ممنوعیت صادرات عسل به عراق ؛ حال چه باید کرد؟

زنبور فقط تولیدکننده عسل نیست. این حشره کوچک و زندگی اجتماعیشان پر از رمز، راز و درس است. زنبورداری و تولیدات آن در معیشت روستاییان و همچنین در تولید داروها نقش‌آفرینی می‌کنند و از جمله این نقش‌ها می‌توان به عنوان یک فعالیت درآمدزا اشاره کرد که به جوامع روستایی کمک می‌کند تا درآمد بیشتری را کسب کنند.

علاوه بر این، زنبور عسل باعث حفظ تنوع گیاهان در محیط زیست می‌شود، شاید یکی از بزرگترین حافظان تنوع گیاهی در دنیا همین زنبورهای عسل هستند. از دیگر فعالیت‌های مهم زنبور عسل گرده‌افشانی است. گرده‌افشانان می‌توانند، به بهبود زراعت (عملکرد و کیفیت) بسیاری از کشاورزان خرده مالک کمک کنند، چرا که گرده افشانی باعث افزایش عملکرد محصولات آنان می‌شود، اما کاهش جمعیت گرده‌افشانان به این معناست که کشاورزان خرده پا درآمد کمتر خواهند داشت.

کاهش گرده‌افشان‌ها می‌تواند تاثیرات فاجعه‌باری برای امنیت غذایی آینده داشته باشد. نبود گرده‌افشان‌ها می‌تواند سه چهارم محصولات زراعی جهان را به خطر اندازد.

فائو معتقد است گرده‌افشان‌ها 35 درصد از زمین‌های کشاورزی جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و بر تولید 87 محصول از محصولات غذایی پیشرو در سراسر جهان اثرگذار هستند.

به دلیل نقش بسیار مهم زنبور عسل در گرده‌افشانی و افزایش باروری محصولات کشاورزی و میوه‌ها، سازمان جهانی غذا و کشاورزی (فائو) روز ۲۰ ماه می هر سال را به عنوان «روز جهانی زنبور» نام‌گذاری کرده‌ است. با توجه به اهمیت زنبور عسل در تامین غذا، دارو و محصولات آرایشی، ایجاد درآمد، اشتغال و حفاظت از محیط زیست ضرورت دارد بیش از گذشته به مشکلات تولید و فروش زنبور عسل و تولیدات آن توجه نمود.

در ایران زنبورداری فعالیت پرزحمت برای بهره‌برداران بوده در مقابل زنبورداران از پایین بودن درآمد این فعالیت گله‌مند هستند. آمار و ارقام فائو نشان از آن دارد که ایران در سال 2017 میلادی در حدود 3.7 درصد تولید عسل جهان را از آن خود نموده و جایگاه چهارمی جهان را از آن خود نموده و به عبارتی جزو مهمترین تولیدکنندگان عسل جهان است.

بر اساس نتايج تفصيلي سرشماری زنبورستان‌های كشور در سال 1397، تعداد 85336 زنبورستان در كشور وجود دارد كه بالغ بر 90 هزار تن عسل توليد نموده‌اند.

همچنين در مجموع حدود 1655 تن ساير محصولات جانبي شامل ژل رويال، گرده گل، موم و بره موم توليد شده است. علاوه بر تولید، زنبورداری موجب ایجاد فرصت‌های شغلی در کشور شده است.

تعداد شاغلان زنبورداری ( به‌غير از خود بهره‌بردار )، 50743 نفر بوده که اگر تعداد بهره‌برداران را اضافه کنیم در حدود 136 هزار نفر به صورت مستقیم در زنبورستان‌ها مشغول به کار هستند.

اگر اشتغال غیرمستقیم مرتبط با کسب‌وکارهای صنعت زنبورداری (که ارقام آن موجود نیست) اضافه شود، اهمیت صنعت زنبورداری در ایجاد اشتغال را به تصویر می‌کشاند. نکته مهم دیگر از منظر رفاهی، زنبورداران تحت پوشش بیمه است. تعداد 36444 نفر از بهره‌برداران (42.7 درصد تعداد بهره‌برداران ) تحت پوشش بيمه قرار گرفته‌اند.

افزایش رفاه زنبورداران بخشی از آن به فروش محصول بر می‌گردد که در صورت فروش محصول با قیمت مناسب می‌توان انتظار داشت زنبورداری در طول زمان پایدار بماند.

در زنجیره ارزش فعالیت زنبورداری آنچه باعث کارآمدی و کارایی زنجیره می‌شود توجه به بخش مصرف و تقاضا است. مصرف عسل و تولیدات آن یا توسط مصرف‌کننده داخلی (کالای نهایی یا واسطه ای) یا در بازار خارجی به صورت صادرات است.

اطلاعات آماری فائو نشان می‌دهد که در سال 2017 میلادی در حدود 0.15 درصد از صادرات جهانی سهم ایران است. در سال 1397 میزان صادرات عسل ایران بر اساس اطلاعات گمرک در حدود 1837 تن بوده که نسبت صادرات به تولید در حدود دو درصد است، یعنی بخش کوچکی از تولید عسل در بازارهای خارجی به فروش می‌رسد.

صادرات عسل در این سال به 22 کشور صورت گرفته اما در حدود 75 درصد صادرات عسل ایران به سه کشور عراق با 47.3 درصد سهم ، امارت متحده عربی با 19.9 درصد سهم و پاکستان با 7.9درصد سهم اختصاص یافته که در این میان عراق مهمترین بازار صادراتی عسل ایران است.

اطلاعات نشان می‌دهد که بازارهای هدف صادراتی عسل محدود به چند کشور بوده و سبد صادراتی شکننده و در معرض خطر است. اخیرا در خبرها آمد که «عراق صادرات عسل ایران به آن کشور را ممنوع کرده است»، با این تصمیم، صادرات عسل با مشکل مواجه می‌شود و در صورتی که نتوان عسل را به بازارهای کشورهای دیگر صادر نمود، مازاد تولید به وجود خواهد آمده و انگیزه تولید را کاهش می‌دهد.

از طرف دیگر از آنجایی که عسل کالای لوکس است و با توجه به تورم و کاهش قدرت خرید واقعی خانوارها، امکان افزایش مصرف داخلی عسل از طریق خانوارها دشوار می‌شود.

در این شرایط ضرورت دارد با رایزنی دیپلماسی با کشور عراق امکان صادرات عسل به کشور عراق را برقرار نمود و از سوی دیگر با همکاری وزارت امورخارجه، بازارهای هدف صادراتی جدید را برای عسل شناسایی نمود.