متهم اصلی مصرف بنزین در ایران

مصرف بنزین ایران هم‌اکنون روزانه به ۱۰۵ میلیون لیتر رسیده است و دولت ارزانی بنزین را بهانه کرده و مردم را مقصر اصلی مصرف بی‌رویه بنزین می‌داند. در این تحلیل سعی داریم علت افزایش مصرف بنزین در ایران را بررسی کنیم. متاسفانه در زمان نگارش این مقاله اینترنت قطع بوده و دسترسی به اطلاعات آماری امکان پذیر نبوده است.

سرانه مصرف بنزین هر خودرو ایرانی حدود 5.25 و هر نفر 1.3 لیتر در روز است. هرچند سرانه مصرف هر خودرو در ایران بسیار بیشتر از اروپاست؛ اما بایستی توجه داشت که متوسط پیمایش یک خودرو در ایران و اروپا به ترتیب ۲۵۰۰۰ و ۱۳۰۰۰ کیلومتر در سال است. بنابراین پیمایش خودروهای ایرانی حدود دو برابر خودروهای اروپایی است. البته سرانه تعداد خودرو در ایران کمتر از اروپاست. بنابراین، افزایش دو برابری پیمایش در ایران به دلیل کمتر بودن تعداد خودروها و یا افزایش بعد خانوار ایرانی و پهناور بودن شهرهای ایران است و نمی‌تواند نشان دهنده استفاده بیش از حد ایرانیان از خودرو باشد. پس علت افزایش مصرف بنزین در ایران را باید در جای دیگری جست. به طور کلی علل افزایش مصرف بنزین در ایران به ترتیب عبارتند از:

۱- بالابودن مصرف بنزین خودروهای ایرانی

میانگین مصرف بنزین خودروهای تولید ایران خودرو و سایپا که بیش از ۸۰ درصد خودروهای سواری را شامل می‌شود، 8.5 لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است؛ در حالی که این عدد برای اتحادیه اروپا ۵٫۵۴ لیتر است. خودروهای چینی نیز مصرف بالایی دارند. همچنین به دلیل منطقی نبودن تعرفه خودروهای وارادتی، اغلب آنها مصرف بالایی دارند. با توجه به آن که خودروهای موجود در ایران ۵۳ درصد سوخت بیشتری نسبت به خودروهای اروپایی داشته‌اند، دولت می‌توانست با اتخاذ سیاست‌های مناسب در مدت ۴۰ سال حاکمیت و با تغییر خط تولید این خودروها به یک خودروی معمولی با فناوری روز، هم‌اکنون روزانه ۳۶ میلیون لیتر صرفه‌جویی داشته باشد. حمایت بیش از حد دولت از این دو خودروساز نه تنها موجب هدررفت عظیم سرمایه ملی ایرانیان شده، بلکه آلودگی هوا را افزایش داده و هزینه‌های جبران ناپذیری را برای مردم ایجاد نموده است و آنان را از رانندگی ایمن محروم کرده است.

۲- خودروهای فرسوده

به دلیل فرسودگی و پایین بودن فناوری خودروهای فرسوده، مصرف بنزین آنها نسبت به خودروهای نو زیادتر است. در اروپا یک خودروی ۱۰ ساله، فرسوده محسوب می‌شود. از آنجایی که پیمایش سالیانه خودروهای ایرانی دو برابر خودورهای اروپایی است، بایستی زمان فرسودگی خودرو در ایران را پنج سال در نظر گرفت. با آمار تولید پنج سال اخیر خودروسازان داخلی، کمتر از ۲۰ درصد خودروهای ایرانی نو هستند و خودروهای با عمر بیشتر از ۳۰ سال نیز فعالیت می‌کنند. بالابون قیمت خودرو نسبت به درآمد مردم و تعرفه زیاد خودوروهای وارداتی کم مصرف (به ویژه خودروهای هیبریدی) موجب شده است که مصرف بنزین کشور به دلیل استفاده از خودروهای فرسوده بسیار زیاد شود.

۳- ترافیک و حمل و نقل عمومی

کنترل سرعت در خودروهای بنزین سوز بر خلاف خودروهای گازوئیل سوز، با دریچه گاز است. دریچه گاز این خودروها در سرعت‌های کم (در زمان‌ ترافیک) نیمه باز بوده و در نتیجه فشار و چگالی هوا درون سیلندر کاهش یافته و مصرف سوخت را افزایش می‌دهد. همچنین سیستم مدیریت الکترونیکی موتور در حالت‌های کار درجا و نیز شروع حرکت خودرو، سوخت بیشتری را وارد سیلندر می‌کند. هر سه این عوامل به همراه اتلاف انرژی در ترمز و افزایش ماندگاری خودرو در زمان ترافیک، موجب افزایش بیش از حد مصرف بنزین و نیز آلودگی هوا می‌شود. آماری از وضعیت ترافیک شهرها در دسترس نیست و نمی‌توان مقدار بنزین مصرفی ناشی از ترافیک را محاسبه نمود، اما وضعیت ترافیکی شهرهای بزرگ حکایت از درصد بالای هدر روی بنزین دارد. سرمایه‌گذاری کم در ایجاد بزرگراه‌های درون شهری و زیاد بودن تقاطعات و نیز کمبود حمل و نقل عمومی موجب افزایش قابل توجهی در مصرف بنزین شده است.

۴- پراکندگی خدمات شهری و کاستی‌های دولت الکترونیک

تمرکز مراکز خرید و تامین نیازهای اولیه شهری و افزایش خدمات الکترونیکی ادارات و سازمان‌های دولتی، تاثیر قابل ملاحظه‌ای در کاهش پیمایش خودروها و ترافیک و در نتیجه کاهش مصرف سوخت دارد. هرچند تا حدودی مراکز خرید متمرکز ایجاد شده و خدمات الکترونیکی افزایش یافته‌اند، اما هنوز تا استانداردهای لازم فاصله زیادی دارد.

۵- تبخیر بنزین جایگاه‌ها

هنگام سوخت‌گیری خودرو، بخارات بنزین از باک خودرو و مخزن ذخیره جایگاه تبخیر می‌شود، که آلودگی زیادی نیز دارد. بخشی نیز از پر و خالی شدن تانکر حمل بنزین و مخازن ذخیره پالایشگاه هدر می‌رود. برای کاهش تلفات تبخیر سوخت از سیستم کهاب استفاده می‌شود، که بخارات بنزین را به مخزن بر می‌گرداند. متاسفانه تعداد بسیار ناچیز از جایگاه‌های بنزین ایران مجهز به این سیستم هستند. همچنین خاموش و روشن کردن خودرو‌های ایرانی که فاقد کنیستر هستند، موجب تبخیر بنزین سیستم سوخت-رسانی می‌شود. مقدار تبخیر بستگی به خصوصیات سوخت و دمای محیط دارد. تخمین زده می‌شود که به دلیل عدم تجهیز جایگاه‌ها به سیستم کهاب توسط وزارت نفت، روزانه بیش از ۱ میلیون لیتر بنزین تبخیر می‌شود.

۶- ترددهای غیرضروری

پایین بودن هزینه بنزین و عدم تفریحات مناسب جوانان، موجب ترددهای بی‌مورد در شهرها می‌شود، که سخنگوی دولت از آن به نام "دور دور" نامبرده است؛ اما مصرف سوخت در این مورد بسیار کم بوده و اصلاً قابل قیاس با موارد ذکر شده قبلی نیست.

با توجه به موارد ذکر شده بالا، می‌توان دریافت که بخش عمده ازدیاد مصرف بنزین در ایران به دلیل سیاست‌های غلط دولت در تولید خودرو و عدم سرمایه‌گذاری در زمینه‌های توسعه حمل و نقل عمومی، ترافیک و غیره است که موجب هدرروی بیش از ۵۰ میلیون لیتر بنزین در روز می‌شود. تنها بخش بسیار کوچکی از مصرف نادرست بنزین، مربوط به ترددهای غیرضروری است. بنابراین متهم اصلی مصرف بی‌رویه بنزین در کشور دولت است نه مردم، که مهمترین آن‌ها حمایت از تولید خودروهای بی‌کیفیت و عدم استراتژی مناسب برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است.