰۱۳ می‌باشد. دوره زمانی اجرای اقدامات مرتبط با این الزام قانونی، از ابتدای ژانویه ۲۰۱۴ تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۰ است. کشورهای مختلف عضو اتحادیه اروپا، با استفاده از ابزار گوناگون نسبت به انجام این تعهد اقدام کرده‌اند.

این کارشناس بیان کرد: ایتالیا برای انجام تعهد خود در زمینه کاهش ۱٫۵ درصد مصرف انرژی، از مکانیسم گواهی سفید استفاده کرده است. گواهینامه سفید، ابزار اصلی در برنامه کارایی انرژی ایتالیا است بطوریکه از مجموع Mtoe/year 5/15 کاهش انرژی هدفگذاری شده، در بازه ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ میلادی، Mtoe/year 45/5 به مکانیسم گواهینامه سفید اختصاص یافته است. البته بخش عمده این کاهش، مربوط به بخش صنعت می‌باشد.
مرعشی افزود: گروه‌های متعهد، توزیع‌کنندگان برق و گاز طبیعی با بیش از ۵۰ هزار مشتری هستند. گروه‌های موظف می‌توانند با اجرای اقدامات صرفه‌جویی انرژی که منتج به گواهی‌نامه‌های سفید می‌شوند، یا با استفاده از شرکت‌های خدمات انرژی (ESCO) برای اجرای این اقدامات و یا با خرید انرژی گواهینامه‌های سفید، به اهداف خود دست یابند.

این کارشناس گفت: زمانی که گروه‌های موظف، شرکت‌های عرضه‌کننده انرژی، نتوانند حداقل ۶۰ درصد از گواهی‌های سفید متعهد شده را تهیه کنند، متحمل جریمه‌ای می‌شوند که به صورت مورد به مورد تعیین می‌شود.

او افزود: در عین حال، گواهینامه‌های سفید به دست نیامده به دوره تعهد بعدی منتقل و به تعهدات جدید افزوده می‌شود. مبلغ‌ مشخصی برای هر گواهی سفیدی که توسط گروه‌های متعهد به دست می‌آید پرداخت می‌شود. نکته مهم و قابل توجه این است که وجوه پرداختی از طریق افزایش تعرفه‌های برق و گاز تأمین می‌شود. تخمین زده می‌شود، افزایش تعرفه‌ها، هزینه‌های برق و گاز خانوارها را تقریباً به میزان ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد افزایش می‌دهد.

مالیات

مرعشی گفت: تجربه نشان داده در کشورهایی که نظام مالیاتی مناسبی برای مصرف انرژی طراحی و به کار گرفته شده، شهروندان و کسب و کارها، انگیزه بیشتری برای کاهش مصرف انرژی داشته و در عوض تمایل بیشتری برای استفاده از انرژی‌های پاک دارند.

شکل ۳ـ رابطه میان مالیات کربن و شدت انرژی در تعدادی از کشورها

به گفته او، در برخی از کشورها برای کنترل مصرف انرژی‌های فسیلی از مالیات کربن به تنهایی یا همراه با مالیات انرژی استفاده می‌شود.

این کارشناس افزود: فنلاند، در سال ۱۹۹۰ ، اولین کشور جهان بود که اقدام به وضع مالیات کربن کرد. تا کنون، ۱۹ کشور اروپایی قوانینی در خصوص مالیات کربن تدوین و اجرا کرده‌اند. نرخ کربن از کمتر از ۱ یورو در هر تن انتشار معادل کربن در لهستان و اوکراین تا بیش از ۱۰۰ یورو در سوئد متغیر است.

شکل ۴ـ مالیات کربن در کشورهای مختلف اروپایی

مرعشی گفت: مالیات کربن می‌تواند انواع مختلف گازهای گلخانه‌ای مانند دی اکسید کربن، متان، اکسید نیتروژن و ترکیبات فلوئوردار را شامل شود. دامنه مالیات کربن هر کشور متفاوت است و در نتیجه ترکیب مختلفی از انتشار گازهای گلخانه‌ای تحت پوشش مالیات وجود دارد.

او افزود: به عنوان مثال، مالیات کربن در اسپانیا فقط گازهای فلوئوری را شامل می‌شود که فقط سه درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای این کشور را در بر می‌گیرد. در مقابل ، نروژ به تازگی بیشتر معافیت‌ها را لغو کرده و اکنون بیش از ۶۰ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای در این کشور، مشمول مالیات می‌شود.

مرعشی بیان کرد: به استثنای سوئیس، اوکراین و انگلستان ، تمام کشورهای اروپایی که مالیات کربن می‌گیرند بخشی از سیستم تجارت آلاینده‌های اتحادیه اروپا (EU Emissions Trading System, EU ETS) هستند. سوئیس سیستم تجارت آلاینده‌های خاص خود را دارد که از ژانویه ۲۰۲۰ با EU ETS گره خورده است. پس از برگزیت، انگلیس ETS UK خود را از ژانویه ۲۰۲۱ اجرا کرد.

او ادامه داد: چندین کشور اروپایی دیگر نیز در حال بررسی یا اعلام یک سیستم مالیات کربن یا یک سیستم تجارت آلاینده‌ها هستند. به عنوان مثال ، اتریش در حال بررسی معرفی قیمت کربن برای بخشهایی است که تحت پوشش ETS اتحادیه اروپا نیستند (حمل و نقل و ساختمانها) و ترکیه قصد خود برای اجرای ETS ملی اعلام کرده هرچند تاریخ شروع آن هنوز مشخص نیست.

این کارشناس گفت: از طرف دیگر کشورهای مختلف در حال بررسی و هدفگذاری برای افزایش نرخ مالیات کربن هستند. به عنوان مثال، دولت نروژ اعلام کرده که قصد دارد نرخ مالیات کربن را تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰۰ دلار افزایش دهد. البته این برنامه بلندپروازانه باید به تصویب پارلمان این کشور برسد.

منبع:

[۱] https://ec.europa.eu/clima/sites/clima/files/docs/ets_handbook_en.pdf
[۲] Don Zillman, Catherine Redgwell, Yinka Omorogbe, and Lila K. Barrera-Hernández , Beyond The Carbon Economy: Energy Law in Transition , Oxford University Press; 1 edition (May 28, 2008)
[۳] https://globalrenewablehub.com/renewable-buyers-guide/green-certificates
[۴] https://www.openintl.com/renewable-energy-certificates-an-instrument-for-environmental-sustainability/
[۵] https://es.catapult.org.uk/wp-content/uploads/2018/10/Italy-White-Certificate-Scheme-Case-Study-FINAL.pdf
[۶] https://ireema.com/wp-content/uploads/2019/08/Policy-Paper-1_IREEMA_Market-based-instruments-for-energy-efficiency_Farsi_v1.0.pdf
[۷] https://ec.europa.eu/energy/topics/energy-efficiency/targets-directive-and-rules/energy-efficiency-directive_en
[۸] https://www.gse.it/en/

مهم‌ترین اخبار حوزه اقتصاد سبز را در صفحه اقتصاد سبز تجارت‌نیوز بخوانید.