نگرانی‌های تنظیم بازار شب عید
هر ساله با نزديک شدن ايام پايانی سال و عيد نوروز مسئولان تنظيم بازار محصولات كشاورزی در جهت ايجاد آرامش در بازار، اقدام به اعلام برنامه‌های خود در زمينه تنظيم بازار شب عيد مي‌کنند، اما به واسطه وجود موانع و عوامل متعدد از جمله ضعف در نظام اطلاعاتی شبكه توزیع کشور و بعضا عوامل جوی و همچنین بلایای طبیعی و مدیریتی گاها تحقق اين وعده‌ها با مشكلاتي مواجه شده است و علی‌رغم اعلام برنامه خريد و ذخیره‌سازی مکفی با تاکید بر عدم نگرانی مردم از تامین میوه شب عید و اعلام وجود هزاران تن میوه در انبارها وسردخانه‌ها، در نوروز برخی از این سال‌ها بعضا امکان تحقق کامل برنامه تنظیم بازار به دليل وجود برخی ناهماهنگي‌های اجرايي میسر نشده و موجب افزايش قیمت میوه و مرکبات و برخی سبزیجات تازه در روزهای آغازین سال شده است.
مروری اجمالی بر علل و دلايل ذكر شده از سوی مسئولان در خصوص عدم تحقق اين وعده‌ها منجمله ناهماهنگی‌های موجود و آسيب‌شناسی اين عوامل در جهت بر طرف نمودن آن، از احتمال تكرار آن پيشگيری خواهد کرد.
در تحلیل علل افزایش قیمت‌ها در ابتدای فروردين سال‌های گذشته به عواملی چون:
1- تعطیلی میادین میوه و تره بار در مقطع زمانی تعطیلات نوروز
2- جلوگیری از تردد کامیون‌های حامل کالا در برخی از مسیرها توسط پلیس راه
3- نبود نظارت موثر و عدم درج اتیکت قیمت
4- زمان‌بندی نا‌دقيق و اشتباه محاسبه احتمالی در زمان برداشت از سوی تولیدکنندگان و زمان خرید از سوی موّزعین
5- نوع رفتار مصرف‌کنندگان و انتظارات ناشی از هراس از تکرار تجربه مشابه در برخی سال‌های گذشته و هجوم مردم به بازار میوه قبل از اجرایی شدن عملیات آغاز طرح در شب عید، (به واسطه عدم اطلاع‌رسانی کامل و رسانه‌ای برنامه تنظیم بازار،حداقل چند هفته قبل از سال نو)
6- مشکلات ناشی از عدم تامین اعتبارات لازم در زمان مقرر برای خرید توسط سازمان برنامه و بودجه یا بانک مرکزی
7- مشكلات سورتینگ، واکس‌زنی، تعویض به موقع بسته‌بندی و حمل‌ونقل يا تخلیه به موقع میوه از سردخانه‌ها به مبادی توزیع و فروش
8- عدم واردات به موقع و مکفی برخی میوه‌های وارداتی جايگزين
9- رونق و سودآوری بیشتر صادرات ميوه با توجه به تغییرات نرخ ارز
10 - عدم موازنه در قیمت خرید ذخیره احتیاطی داخلی با قیمت روز صادراتی میوه مشابه
11- عدم وجود نظارت بر کیفیت میوه خریداری شده در مبادی خرید و بعضا سلب اعتماد مردم از کیفیت و قیمت میوه تنظیم بازار
12-وجود کاستی‌هایی در سبد توزیع میوه نوروز از جمله نارنگی
13 - تغییر و جابه‌جایی مکرر در تشکیلات، اختيارات و وظايف دستگاه‌های مسئول ناشي از ادغام و انتزاع‌های متوالی و بالاخره عدم استمرار و تشدید نظارت بر کیفیت و قیمت‌ها در دو ماه اسفند و فروردین و چندین عامل دیگر اشاره داشته‌اند.
نكات كليدی:
با توجه به وجود يا باقي بودن برخی از عوامل فوق‌الاشاره و احتمال بروز برخي از اين ناهماهنگی‌ها در عيد امسال، پيشنهاد می‌شود وزارتخانههای صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی با همکاری ساير سازمان‌های اجرایی و نظارتی مرتبط با نظام تنظيم بازار میوه شب عید، نسبت به رفع عوامل موجده این ناهماهنگی‌ها در هر يک از موارد اشاره شده به شرح زير اقدام کنند:
1- با توجه به پیش‌بینی مکفی بودن تولید انواع سیب و پرتقال در سال 1398 از سوی وزارت جهاد کشاورزی( 3.85 میلیون تن سیب و 3.17 میلیون تن پرتقال) که نسبت به سال 1397 افزایش قابل توجهی داشته است ، ضرورت دارد متوليان تنظيم بازار، اطلاع رسانی مکفی در این خصوص داشته باشند و محوریت در سهمیه خرید را بر بهبود کیفیت میوه خریداری شده استوار کنند تا ضمن جلب اعتماد مصرف‌کنندگان، با استقبال مردم از کیفیت محصولات عرضه شده مواجه شوند و ضمن کاهش مشکلات ناشی از میوه باقی مانده از ذخایر احتیاطی، با موضوع افساد و بالا رفتن ضایعات و مشکلات بعدی و تنگناهای مالی ناشی از آن مواجه نشوند.
2- با عنايت به گسترش زنجیره‌ای میادین میوه و تره بار در سطح شهر تهران و اين واقعيت كه اين ميادين نقش مرجع و رهبری قیمت‌ها را در تهران و بعضا کشور ایفا می‌کند و از سوی ديگر با توجه به سهم قابل ملاحظه تهران در حجم معاملات و خريدها، تا حدودی شايد بتوان گفت كه قیمت کالاها و اجناس در تهران عمدتا نقش مرجع يا تعيين كننده برای قیمت‌ها در کشور را ایفا می‌کنند، لذا پيشنهاد می‌شود متولیان تنظیم بازار و وزارت صمت با همکاری شهرداری تهران و سازمان میوه و میادین تره‌بار، توجه خاصي به رفع مشكلات ميادين ميوه و تره‌بار مستقر در تهران ومتعاقب آن در شهرستان‌ها بنمايد.
3- با برنامهریزی و هماهنگی مختصری می‌توان از تعطیلی کلی غرفه‌های میادین میوه وتره بار در ايام تعطيلات عيد پیشگیری کرد و در مفاد قرارداد غرفه‌داران با شهرداری، غرفه‌داران را به عدم تعطیلی ایام نوروز و برنامه کشیک نوروزی( مثلا با پرداخت‌های تشویقی به کارگران) موظف کرد، تا علی‌رغم ذخیره‌سازی مناسب، تعطیلی میادین، موجب اخلال در كاركرد توزیع محصولات كشاورزی نشود.
4- جهت برقراری تعادل و موازنه بین قیمت خرید ذخیره احتیاطی داخلی با قیمت روز صادراتی میوه مشابه لازم است تمهیدات مختلفی ایجاد شود از جمله: وضع عوارض جبرانی برای صادرات (در محدوده کوتاه و معین زمانی) البته در صورت سنگین‌تر بودن کفه سودآوری صادرات نسبت به قیمت خرید داخلی (با توجه به نرخ ارز) و یا برنامهریزی واردات به موقع و محدود برخی میوه‌های وارداتی جايگزين.
5- حتی‌الامکان تقویم شروع برنامه عرضه میوه شب عید از یک هفته تا 10 روز قبل از عید شروع شود و تا آخر فروردین تداوم یابد تا از هجمه ناشی از انتظار کمبود یا افزایش قیمت کاسته و اجتناب شود.
6- بدیهی است هر یک از دلایلی که مسئولان مختلف در سال‌های گذشته به عنوان عامل افزایش قیمت‌های ایام نوروز برشمرده‌اند، نقش و سهمی متفاوت در این پدیده داشته‌اند به گونه‌ای که برخی از آنها، نقش اصلی و تعیین کننده و برخی نقش مکمل و تشدیدکننده در افزایش قیمت‌ها داشته‌اند.
عامل اصلی ایجاد عدم تعادل در بازار میوه را شاید بتوان در طرف عرضه و عدم هماهنگی و برنامهریزی مناسب و یا تاخیر و کندی در رساندن به موقع کالای باکیفیت از مزرعه و سردخانه به مبادی فروش و مصرف به دلایل مختلف دانست. لذا تاكيد وزارت صمت در برنامه‌ريزي‌های اجرايی تنظيم بازار عيد بايستي بر عرضه به موقع، مکفی، مناسب و کیفی ميوه باشد، زيرا تعطیلی میادین میوه وتره‌بار که در سال‌های قبل هم سابقه داشته است صرفا می‌تواند نقش مکمل و تشدیدکننده در افزایش قیمت‌ها داشته باشد.
7- برابر روال سنواتی، اگر چه پلیس راه از تردد کامیون‌های حامل مواد غذایی، سوختی و فاسدشدنی جلوگیری نمی‌کند، ضمن اینکه این عامل نیز نمی‌تواند به عنوان عامل اصلی تاثیر‌گذار بر افزایش شدید قیمت‌ها مطرح باشد و صرفا به عنوان عامل ثانوی و تشدیدکننده عدم تعادل و کمبود عرضه عمل مي‌کند. اما در اين خصوص نيز می‌توان با اندك هماهنگی با پليس راه اين نقيصه را نيز در صورت وجود مرتفع کرد. لذا پیشنهاد می‌شود در این زمینه برنامه زمان‌بندی شده‌ای به تفکیک استان و محورهای مواصلاتی ذیربط با هماهنگی پلیس راه تدوین و ابلاغ شود.
8- سردر گم بودن سطح قیمت‌ها و تعطیلی میادین میوه و تره بار در ایام نوروز و همچنين کمرنگ‌تر شدن درج اتیکت قیمت از سوی صنوف و برخی خرده‌فروشان، امکان تشدید اجحاف و گرانفروشی را بعضا در غیاب ناظران نوروزی فراهم مي‌کند، لذا موضوع نظارت و نصب اتيكت قيمت و همچنين احتمال باز بودن ميادين يا غرفه‌های نمونه آن در ايام نوروز كمک شاياني به عرضه مناسب و عدم افزايش قيمت‌ها در سال نو مي‌کند . لذا پیشنهاد می‌شود ستادهای ویژه و افتخاری کنترل درج و نصب اتیکت به صورتی گسترده تشکیل و بازسازی شود.
9- با توجه به اينكه امسال وزارت صمت متولی برنامه تنظيم بازار (به ویژه میوه شب عید) است، پيشنهاد می‌شود نمايندگان وزارت جهاد كشاورزی، سازمان تعاون روستايی و مباشرين مربوطه در راستای استفاده هر چه بيشتر از تجارب، هرگونه تجربه اجرایی قبلی و فعلی خود را در این زمینه به اعضای تنظیم بازار منتقل و منعکس کنند.
10- لازم است وزارت صمت با همکاری وزارت جهاد كشاورزی و سازمان تعاون روستايی مشارکت بیشتر اتحاديه‌های کشاورزی بخش خصوصي را در برنامه تنظيم بازار میوه نوروز و به طور کلی تنظیم بازار محصولات كشاورزی لحاظ کنند و ضمن استفاده از تجربیات مفید آنها، عملیات خرید و ذخیره‌سازی عمدتا به آنها واگذار شود.
11- تامین به موقع اعتبارات ریالی و ارزی مورد نیاز و تخصیص به موقع آن توسط متولیان مربوطه جهت اجرای به موقع تعهدات اعم از خریدهای ریالی و خریدهای احتمالی ارزی از طریق تصویب بموقع مصوبه مربوطه توسط هیات وزیران، شرط اول کامیابی برنامه تنظیم بازار است.
12- اطلاع‌رسانی در زمينه هماهنگی زمان برداشت و بسته‌بندی به موقع محصولات کشاورزی از سوی وزارت جهاد كشاورزی و هماهنگی ترخیص به موقع محصولات (از سردخانه و انبار و گمرکات) توسط سازمان‌های ذيربط به منظور رسانیدن به موقع آن به مبادی فروش و مصرف و میادین تره بار و همچنین هماهنگی با پلیس راه، از طریق راهکار‌های فوق‌الذکر (خصوصا بندهای 2 تا 8 ) فرآیندی قابل حصول است.
13- بديهی است سیاست تلفیقی تعیین و کاهش تعرفه‌های فصلی میوه به همراه تعیین سهمیه مقداری و همچنین اطلاع‌رسانی به موقع میزان تولید و واردات و تعبیه مکانیزم رصد کردن سیستمی کانال‌های توزیع (خرید و فروش)، نقشی تعیین‌کننده در تنظیم و تعدیل کالارسانی موثر خواهند داشت و از کمبود یا انباشت بیش از حد کالاهای فاسدشدنی چه در بازار و چه در سردخانه‌ها پیشگیری خواهد کرد، در غیر این صورت تکرار تجربه گذشته دور ریختن میوه‌های فاسد شده یا استفاده در مصارف بازیافتی و خسارت ناشی از آن دور از ذهن نیست.
14- برنامهریزی و تعیین استان معین برای ایجاد تعادل منطقه‌ای و مقطعی در مناطقی که بعضا دچار کمبود یا مازاد در ذخائر می‌شوند.
15- نحوه عملکرد برنامه تنظیم بازار میوه نوروز و سطح نظارت موثر بر کیفیت، توزیع و قیمت آن شرط اول استقبال مردم از این برنامه و کاهش باقی‌مانده و ضایعات میوه ذخیره‌سازی شده است و شرط دیگر آن، اطلاع‌رسانی و پوشش موثر این برنامه توسط رسانه ملی است.
16- برنامه اطلاع‌رسانی صداوسیما می‌تواند در زمینه ترویج آرامش در بازار، ایجاد اطمینان در مردم از وجود ذخیره مکفی و با کیفیت و اطلاع‌رسانی قیمت‌های مصوب (قبل از ایام نوروز)، تهیه گزارش‌های مختلف کالارسانی از باغات میوه تا فرآیند سورتینگ و سردخانه و هماهنگی با پلیس راه، اعلام کانال‌های توزیع و مراکز فروش، تاکید بر لزوم درج اتیکت قیمت، و تاکید بر تداوم برنامه تا آخر فروردین ماه و … باشد.
17- مولفه‌های افزایش توان تولید، هماهنگی در کالارسانی به موقع، تقویت نظارت و نیز مکانیزه نمودن کانال‌ها و مبادی توزیع و همچنین استفاده به موقع و به اندازه از اهرم واردات باید کانون توجه جدی وزارتخانههای ذیربط در امر تنظیم بازار در ایام خاص باشد.
نکته پایانی
پیش‌بینی به موقع، هوشمندانه و غیر‌منفعلانه روند بازار از طریق در اختیار گرفتن نبض اطلاعات بازارهای مرجع با مکانیزمی سیستمی و مکانیزه یا دیجیتالی و همچنین قابل رصد نمودن مبادی توزیع با استفاده از تکنولوژی‌های نوین از طریق رصد مجموعه اطلاعات زنجیره‌ای از اتحادیه‌های تولید و توزیع و فروشگاه‌های زنجیره‌ای با توسل به مکلف کردن همه انواع عمده‌فروشی‌ها به استفاده از این تکنولوژی‌های مکانیزه (پوزهای توزین،توزیع و فروش)، تاثیر به سزایی در رفع اساسی و کلی مشکلات توزیع کشور در سال‌های آتی خواهد داشت.
بدیهی است در صورت تحقق شرایط فوق، خصوصا استفاده از ظرفیت بخش خصوصی در عملیات خرید و ذخیره‌سازی، تامین به موقع منابع مالی مورد نیاز از سوی دولت، انجام هماهنگی‌های بین دستگاهی و نهایتا اطلاع‌رسانی و اجرای صحیح آن، طرح تنظیم بازار میوه نوروز 1399 می‌تواند مورد اقبال و تحسین مردم قرار گیرد.
نظرات