در شرایط تحریم چه تولید کنیم؟

در شرایط تحریم دنبال تولید چه محصولاتی باید رفت؟

یکی از اهداف مهم دولت‌ها تأمین رفاه اقتصادی برای همه مردم جامعه است. برای این منظور دولت‌ها در تلاش هستند تا تولید ملی و سطح اشتغال را افزایش دهند و توزیع درآمد در بین جامعه را بهبود بخشند.

اما نیل به این هدف در شرایط بحرانی مثل جنگ و تحریم، نیاز به سیاست‌ها و ابزار متفاوت دارد. اگر کشور در شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عادی و مناسبی باشد، دولت به دنبال حداکثر کردن رفاه جامعه خواهد بود.

در مقابل اما اگر کشور با بحران‌هایی مثل جنگ و تحریم یا حوادث طبیعی مواجه شود، دولت‌ها باید به دنبال حداقل کردن زیان‌های وارد شده به مردم جامعه باشند.

از ابتدای انقلاب اسلامی تاکنون، ایران با کشورهای قدرتمند اقتصادی مشکلاتی داشته و به تناوب از طرف این قدرت‌ها مورد تحریم اقتصادی قرار گرفته است. شاید بهترین راه مقابله با این تحریم‌ها، کاهش وابستگی‌های اقتصادی از جمله از کاهش سهم و نقش نفت در تولید ملی از یک طرف و تأمین نیازهای اصلی و اساسی تأثیرگذار بر روند پیشرفت کشور در داخل در طول چهار دهه گذشته باشد.

همه مسئولان و سیاستگذاران و تصمیم‌گیران در دهه‌های اخیر به فشار کشورهای قدرتمند سیاسی بر ایران آگاه بودند و می‌دانستند که وابستگی اقتصادی کشور به قدرت‌های اقتصادی پاشنه آشیل است و در اولین فرصت باید به کاهش این وابستگی اقدام می‌نمودند. سه دهه پس از جنگ نیز فرصتی کافی برای نیل به این هدف بود اما افسوس که بی‌تدبیری‌ها و سوءتدبیرها، ترجیح منافع فردی و گروهی و حزبی بر منافع ملی، مانع از آن شد که کشور بتواند در فرصت 30 ساله پس از جنگ به قطع یا کاهش وابستگی اقتصاد به کشورهای طرف منازعه ایران برسد.

با توجه به تشدید تحریم‌ها از ابتدای سال 1397، کشور در شرایطی قرار گرفته که باید به دنبال حداقل کردن زیان‌ها و فشارهای ناشی از شرایط تحریم بر مردم باشیم. بدیهی است در چنین شرایطی اولویت دولت باید تأمین نیازهای اصلی و اساسی لازم برای تأمین نیازهای معیشتی مردم جامعه است. برای این منظور باید امکانات محدود کشور به سمت تولید کالاهایی سوق داده شود که نیازهای معیشتی مردم با مشکل و مانع مواجه نشود.

در مقابل، از به کارگیری منابع محدود کشور (منابع طبیعی و مالی و ارز) در تولید کالاهایی که تامین‌کننده نیازهای فوری و اساسی مردم نیستند، تا حد ممکن، جلوگیری شود.

کالاهایی که تولید آنها افزایش یافته است

اخیرا وزارت صمت آماری منتشر کرده از تولید محصولاتی که در شرایط تحریم بیشترین افزایش و کاهش تولید را داشته‌اند. تولید کارتن، سیگار، تراکتور، و نئوپان از جمله محصولاتی هستند که در شرایط تحریم تولید آنها افزایش بیشتری داشته است و در مقابل تولید کالاهایی همچون کامیون، اتوبوس و مینی‌بوس و کمباین و خودرو سواری کاهش تولید بیشتری داشته‌اند.

کالاهایی که با افزایش تولید مواجه بوده‌اند جزو نیازهای ضروی یا اساسی برای جامعه نیستند. با این وصف، افزایش تولید چنین کالاهایی می‌تواند به این دلیل باشد که تولید آنها به خرید از خارج وابسته نبوده یا مواد اولیه مورد نیاز وارداتی به اندازه کافی در انبارها موجود بوده است.

از طرف دیگر، اگرچه تولید این محصولات از نیازهای اولیه و ضروری مردم نیست اما حفظ سطح اشتغال موجود در این صنایع، آن هم در شرایط رکود و وجود بیکاری نگران‌کننده در سطح جامعه، توجیه‌کننده حفظ سطح تولید این گروه از کالاها خواهد بود.

به هر حال آنچه مسلم است، اولویت بلاتردید تولید در شرایط تحریم با محصولاتی است که مستقیماً معیشت مردم را تأمین می‌کنند. در وهله بعد، تولید کالاهایی باید در اولویت باشد که کمترین وابستگی و ارزبری را به خارج از کشور دارند.

از آنجا که در شرایط فعلی، گستردگی بیکاری در جامعه به یکی از معضلات جدی و تهدیدکننده تبدیل شده است، حمایت از تولید کالاهایی که بیشتر از تکنیک‌های کاربر استفاده می‌کنند از جمله اولویت‌های دیگری است که سیاستگذاران باید مد نظر داشته باشند.

سیاست افزایش اشتغال از جمله اقداماتی است که هم فقر را کاهش می‌دهد و هم توزیع درآمد را بهبود می‌بخشد.

با این وصف، در شرایط تحریمی فعلی، حمایت از بسیاری از فعالیت‌ها در بخش خدمات، که وابستگی چندانی به خارج ندارند و بعضاً می‌توانند دریافت کننده ارز باشند نیز ضروری است. گسترش گردشگری خارجی هم از جمله فعالیت‌هایی است که می‌تواند (هرچند به میزان کم) بخشی از کمبود ارز ناشی از کاهش درآمدهای نفتی را جبران کند.