کد مطلب: ۳۳۵۲۷۵

نااطمینانی حاصل از تورم با سرمایه‌گذاری چه می‌کند؟

طی ماه‌های اخیر نوسانات نسبتا شدیدی در بازار ارز ایران و به ­تبع آن سطح قیمت­‌ها در اقتصاد ایران تجربه شد. تلاطمات روزانه در بازار ارز (حتی تا سطح بیش از 1000 تومان در روز) و نوسانات قیمتی پیوسته در برخی کالاها مانند شیر منجر به بروز برخی چالش‌­ها برای تولیدکنندگان و مصرف­‌کنندگان شد. در این راستا این سوال اساسی قابل طرح است که نااطمینانی قیمت­‌ها چه پیامدهایی بر حوزه اقتصاد کلان کشور دارد. در ادامه برخی کانال­‌های اثرگذاری تورم و نااطمینانی تورم ارائه شده است:

تحلیل کانال‌های اثرگذاری تورم بر متغیرهای کلان اقتصاد

نرخ بهره اسمی: مطابق ادبیات اقتصاد کلان چنانچه سطح قیمت­‌ها افزایش یابـد، اولین متغیر تاثیرپذیر از تراز حقیقی پول است. به‌­عبارت دیگر با افزایش سطح قیمت­‌ها، عرضه حقیقی پول کاهش پیدا می‌کند و بروز مازاد تقاضای پول در بازار پول افزایش نرخ بهره بازار را در پی دارد. بنابراین، افزایش نرخ تورم می‌­تواند موجبات افزایش نرخ بهره را در اقتصاد فراهم کند. با توجه به اینکه نرخ بهره هزینه اجاره از دید سرمایه‌­گذار و هزینه فرصت از دید سپرده‌­گذار تلقی می­‌گردد، افزایش نرخ بهره موجب کاهش پس‌­انداز و سرمایه­‌گذاری می‌­گردد.

نرخ بهره حقیقی: منظور از نرخ بهره حقیقی، نرخ بهره‌ اسمی با در نظر گرفتن اثر تورم است. آنچه که میزان عرضه و تقاضای سرمایه مالی را تعیین می‌کند «نرخ بهره حقیقی» است. به این معنی که سپرده‌گذار و متقاضی تسهیلات تصمیم‌گیری‌های خود در مورد میزان سپرده‌گذاری یا دریافت تسهیلات را با توجه به این متغیر انجام می‌دهد. اگر تورم قیمتی وجود داشته باشد، نرخ بهره حقیقی کاهش یافته و ارزش حقیقی دارایی‌های سپرده‌گذار در بانک‌ها، با توجه به بیش‌تر بودن نرخ تورم از نرخ بهره اسمی، کاهش می‌یابد.

در صورتی که نرخ بهره حقیقی منفی باشد، عرضه سرمایه مالی از طرف سپرده‌گذاران کاهش می‌یابد و از طرف دیگر تقاضای تسهیلات از طرف وام‌گیرندگان افزایش می‌یابد و به این ترتیب مازاد تقاضا برای تسهیلات به وجود می‌آید. این مازاد تقاضا به معنای فشار بر سیستم بانکی برای تامین منابع برای اعطای تسهیلات و از طرف دیگر تامین نشدن منابع کافی از طرف سپرده‌گذاران است که نتیجه آن موجود نبودن تسهیلات کافی برای همه متقاضیان است.

تراز تجاری: اگر تورم داخلی بیش از سایر کشور­ها باشد، در این صورت قدرت رقابتی کالای داخلی کاهش یافته و صادرات قدرت رقابت خود را از دست می­‌دهد و در نتیجه نرخ ارز افزایش خواهد یافت. همچنین کالا­های خارجی رقابتی­‌تر شده و در این صورت مردم بیش­تر ارز خود را برای خرید کالا­های خارجی هزینه می‌­کنند. بنابراین تقاضای داخلی و خارجی برای تولید­کنندگان داخلی کاهش خواهد یافت. در نتیجه تمایل به سرمایه‌­گذاری کم می‌­شود.

به‌علاوه به دلیل افزایش نرخ ارز کالا­های واسطه‌­ای و مواد اولیه وارداتی گران شده و بازده سرمایه‌­گذاری در تولید کم­تر شده، در نتیجه تمایل به سرمایه­‌گذاری نیز کاهش خواهد یافت. البته چنانچه افزایش نرخ ارز بیشتر از تفاضل نرخ تورم داخلی و جهانی باشد، قدرت رقابت کالاهای صادراتی افزایش و قدرت رقابت کالاهای خارجی در داخل کاهش می‌یابد.

تحلیل کانال­‌های اثرگذاری نااطمینانی تورم

نااطمینانی تورم فضایی است که در آن تصمیم­‌گیرندگان و عاملین اقتصادی نسبت به میزان تورم آینده که در پیش رو خواهند داشت، مطمئن نیستند. گالوب، یکی از مهم‌ترین هزینه­‌های تورم را نا­اطمینانی تورمی می‌­داند که مانند ابر روی تصمیم­‌های مصرف‌­کنندگان و سرمایه‌­گذاران نسبت به آینده سایه افکنده و موجب کاهش رفاه آن­ها می‌­شود، چرا که بدون وجود چنین نا­اطمینانی آن­ها می‌­توانند بهتر تصمیم بگیرند.

نا­اطمینانی تورمی، در واقع جزء غیر­قابل پیش­‌بینی نرخ تورم آتی است که می­‌تواند آثار منفی بر متغیر­های اقتصادی را تجمیع کند. زیرا عاملان اقتصادی ممکن است هزینه‌های جزء پیش‌­بینی­‌شده تورم را با تصمیمات و عملکرد خود کاهش داده و یا از بین برند، اما نا­اطمینانی تورمی جزء غیر­قابل پیش‌­بینی تورم است و به سبب اینکه در مورد تورم آینده، حالت نا­اطمینانی و بی‌­ثباتی در قیمت­‌ها را به وجود می‌­آورد، از این لحاظ موجب تغییر در تصمیم‌­ها و فعالیت­‌های عاملین اقتصادی می‌­شود که این تصمیمات در نهایت بر فعالیت­‌های اقتصادی حقیقی آن­ها تاثیر می‌­گذارد.

گالوب معتقد است که نا­اطمینانی تورمی دو نوع اثر اقتصادی دارد. نخست اینکه نا­اطمینانی تورمی موجب می­‌شود تا عاملین اقتصادی اعم از بنگاه‌­ها، مصرف­‌کنندگان و…، تصمیم­‌های اقتصادی را اتخاذ کنند که متفاوت از آن چیزی باشد که انتظار داشته­‌اند. تحلیل­گران این نوع اثر­ها را اثرات پیش از وقوع (EX-ANTE) می‌­نامند زیرا در این تصمیم‌ها تورم پیش‌­بینی‌شده در نظر گرفته می‌­شود. دسته دوم اثرات در جریان بعد از اخذ تصمیم، جای می‌­گیرند که به آن­ها اثرات بعد از وقوع (EX-POST) گفته می‌­شود که این موقعی اتفاق می‌­افتد که تورم واقعی از آنچه پیش‌بینی‌­شده بود، متفاوت باشد.

بررسی اثرات پیش از وقوع تورم

نا­اطمینانی در مورد تورم، سرمایه‌­گذاری را به­‌صورت پیش از وقوع از طریق کانال‌­های زیر تحت تاثیر قرار می­­‌دهد:

سلب انگیزه و تاخیر در تصمیم‌­گیری: تورم و تغییرات زیاد آن موجب عدم اطمینان و در نتیجه سلب انگیزه و تاخیر در تصمیم­‌گیری برای سرمایه­‌گذاری می­‌شود. نوسانات بالای تورم موجب ایجاد محیطی نامطمئن و متزلزل برای تصمیم‌گیرندگان سرمایه‌­گذاری، عدم اطمینان در خصوص سودآوری پروژه‌­ها و در نتیجه افزایش هزینه سرمایه‌­گذاری می­‌شود.­ تورم موجب تفاوت فاحش هزینه‌ها و درآمدهای پیش‌بینی‌­شده با عملكرد خواهد شد.

بنابراین، ناتوانی در پیش­‌بینی صحیح موجب معوق‌ ماندن پروژه‌ها و طرح‌ها خواهد شد. در واقع تورم، هزینه معاملات و کسب اطلاعات مورد نیاز را افزایش می‌دهد. هزینه‌هایی که به‌­طور مستقیم باعث جلوگیری از سرمایه‌­گذاری می‌­شود. تمایل به انجام سریع معاملات در زمان عدم امکان پیش­‌بینی تورم و نامشخص بودن قیمت­‌ها از بین می‌رود. این تاخیر در انجام معاملات به مرور زمان باعث خودداری از سرمایه‌گذاری خواهد شد.

عدم امکان برنامه‌ریزی : تورم پیش‌بینی نسبت به آینده را با مشکل روبه‌رو می‌کند. در چنین حالتی، تصمیم‌گیری در مورد مقدار تولید بسیار مشکل است. زیرا تولیدکنندگان میزان تقاضا برای تولیداتی که برای پوشش هزینه‌ها مجبور به افزایش قیمت آن­ها شده‌­اند را نمی‌­توانند پیش‌بینی کنند. عدم اطمینان ناشی از تورم، ریسک مربوط به سرمایه‌گذاری و فعالیت‌­های تولیدی کارخانجات و بازارهای مختلف را افزایش می­‌دهد. برای مثال، زمانی که تورم باعث بی‌ثباتی ارزش­‌های جاری می‌شود، برنامه­‌ریزی در زمینه سرمایه‌گذاری با مشکل روبه‌رو می‌شود.

وقتی نااطمینانی در مورد آینده اقتصاد و پروژه­‌های سرمایه‌­گذاری در میان سرمایه­‌گذاران افزایش یابد، افق برنامه‌ریزی به جهت سرمایه‌گذاری در پروژه‌­ها در میان آن­ها کوتاه‌تر شده و در نتیجه از میزان سرمایه‌­گذاری کاسته می­‌شود. در مقابل تثبیت نرخ تورم سالیانه، می‌تواند ثبات اقتصادی هر کشور را به شدت افزایش داده و به ارتقای توانایی رقابتی تولیدکنندگان آن کشور در سطح بین‌المللی کمک شایانی نماید. در اقتصادی با نرخ تورم پایین، ناچیز بودن نوسانات قیمت بخش عمده کالاها و خدمات، امکان برنامه‌ریزی دقیق و بلندمدت را برای سرمایه‌گذاران و کارآفرینان فراهم ساخته و به این ترتیب به افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌های تولیدی بلندمدت کمک می‌کند.

فعالیت­‌های سفته­‌بازی : تورم یا به عبارتی افزایش سطح عمومی قیمت­‌ها در مقاطع مختلف و به‌­ویژه در نرخ­‌های بالا اثرات نامطلوب و زیان‌باری بـر اقتصاد جوامع تحمیل کرده اسـت. یکی از مهم‌­ترین زیان­‌های ناشی از تورم، عدم اطمینان از میزان نرخ آن در آینده است. نااطمینانی تورمی فضایی است که در آن تصمیم‌­گیران و عاملان اقتصادی نسبت به میزان تورم آینده که پیش رو خواهند داشت، نامطمئن هستند.

این موضوع موجب کاهش پس‌­اندازها، از بین رفتن انگیزه‌­های سرمایه­‌گذاری، تحریک فرار سرمایه از بخش‌­های تولیدی به سمت فعالیت­‌های سفته­‌بازی خواهد شد. در واقع، نرخ تورم بالا ریسک فعالیت­‌های تولیدی را افزایش می‌­دهد و بخش سوداگری اقتصاد را با سود سرشاری مواجه می‌­کند و در نتیجه منابع را از فعالیت‌­های تولیدی و سرمایه‌گذاری به سمت خدمات کاذب، احتکار و فعالیت‌های تجاری زودبازده سوق می‌­دهد و سرمایه‌­گذاری خصوصی را کاهش می‌دهد. اما تثبیت نرخ تورم پایین، انتظارات تورمی فعالان اقتصادی را نیز کاهش می‌دهد و به این ترتیب باعث می‌شود که هراس آنها از کاهش شدید ارزش پول در سال‌های آینده کاهش یافته و در نتیجه ارزش درآمدهای پیش‌بینی‌شده برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت در سال‌های آینده را بالاتر ارزیابی کنند. که این امر مشوق جدی توسعه سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت خواهد بود.

اختلال در تصمیم‌­گیری عوامل اقتصادی : عوامل اقتصادی، تصمیم‌­گیری­‌های خود را در زمینه‌­های تولید، سرمایه‌­گذاری و مصرف، بر پایه اطلاعاتی که سیستم قیمت­‌ها برای آن­ها فراهم می‌­سازد، پی‌­ریزی می­‌کنند. در صورتی که قیمت­‌ها غیر­قابل اطمینان و پیش‌­بینی شوند، کیفیت این تصمیم­‌گیری­‌ها کاهش خواهد یافت.

این موضوع به­‌ویژه در کشور­های با تورم بالا، اهمیتی دو چندان می­‌یابد. سرمایه­‌گذاری­‌های ناچیز در برخی موارد در بخش‌­ها و خطوط تولیدی نادرست سرازیر می‌­شوند و پس از مدتی به ناچار رها می­‌شوند. نا­اطمینانی درباره تورم آتی منجر به انحراف تصمیمات پس‌­انداز و سرمایه‌­گذاری می‌شود. اثر نااطمینانی تورم به این صورت ـاهر می‌شود که تورم منجر به درک اشتباه از سطوح قیمت­‌های نسبی و انحراف نشانه­‌های قیمتی شده و در نتیجه برنامه­‌های سرمایه‌­­­گذاری را ناکارا کرده و از سطح سرمایه‌گذاری می­‌کاهد.

بررسی اثرات پس از وقوع تورم

قراردا­ها و پرداخت­‌های اسمی : اثر­های دیگر نا­اطمینانی تورمی که از آن­ها به ­عنوان اثرات بعد از وقوع یاد می­‌شود، موقعی اتفاق می‌­افتد که میزان تورم از آنچه که انتظار می‌­رفت، متفاوت باشد. در صورتی­‌ که قرارداد­ها و پرداخت­‌های اسمی بر اساس تورم انتظاری مشخص شده باشند، وقوع تورم بیش­تر از میزان پیش‌­بینی‌­شده موجب زیان کارفرمایان و سرمایه­‌گذاران می‌­شود که این زیان توان مالی و انگیزه سرمایه‌­گذاران را کاهش می­‌دهد.

تأثیرپذیری موسسات مالی : موسسات مالی از پس‌­انداز­های کوتاه‌­مدت جهت دادن وام­‌های بلند­مدت استفاده می­‌کنند. وقتی که تورم به‌­طور غیر­منتظره افزایش یابد، ارزش واقعی پرداختی­‌ها در نرخ­‌های بازگشتی ثابت تنزل خواهد یافت. در این میان چون نرخ­‌های بهره اسمی کوتاه‌­مدت با افزایش تورم افزایش می‌­یابد، این موسسات مجبور به پرداخت‌­های بالا به صاحبان پس‌­­انداز هستند و با دادن نرخ‌­های بالا نسبت به آنچه که دریافت می‌­کنند، دچار زیان خواهند­ شد. در نتیجه منابع آن­ها برای ایجاد تسهیلات مورد نیاز سرمایه­‌گذاری کاهش خواهد یافت.

کاهش اعتبار دولتی : شاید بزرگ‌ترین صدمه عدم توانایی در کنترل قیمت‌ها و ارزش پول از بین رفتن اعتبار دولت به‌ عنوان تصمیم‌ساز اصلی در یک سیستم اقتصادی است. در پایین‌ترین سطح، مردم از دولت توقع دارند که برای آن­ها ایجاد امنیت کند و از اموال آنها محافظت کند. اما وقتی دولت نتواند در یک اقتصاد ثبات به وجود آورد و فضای نا­اطمینانی در اقتصاد به ­وجود آید، اعتبار سیاست‌های اقتصادی خود را در بین مردم از دست می‌دهد.

تحت چنین شرایطی این خود مردم هستند که باید به فکر محافظت از اموال خود باشند که ثمره آن کاهش فعالیت‌های باارزش اقتصادی است. وقتی دولت در کنترل قیمت‌ها بدعهدی می‌کند، مردم بیش از آن‌که وقت خود را صرف یافتن راه‌های افزایش تولید کنند، به این فکر می‌کنند که چطور در مقابله با نوسانات، ارزش ثروت و سرمایه خود را حفظ کنند. بنابراین تحت این شرایط سرمایه‌ای که باید برای افزایش تولید کشور، احداث کارخانجات، تجهیزات، ورود تکنولوژی و… صرف می‌شد، به سمت بازارهای غیر­مولد می‌رود یا رفتار سرمایه‌گذاری از انگیزه‌های مولد به سمت انگیزه‌های غیرمولد و فاقد ارزش اقتصادی بالا تغییر جهت می‌دهد.

نظرات

مخاطب گرامی توجه فرمایید:
نظرات حاوی الفاظ نامناسب، تهمت و افترا منتشر نخواهد شد.