سارا اسلامی 
تجارت‌نیوز گزارش می‌دهد:
چرا نمی‌توان کرایه تاکسی‌ها را غیرنقدی پرداخت کرد؟
شیوع ویروس کرونا، اهمیت توجه به پرداخت‌های غیرنقدی به ویژه در حوزه کرایه تاکسی را افزایش داده است اما به نظر می‌رسد اکوسیستم پرداخت با کیو آر کد، که روزگاری از جنب و جوش زیادی برخوردار بود، امروز به دلیل برخی انحصارطلبی‌ها از رشدی که باید برخوردار نیست.
به گزارش تجارت‌نیوز ، مشکلات میان رانندگان و مسافران بر سر پرداخت کرایه و نبود پول خرد ماجرای امروز و دیروز نیست. این روزها هم که شیوع ویروس کرونا رد و بدل کردن پول نقد را در تاکسی‌ها به امری مخاطره‌آمیز تبدیل کرده است، روش‌های پرداخت غیرنقدی اهمیت بیشتری یافته‌اند.
بسیاری از مسافران تاکسی‌ها در شهرهای مختلف از جمله تهران، شیراز و مشهد، بارکدهای نصب شده در خودروها را دیده‌اند؛ بارکدهایی که با اسکن آنها به وسیله موبایل، می‌توان کرایه را پرداخت کرد. این روش که به آن رمز پاسخ سریع یا کیوآر کد (QR code) گفته می‌شود، البته در دنیا فقط محدود به حمل و نقل نیست اما در ایران هنوز در حوزه‌های مختلف جا نیافتاده است.
انحصارطلبی و از بین رفتن استارتاپ‌ها
در سال‌های گذشته، استارتاپ‌های مختلفی در این حوزه فعال بودند و در برخی تاکسی‌ها چندین بارکد برای پرداخت غیرنقدی کرایه‌ها نصب بود. این ماجرا اما حداقل از سال 1396 مناقشه‌برانگیز بوده و ایجاد انحصار و از دور خارج کردن برخی رقبا از میدان، انتقادات زیادی را متوجه سازمان تاکسیرانی شهرداری تهران کرده است. البته در شهرهای دیگر نیز کمابیش مشکلاتی در این حوزه دیده می‌شد.
از میان نام‌ها متنوع این اکوسیستم؛ از جمله کیف‌پی، پرداختم، رسید، ایزی‌پی، توسن سها، ریالو، فون پی و تومن، برخی یکی یکی از بازار خارج شدند و اکنون حداقل در تهرات تنها سه شرکت آخر هنوز فعالند.
فعالان قدیمی این حوزه به ایجاد انحصار از سوی سازمان تاکسیرانی شهرداری تهران و حمایت از تیم‌های خاص معترضند. برای مثال در بیانیهای که استارتاپ رسید در اواخر سال 1397 صادر کرد و از تصمیم برای تعطیلی خود خبر داد، انحصارگرایی بعضی نهادها، پیچیدگی‌های همکاری با ارائه دهندگان خدمات شهری، کمبود‌های قانونگذاری و تنظیم مقررات در سیستم بانکی کشور و و وجود موانع و خلا‌های قانونی متعدد در حمایت از کسب وکار‌های اینترنتی، دلایل شکست این پروژه اعلام شد (فرارو).
در همه این سال‌ها اما شهرداری، هر گونه انحصار را رد کرده و مدعی شده است افزایش کیو آرهای نصب شده در تاکسی‌ها، چهره خودروها را زشت کرده بود، شکایت‌هایی نیز نسبت به عملکرد برخی استارتاپ‌ها وجود داشت؛ به همین دلیل سازمان تاکسیرانی تنها به دنبال ایجاد هم‌پذیرندگی بین تیم‌هاست و از هیچ استارتاپی نیز حمایت ویژه‌ای نمی‌کند. هم پذیرندگی یعنی اینکه مسافر ملزم به نصب اپلیکیشن‌های مختلف روی گوشی خود نباشد و داشتن با هر یک از آنها بتواند رمز پاسخ سریع شرکتهای دیگر را نیز اسکن و کرایه خود را پرداخت کند.
در مقابل، اما فعالان استارتاپی، برای اثبات حرف خود، به دستور شهرداری برای جمع‌آوری بارکد تیم‌های مختلف و حتی برخورد فیزیکی و خشن با نمایندگان شرکتهای دیگر اشاره کرده‌اند (جام‌جم).
میرشمسی: انحصارطلبی و مشخص نبودن متولی اکوسیستم را زمین زد
حامد میرشمسی، رئیس هیات‌مدیره شرکت فناوران پارس‌یار که با استارتاپ کیف‌پی تجربه حضور در بازار پرداخت کیوآر کدی را داشت، در گفتگو با تجارت‌نیوز انحصار و مشخص نبودن متولی دقیق موضوع را دلیل مشکلات این حوزه می‌داند. کیف‌پی حدود یک سال پیش به دلیل همین چالش‌ها از این حوزه خارج شد.
وی در این مورد توضیح داد: تاکسیرانی در ظاهر درها را برای آغاز به کار باز کرده است و به نظر می‌رسد امکاناتی در اختیار فین‌تک‌ها قرار می‌دهد. اما زمانی که استارتاپ‌ها حتی با سرمایه‌گذاری زیاد به بازار پرداخت الکترونیک کرایه تاکسی ورود می‌کنند، به حدی به صورت مستقیم و غیر مستقیم در مسیر فعالیت آنها سنگ‌اندازی می‌شود که همچنان دو شرکت مورد حمایت خود تاکسیرانی بتوانند در این حوزه فعالیت کند.
میرشمسی افزود: زمانی که یکی از این تیم‌ها، وارد بازار شد فقط یک ایده و پروژه بود و نه اپلیکیشنی را طراحی کرده بود، نه سرمایه‌ای داشت و نه شرکتی را به ثبت رسانده بود. اما شرکتهای دیگر از جمله کیف‌پی، باید انواع تاییدیه‌ها را از مراجع مختلف از جمله وزارت دفاع یا بانک مرکزی ارائه می‌کردند و همچنین سرمایه ثبتی میلیاردی ارائه می‌دادند.
میرشمسی: تاکسیرانی در ظاهر درها را برای آغاز به کار باز کرده است اما زمانی که استارتاپ‌ها به حوزه پرداخت الکترونیک کرایه تاکسی ورود می‌کنند، به حدی در مسیر فعالیت آنها سنگ‌اندازی می‌شود که همچنان دو شرکت مورد حمایت خود تاکسیرانی بتوانند فعالیت کند
تبدیل اکوسیستم رقابتی به فضایی مرده
رئیس هیات‌مدیره شرکت فناوران پارس‌یار در پاسخ به این پرسش که آیا شرایط فنی هم پذیرندگی در ایران وجود دارد یا خیر گفت: این موضوع از فرایند چندان پیچیده‌ای برخوردار نیست و از نظر فنی امکان‌پذیر است؛ محدودیت‌های موجود از انحصارطلبی ناشی می‌شود.
میرشمسی گفت: تاکسیرانی و سازمان فاوای شهرداری حتی در این زمینه که کدام‌یک متولی این حوزه هستند با هم اختلاف نظر دارند. در جلسه‌ای که گروهی حدود یک سال پیش با حضور همه بازیگران پرداخت الکترونیک کرایه برگزار کردند، این نکته مطرح شد که قرار است سازمان فناوری اطلاعات وارد این حوزه شود و آن را سازماندهی کند. اما هیچ یک از موارد اجرایی نشد چرا که سازمان تاکسیرانی اصرار دارد که به صورت انحصاری در این زمینه فعالیت کند.
وی تاکید کرد: ما به دلیل انحصارطلبی و نبود قوانین لازم، سرمایه زیادی را در این حوزه از دست دادیم. به نظر می رسد تاکسیرانی با مدیریت اشتباه یک اکوسیستم رقابتی را به فضای مرده تبدیل کرده و اکنون فعالیت برخی شرکتهای حاضر در بازار نیز کاهش یافته است.
«تومن»؛ از تفاهم‌نامه تا اعتراض
تومن یکی از سه شرکت فعال کنونی در حوزه پرداخت غیرنقدی کرایه است که زمانی خود معترض اتحصار بود و حالا از سوی برخی فعالان این اکوسیستم، به حمایت از سوی شهرداری متهم می‌شود. این شرکت فعالیت خود را با امضای تفاهمنامه‌ای با تاکسیرانی آغاز کرد، اما در ادامه با این نهاد به مشکل برخورد و به اعتراض شدید از حمایت‌های آشکار این سازمان از فون‌پی پرداخت (هفته‌ناه شنبه).
در همین رابطه، به ویژه برگزاری نشستی در تابستان 1398، از سوی سازمان تاکسیرانی تهران برای اعلام هم‌پذیرندگی میان فون‌پی و ریالو، جنجال‌ساز شد. سازمان، دلیل غیبت تومن را، به عنوان بازیگری مهم در حوزه پرداخت کیوآر کدی، همکاری نکردن این شرکت در طرح هم‌پذیرندگی دانسته بود. اما ماجرا با صدور بیانیهای از سوی تومن و پاسخ سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران ادامه یافت.
تومن از فشار شهرداری بر کسب و کارها، برای حمایت از یک تیم خاص و تیشه‌ای که سازمان تاکسیرانی بر ریشه استارتاپ‌ها و اشتغال‌زایی می‌زند، گلایه داشت. این شرکت همچنین تاکید کرده بود که شهرداری ابتدا باید ساز و کار هم‌پذیرندگی را اعلام و بعد آن را اجرایی کند.
در مقابل، سازمان تاکسیرانی با صدور بیانیهای، بدون اشاره به اسم «تومن» مدعی شد که این استارتاپ به دنبال جنجال آفرینی‌های بی‌پایه و استفاده تبلیغاتی از موضوع است. در بیانیه این سازمان، به انتشار آمار غیر واقعی و تلاش برای زیاده‌خواهی و اعمال نفوذ پشت پرده، از طریق ارتباط با برخی متنفذین سیاسی و اقتصادی نیز اشاره شده بود.
ماجرای بلاتکلیف یکپارچه‌سازی پرداخت الکترونیک
در این میان به نظر می‌رسد، همان طرح هم‌پذیرندگی و یکپارچه‌سازی پرداخت الکترونیک در تاکسی‌ها نیز که شهرداری تاکید ویژه‌ای روی آن دارد، آنگونه که باید به نتیجه نرسیده باشد.
برای مثال سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران تا کنون چند تاریخ را برای راه‌اندازی درگاه واحد پرداخت الکترونیکی کرایه تاکسی اعلام کرده اما هنوز هیچ یک عملی نشده است. این درگاه ابتدا قرار بود مهر ماه سال گذشته رونمایی شود، بعد اعلام شد که با کمی تاخیر در دی ماه این اتفاق رخ می‌دهد. در ادامه نیز رونمایی از آن به سال جاری موکول شد و هنوز هم خبری از آن نیست.
این روزها که پول نقد از جمله منابع اصلی انتقال بیماری کرونا شناخته شده، روش‌های پرداخت‌های غیرنقدی اهمیت بیشتری یافته است و نبود نشاط در این اکوسیستم بیش از پیش به چشم می‌آید. هر چند برخی فعالان این حوزه مدعی شده‌اند که کرونا آمار پرداخت الکترونیکی را افزایش داده است اما برخی نیز معتقدند شرایط در صورت نبود انحصار، می‌توانست بسیار بهتر از این باشد. به ویژه آنکه پیش از کرونا نیز، پرداخت کیوآرکدی سهم بسیار کمی از بازار بزرگ پرداخت کرایه تاکسی را به خود اختصاص داده بود که برخی آن را در حد دو درصد می‌دانستند (پیوست).
سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران تا کنون چند تاریخ را برای راه‌اندازی درگاه واحد پرداخت الکترونیکی کرایه تاکسی اعلام کرده اما هنوز هیچ یک عملی نشده است
مدیر محصول تومن: انحصاری در کار نیست
اما بهزاد معماری، مدیرمحصول استارتاپ تومن هم از افزایش تمایل افراد به بهره‌گیری از روش پرداخت کیوآرکدی خبر می‌دهد و هم وجود انحصار در بازار پرداخت کیو آر کدی را رد می‌کند؛ در حالی که شرکت متبوع او زمانی خود از منتقدین این موضوع بود.
وی در گفتگو با تجارت‌نیوز، با اشاره به فعالیت سه استارتاپ در این حوزه گفت: به نظر نمی‌رسد در اکوسیستم پرداخت با رمز پاسخ سریع، انحصاری وجود داشته باشد. شهرداری نیز علاقه‌مند است که شرایط را برای حضور شرکتهای دیگر فراهم کند و در پی ایجاد حمایت از استارتاپ‌های خاصی نیست.
معماری افزود: تیم‌ها و شرکت‌هایی که به انحصار اعتراض دارند، بارها تلاش کرده‌اند که وارد این حوزه شوند، اما پرداخت الکترونیک کرایه چالش‌های زیادی دارد. افزودن راننده‌ها به شبکه و نگهداری آنها هزینه‌بر است. در شهرهای مختلف، شرکتهای متفاوتی فعالیت داشته و دارند که بعضا از این بازار خارج شده‌اند؛ چرا که برای آنها سودآور نبوده است یا از عهده چالش‌های آن بر نیامده‌اند.
مدیرمحصول استارتاپ تومن با اشاره به کاهش سفرهای درون شهری با تاکسی، به دلیل دورکار یا شیفتی بودن بسیاری از کارمندان شرکتهای خصوصی و اداره‌های دولتی، گفت: با وجود این، آمار کاربران جدید تومن به این اندازه افت نکرده است و این امر نشان می‌دهد اقبال افرادی که از تاکسی استفاده می‌کنند به پرداخت کیوآرکدی افزایش یافته است.
معماری: تیم‌ها و شرکت‌هایی که به انحصار اعتراض دارند، بارها تلاش کرده‌اند که وارد این حوزه شوند، اما پرداخت الکترونیک کرایه چالش‌های زیادی دارد و بعضا از این بازار خارج شده‌اند؛ چرا که برای آنها سودآور نبوده است یا از عهده چالش‌های آن بر نیامده‌اند
طرح هم‌پذیرندگی شهرداری مبهم بود
معماری با اشاره به برخی مشکلاتی که در طرح تاکسیرانی برای هم‌پذیرندگی وجود داشت، گفت: در این طرح به جوانب موضوع به اندازه کافی توجه نشده بود و نوعی شتابزدگی در طرح وجود داشت که ممکن بود کل اکوسیستم را از بین ببرد.
وی افزود: تومن از شهرداری درخواست کرد که طرح خود را برای هم‌پذیرندگی به صورت مکتوب ارائه کند تا نقاط قوت و ضعف آن مشخص شود اما این موضوع اجرایی نشد.
مدیر محصول استارتاپ تومن ادامه داد: باید معلوم می‌شد چه کسی کارمزدها را پرداخت می‌کند، CRM برعهده چه منبعی قرار دارد، تسویه حساب با رانندگان چگونه است و آنها با چه کسی طرف هستند. پشتیبانی از رانندگان و مسافران نیز یکی از مهم‌ترین مسائل در پرداخت کیوآر کدی است که چگونگی آن در این طرح مشخص نبود.
معماری افزود: به ویژه طرف نخست، حساسیت زیادی روی پرداخت کرایه دارد و چگونگی تسویه حساب با رانندگان تاثیر زیادی بر ماندگاری آنها در شبکه می‌گذارد. زمانی که اپ‌های مختلف به یکدیگر دسترسی بدهند، برای رانندگان سردگمی ایجاد می‌شود. زمانی که آنها احساس مثبتی از نوع پشتیبانی و تسویه حساب نداشته باشند، به روش سنتی پرداخت نقدی بازمی‌گردند.
وی گفت: ضمن اینکه بحث‌های کسب و کاری نیز مطرح بود، یک شرکت ممکن است هزینه‌های بیشتری کرده و کیوآر کدها و تراکنش‌های بیشتری هم داشته باشد، نباید با چنین شرکتی مانند تیمی که هزینه کمتری کرده است برخورد شود. برای مثال در موضوع کارمزد، باید بین آنها تفاوت وجود داشته باشد.
به گفته معماری تومن به زودی امکان دسترسی شرکتهای دیگر را روی ایپلکیشن خود فراهم می‌کند تا کاربران با اپ‌های دیگر نیز بتوانند پرداخت‌های خود را از طریق کیو آر کد این شرکت انجام دهند.
تجارت‌نیوز آمادگی دارد نقطه نظرات مختلف در این مورد را منعکس کند.
آخرین اخبار و گزارش‌ها در حوزه استارتاپ را در صفحه اختصاصی استارتاپ تجارت‌نیوز دنبال کنید.
نظرات