به گزارش تجارت‌نیوز، عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در یک سال اخیر بارها ادعای افزایش تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی و پلتفرم‌های داخلی را مطرح کرده. در جدیدترین مورد او اخیرا و روند فعالیت ایرانیان در این سکوها را در یک سال اخیر «بسیار رو به رشد» دانسته است.

آنگونه که «خانه ملت» به نقل از وزیر ارتباطات گزارش داده، اکنون تعداد کاربران روزانه در پلتفرم‌های داخلی 20 میلیون نفر و تعداد کاربران یکتا که به صورت ماهانه در این سکوها فعالیت می‌کنند، 40 میلیون نفر است.

آمار رسمی از تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی

البته گاهی اخباری ارائه می‌شود که صحت چنین آماری را زیر علامت سوال می‌برد. برای مثال یکی از مقام‌های سازمان امور مالیاتی چندی پیش در مورد اخذ مالیات از اینفلوئنسرهایی که بیش از 500 هزار کاربر داشته باشند گفت که هیچکدام از آنها در روبیکا فعالیت ندارند چرا که این پیام‌رسان و شبکه اجتماعی، پلتفرم جدیدی است و هیچ‌یک از کاربران آن مشمول قانون مالیات‌ستانی از اینفلوئنسرها نمی‌شوند. برخی کارشناسان معتقدند ادعای 35 تا 40 میلیون کاربر، با واقعیت نبود هیچ اینفلوئنسری در این اپلیکیشن، همخوانی ندارد.

3 پرسش‌ درباره تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی

هر چند آمارها در مورد تعداد کاربران پیام‌رسان‌ها و سکوهای داخلی متفاوت و گاه تردیدبرانگیز است اما برخی کارشناسان معتقدند که این رشد به هر میزان که باشد، تنها به عملکرد خود آنها مربوط نمی‌شود. منتقدان در این مورد به دلایلی چون توزیع رانت‌، اجبار برخی اقشار به نصب و استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی و فیلترینگ اشاره می‌کنند.

در واقع سه پرسش در مورد تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی مطرح است.

تاثیر اجبار کاربران به نصب سکوهای بومی بر میزان استفاده از آنها چقدر است؟

بانک‌ها، دانشگاه‌ها، مدارس و برخی ادارات دولتی، کاربران را مجبور به نصب و استفاده از پیام‌رسان‌های ایرانی می‌کنند. این موضوعی است که حتی مسئولان مربوطه هم آن را تایید می‌کنند؛ هر چند که به نظر آنها اتفاق خوبی است. اخیرا، حامد منکرسی معاون سازمان فناوری اطلاعات ایران از رشد تعداد کاربران پیام‌رسان‌های بومی همزمان با آغاز سال تحصیلی خبر داده و گفته است که ترافیک این پلتفرم‌ها، افزایش ۱۰ درصدی را نشان می‌دهد.

به گفته او، برخی پیام‌رسان‌های ایرانی پس از بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها نسبت به قبل از آن، هر هفته افزایش یک میلیون کاربر را تجربه کرده‌اند. منکرسی، چنین آماری را نشان‌دهنده استفاده بیشتر دانشجویان و کادر آموزشی از این سکوها دانسته. البته معاون سازمان فناوری اطلاعات ایران به این موضوع اشاره‌ای نکرده است که چه میزان از این تعداد کاربر، به دلیل اجبار محیط‌‌های آموزشی، ناچار به نصب پیام‌رسان‌های داخلی شده‌اند.

پرداخت وام‌های میلیاردی؛ حمایت ضروری یا توزیع رانت؟

مسئله توزیع رانت‌های مالی نیز از سال‌ها پیش در مورد برخی پیام‌رسان‌ها، پلتفرم‌ها و خدمات مرتبط با شبکه ملی اطلاعات، مطرح بوده است و برخی کارشناسان به این موضوع انتقادات جدی دارند.

از همان زمان که در سال‌های پایانی دهه 90، موضوع پرداخت وام پنج میلیارد تومانی و ارائه امکانات رایگان به تعدادی از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی مطرح شد، اختلاف نظرهایی در این مورد وجود داشت. البته در همان سال‌ها و پیش از آن، هزینه‌های قابل توجهی نیز صرف توسعه برخی دیگر از خدمات مربوط به شبکه ملی اطلاعات شده بود که نتیجه آنها هم تا کنون مشخص نیست. برای مثال، روزنامه همشهری در سال 1397 گزارش داد که تا آن زمان 52 میلیارد تومان صرف زیرساخت‌های پروژه جویشگر فارسی شده بود و دو سایت «یوز» و «پارسی‌جو» هر کدام، حدود دو میلیارد تومان دریافت کرده بودند. البته، چهار سال پیش از این گزارش، ایسنا در گزارشی نوشته بود که راه‌اندازی سایت یوز، هفت میلیارد تومان برای وزارت ارتباطات هزینه داشت.

هزینه‌های میلیاردی در سال‌های اخیر برای توسعه پلتفرم‌ها، محصولات و خدمات ایرانی در حوزه فناوری اطلاعات، در حالی صورت گرفته که عاقبت بعضی از آنها شکست و تعطیلی بوده است. بعضی دیگر نیز در کنار تلاشی که می‌کنند، با حمایت‌های پیدا و پنهان به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

در این میان، موافقان اینگونه حمایت‌ها معتقدند کشور از نظر امنیتی به پلتفرم‌های بومی نیاز دارد و باید برای توسعه آنها هزینه کند. اما به اعتقاد منتقدان، این محصولات و خدمات باید با تلاش خود بنگاه‌ها عرضه شوند و رشد کنند. آنها با استناد به تجربه شکست و تعطیلی برخی از این پلتفرم‌ها و محصولات، تاکید می‌کنند که هر استارتاپ‌ یا کسب و کاری در هر کجای دنیا با احتمال شکست مواجه است اما در ایران، حمایت‌های بی حد و حصر دولتی در برخی موارد، هزینه این شکست‌ها را افزایش می‌دهد.

فیلترینگ بر تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی اثر گذاشت؟

در این میان، گروهی نقش فیلترینگ و محدودیت برای رقیبان خارجی را نیز در افزایش تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی بسیار پررنگ می‌دانند. چرا که برخی آمارها نشان می‌دهند که استفاده ایرنیان از پلتفرم‌های داخلی همزمان با جدی‌تر شدن فیلترینگ در سال گذشته روند صعودی به خود گرفت. البته این تاثیر موقت بود و با گسترش استفاده از انواع فیلترشکن‌ها، گروهی از ایرانیان به سوی استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی به ویژه تلگرام بازگشتند.

تجارت‌نیوز اخیرا در گزارشی برای تایید این مطلب، به نمودارهایی استناد کرده است که در سایت سازمان فناوری اطلاعات منتشر شده بودند. این نمودارها نشان می‌دادند که استفاده از پیام‌رسان‌های بومی از آخر شهریور سال 1401، همزمان با آغاز ناآرامی‌ها و افزایش فیلترینگ، شیب صعودی به خود گرفته اما در ادامه روند این رشد نزولی شده است.

دنیای اقتصاد هم در این مورد نوشت: «میزان ترافیک روزانه پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بومی از 200 گیگابیت بر ثانیه در ابتدای دولت سیزدهم به هزار و 400 گیگابیت برثانیه در انتهای سال 1401 رسیده است که این رشد را باید مدیون شروع فیلترینگ پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و واتس‌اپ از نیمه دوم سال 1401 دانست.»

همچنین در خرداد امسال، در گزارشی از «بیگ دیتای دیتاک» مشخص شد که با گسترش استفاده از فیلترشکن‌ها، فعالیت کاربران ایرایی در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی افزایش یافته است. این گزارش تعداد کاربران تلگرام در ایران را بین ۵۸ تا ۶۱ میلیون نفر و تعداد کاربران اینستاگرام را بین ۴۲ تا ۴۶ میلیون نفر اعلام کرد.

این در حالی است که برخی منابع همچنان تلاش می‌کنند پیام‌رسان‌های داخلی را نسبت به رقبای خارجی خود موفق نشان دهند و از این طریق به نوعی بر ضرورت فیلترینگ هم تاکید کنند. برای مثال، چندی پیش خبرگزاری ایرنا، با مقایسه تعداد و میزان فعالیت کاربران ایرانی در دو پیام‌رسان ایتا و تلگرام، اولی را موفق‌تر دانست. اما بر اساس گزارش دنیای اقتصاد، اعداد درج شده در این متن، به حدی عجیب بودند و با داده‌های دیگر منابع همخوانی نداشتند که حتی خود ایتا هم آنها را تکذیب کرد.

به گزارش تجارت‌نیوز، در چنین شرایطی و در حالی که آمارها در مورد تعداد کاربران پیام رسان های ایرانی با تردیدهایی مواجه شده است، برخی کارشناسان خواهان شفاف‌سازی در مورد هزینه‌های مالی که صرف توسعه آنها می‌شود نیز هستند.