محیا وروانی 
شاخص لگاتوم: رفاه چیست و به چه کشوری مرفه می‌گوییم؟
احتمالا بارها در اخبار شنیده‌اید که کشورمان در شاخص‌های مختلف در سطح جهانی و منطقه‌ای دارای رتبه‌های متفاوتی است. یکی از مسائل مهمی که با توجه به آن کشورها رتبه‌بندی می‌شوند، رفاه است. رفاه را شاید بتوان هدفِ غایی هر اقتصاد و یا به‌صورت کلی‌تر هدف غایی نوعِ بشر دانست. انسان‌ها از بدو پیدایش به
احتمالا بارها در اخبار شنیده‌اید که کشورمان در شاخص‌های مختلف در سطح جهانی و منطقه‌ای دارای رتبه‌های متفاوتی است. یکی از مسائل مهمی که با توجه به آن کشورها رتبه‌بندی می‌شوند، رفاه است. رفاه را شاید بتوان هدفِ غایی هر اقتصاد و یا به‌صورت کلی‌تر هدف غایی نوعِ بشر دانست. انسان‌ها از بدو پیدایش به دنبال سعادت بوده‌اند و شاید مصداق سعادتمندی در دنیای امروزِ ما را تا حدی بتوان با رفاه توضیح داد. موسسه لگاتوم شاخصی به نام شاخص لگاتوم را برای اندازه‌گیری سطح رفاه کشورها دارد. این شاخص به‌جز تولید ناخالص داخلی عوامل دیگر چون سرمایه اجتماعی، سلامتی، آزادی سیاسی و کیفیت کلی زندگی را نیز در نظر می‌گیرد.
این شاخص به ما می‌گوید که مرفه‌ترین کشورها لزوما آن‌هایی نیستند که تولید ناخالص داخلی بالایی دارند، بلکه کشورهایی هستند که شهروندانشان آزاد، شاد و سالمند. این دقیقا همان چیزی است که احساس رضایتمندی، خوشبختی و سعادت را در فرد شکل می‌دهد. نکته کلیدی این است که سیاست‌گذارانی که سیاست‌ها و اقداماتشان در راستای تبدیل کردنِ شهروندان به انسان‌هایی شاد، سرزنده و خوشبخت قرار دارد، علاوه بر تشکیل یک جامعه سالم و پویا در حال کاهش دادن هزینه‌های اجتماعی و قرار گرفتن شاخص‌های اقتصادی در روندی مثبت و رو به رشد هستند. چراکه جامعه‌ای که تعاملات انسان‌ها در آن برنده و تیز باشد، به‌طورقطع با هزینه‌های بالایی دست‌به‌گریبان است.
شاخص‌های فرعی زیر چتر لگاتوم
شاخص لگاتوم بر اساس 9 شاخص فرعی تشکیل می‌شود که همگی در کنار هم نهایتا میزان رفاه یک کشور را اندازه‌گیری می‌کنند. این شاخص‌های فرعی عبارت‌اند از:
اقتصاد، کارآفرینی و فرصت، حکمرانی، سرمایه اجتماعی، آزادی فردی، آموزش، سلامت، ایمنی و امنیت و محیط‌زیست.
شاخص لگاتوم بر اساس 9 شاخص فرعی را اندازه‌گیری می‌کنند: اقتصاد، کارآفرینی و فرصت، حکمرانی، سرمایه اجتماعی، آزادی فردی، آموزش، سلامت، امنیت و محیط‌زیست.
براي به دست آوردن شاخص کل لگاتوم، به همه شاخص‌هاي فرعی، وزن مساوي داده می‌شود. هر کشور، نمره‌هايی در هر شاخص فرعی به دست می‌آورد که بر اساس ترکیب عملکردش در متغیرهاي مختلف و سطوح گوناگون اهمیت این متغیرها است. سپس نمره‌های این شاخص‌هاي فرعی، متوسط‌گیري می‌شوند تا یک نمره کل براي کشور در این شاخص به دست آید. درنهایت کشورها به صف شده و با توجه به این نمره‌ها، در رتبه‌های مختلف قرار می‌گیرند. بی‌شک رتبه کشور هرچه به صدر جدول نزدیک‌تر باشد، یعنی آن کشور رفاه بالاتری را برای زندگیِ شهروندانش فراهم کرده است.
اقتصاد
اقتصاد سالم علاوه بر اینکه درآمد سرانه را افزایش می‌دهد، باعث افزایش سطح کلی رفاه نیز می‌شود. در قسمت این شاخصِ فرعی عملکرد یک کشور در چهار حوزه کلیدی اندازه‌گیری می‌شود. این چهار حوزه عبارت‌اند از: سیاست‌های اقتصادی کلان، انتظارات و رضایتمندی از اقتصاد، بنیان‌هایی براي رشد، کارایی بخش مالی.
به‌طور مثال این شاخص به ما می‌گوید که اگر در کشورتان نرخ تورم پایین، نرخ بیکاری کم و نرخ پس‌انداز داخلی خوبی دارید، این متغیرها اثر مثبت و خوبی بر روی درآمد و رفاه افراد جامعه‌تان می‌گذارند. همچنین اگر در کشوری مردم به نهادهای مالی اعتماد داشته باشند، سرپناه و پس‌انداز کافی داشته باشند و از استانداردهای زندگی‌شان راضی باشند، رتبه خوبی از نظر اقتصادی در شاخص لگاتوم به دست می‌آورند. اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود و این شاخص فراگیرتر از این‌ها است.
10 كشور برتر در گروه شاخص كيفيت اقتصاد عبارت‌اند از: نيوزلند، هلند، سوئد، سوييس، آلمان، دانمارك، نروژ، سنگاپور، لوكزامبورگ، بريتانيا و 10 كشور بدتر شامل: يمن، موريتاني، جمهوري دموكراتيك كنگو، لسوتو، جمهوري مركزي آفريقا، چاد، كنگو، عراق، سودان، آنگولا و نيجريه هستند.
کارآفرینی و فرصت
شرایط کارآفرینی مناسب باعث می‌شود که شهروندان یک کشور بتوانند ایده‌های خود را به منصه ظهور بگذارند و فرصت‌های جدیدی را برای بهبود وضعیت زندگی خود به دست آورند. اما اگر برای شروع یک کسب‌وکار و یا عملی کردن یک ایده، هزاران مانع و بروکراسی‌هایی دست و پاگیر وجود داشته باشد، قطعا افراد جامعه نمی‌توانند طرح خود را عملی کرده و از طریق آن به رفاه دست پیدا کنند. زیرشاخص کارآفرینی و فرصت این تاثیرات را به‌وسیله سنجش نحوه عمل کشورها در سه حوزه به دست می‌آورد: محیط کارآفرینی، فعالیت‌هاي ابتکاري، دسترسی به فرصت.
کارآفرینی به مردم یک کشور اجازه می‌دهد ایده‌های خود را عملی کنند.
اگر یک کشور مکان مناسبی برای کارآفرینان جهت شروع یک تجارت باشد، سرورهای اینترنتی امن داشته باشد و مردم بتوانند با سخت‌کوشی و نه از طریق روابط پیشرفت کنند، این کشور می‌تواند رتبه خوبی در این زمینه به دست آورد. هزینه شروع کسب‌وکار کم و وجود درك مثبت از محیط کارآفرینی، توانایی کشور براي تجاري نمودن نوآوري‌ها در این زیر شاخص محاسبه و اندازه‌گیری می‌شود.
10 كشور برتر در اين گروه شاخص عبارت‌اند از: ایالات‌متحده امريكا، نيوزلند، كانادا، هنگ‌كنگ، بريتانيا، سنگاپور، استراليا، فنلاند، سوييس، نروژ و 10 كشور بدتر در اين گروه شاخص يمن، آنگولا، ليبي، عراق، ونزوئلا، جيبوتي، جمهوري افريقاي مركزي، سودان، جمهوري دموكراتيك كنگو، چاد و موريتاني هستند.
حکمرانی
اداره درست و اصولی یک جامعه به‌طورقطع رفاه و رشد اقتصادی را برای آن به همراه خواهد داشت. به همین منظور حاکمیت درست و اصولی نقش بسیار پررنگی دارد. در شاخص لگاتوم حکمرانی در سه حوزه موردبررسی قرار می‌گیرد: دولتِ (حکومت) کارا و پاسخگو، انتخابات و مشارکت سیاسی منصفانه، حاکمیت قانون.
نهاد حکمرانی دموکراتیک و باثبات، نهادی است که از آزادی‌های سیاسی حمایت می‌کند، محیط لازم برای مشارکت مدنی را فراهم می‌آورد. نهادی منصف و پاسخگو است که مردم به آن اعتماد دارند. چنین نهادی در حال حرکت به سمت سطوح بالاتر رشد و توسعه و رفاه است و در محاسبه این شاخص رتبه خوبی را در زمینه حکمرانی کسب می‌کند. در زیر شاخص‌های حکمرانی چنین سوالاتی سنجیده می‌شود:
- آیا از تلاش حکومت برای حل مشکل فقر راضی هستید؟
- آیا به نتیجه انتخابات اعتماد دارید؟
- آیا به ارتش، سیستم قضایی و به‌طورکلی حکومت ملی اعتماد دارید؟
- آیا صداي شما در طی یک سال گذشته به گوش یکی از مقامات رسمی رسیده است؟
همچنین مواردی چون حقوق سیاسی، فساد دولتی، محدودیت‌های سیاسی، کارایی حکومت نیز موردمطالعه و بررسی قرار می‌گیرند.
10 كشور برتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: فنلاند، نيوزلند، نروژ، هلند، سوئد، سوييس، دانمارك، لوكزامبورگ، كانادا و آلمان و 10 كشور بدتر؛ يمن، كنگو، افغانستان، ونزوئلا، چاد، ليبي، جمهوري دموكراتيك كنگو، سودان، بروندي، سوازيلند، آفريقاي مركزي هستند.
آموزش
هرچقدر از نقش مهم و موثر آموزش در فرآیند توسعه و رفاه بگوییم کم گفته‌ایم. همان‌طور که در آکادمی تجارت بسیار بر آن تاکید کرده‌ایم، آموزش‌وپرورش کودکان می‌تواند نقش مهمی در روند توسعه داشته باشد. در شاخص لگاتوم به آموزش نیز توجه شده است و آن را در سه حوزه مختلف در بوته آزمایش قرار داده است. این حوزه‌ها عبارت‌اند از؛ دسترسی به آموزش، کیفیت آموزش، سرمایه انسانی.
در این شاخص محاسبه می‌شود که آیا کودکان براي یادگیري فرصت دارند؟ آیا افراد جامعه از کیفیت آموزش راضی هستند؟ همچنین نرخ ناخالص ثبت‌نام در مقطع متوسطه، نرخ ناخالص ثبت‌نام در آموزش عالی، نرخ خالص ثبت‌نام در مقطع ابتدایی، نسبت دانش‌آموز به معلم، آموزش متوسط و عالی به ازای هر کارگر محاسبه و اندازه‌گیری می‌شود.
در این شاخص محاسبه می‌شود که آیا کودکان براي یادگیري فرصت دارند؟ آیا افراد جامعه از این کیفیت در آموزش راضی هستند؟
برای مشخص شدن میزان کیفیت تحصیلات معمولا از آزمون‌های تیمز و پرلز استفاده می‌شود. انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی که یک نهاد غیرانتفاعی و غیردولتی است، این آزمون‌ها را در سرتاسر دنیا برگزار می‌کند. پرلز دربرگیرنده‌ی مطالعه بین‌المللی در این زمینه است که هر کشور در حوزه آموزش و بالاخص سوادِ خواندن چقدر پیشرفت کرده است. در این آزمون بررسی می‌شود که دانش آموزان در مدارس تا چه حدي، خواندن و درك مطلب را یاد می‌گیرند و توانایی ساخت معنا به دست می‌آورند؟
آزمون تیمز نیز در برگیرنده‌ی مطالعه بین‌المللی رونـدپیشرفت ریاضیات و علوم است و این را بررسی می‌کند که در هر کشور دانش‌آموزان چقدر در تحصیلات پایه ریاضیات و علوم واقعا پیشرفت می‌کنند؟
10 كشور برتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از؛ سوييس، هلند، فنلاند، استراليا، نروژ، بريتانيا، ايرلند، ايلات متحده امريكا، بلژيك، سنگاپور و 10 كشور بدتر در اين گروه شاخص عبارت‌اند از: چاد، جمهوري افريقاي مركزي، نيجر، گينه، مالي، سودان، بنين، يمن، افغانستان، ليبريا، سيرالئون.
سلامت
ضرب‌المثل عقل سالم در بدن سالم بسیار مناسب این بخش است. جامعه‌ای که شهروندانش از سلامت ذهنی و جسمی برخوردار نباشند، قطعا در مسیر رشد و توسعه به مشکل برمی‌خورد و رفاه شهروندانش به مخاطره می‌افتد. درنتیجه برای رسیدن به رفاه و توسعه در کشور، ما نیازمند افرادی هستیم که از سلامت ذهنی و فیزیکی برخوردار باشند. شاخص لگاتوم نیز به بخش سلامت توجه دارد و این زیرشاخص را در سه بخش موردبررسی قرار می‌دهد. این بخش‌ها عبارت‌اند از: نتایج و وضعیت بهداشت پایه، زیرساخت‌هاي سلامتی و مراقبت‌هاي پیش‌گیرانه، رضایت از سلامت فیزیکی و ذهنی.
مردم یک کشور مرفه نباید نگران مشکلات بهداشتی و درمانی باشند.
در این زیرشاخه از شاخص لگاتوم به محاسبه امید به زندگی متوسط، نرخ مرگ‌ومیر نوزادان و سوءتغذیه، تعداد تخت‌های بیمارستان (به ازای هر 1000 نفر)، هزینه‌هاي بهداشت و درمان به ازاي هر فرد، پرداخته می‌شود. همچنین رضایت افراد یک جامعه از وضعیت سلامتی‌شان، کیفیت آب‌وهوای محل زندگی‌شان و زیبایی محیطی که در آن زندگی می‌کنند نیز موردتوجه قرار می‌گیرد. هر چه آمارهای مربوط به‌سلامت جسمی بهتر باشد و از نظر ذهنی نیز شهروندان نشاط و رضایت لازم برای یک زندگی پویا را داشته باشند، آن جامعه رتبه خوبی در شاخص سلامت به دست می‌آورد.
10 كشور برتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: لوكزامبورگ، سنگاپور، سوييس، ژاپن، هلند، سوئد، هنگ‌کنگ، استراليا، رژیم اشغالگر قدس و آلمان و 10 كشور بدتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: چاد، جمهوری آفريقاي مركزي، گينه، ليبرا، بنين، موزامبيك، ايووري كوست، نيجريه، توگو، اوگاندا و سيرالئون.
ایمنی و امنیت
زندگی در کشوری که هرلحظه امکان به خطر افتادن جان و مال و از بین رفتن آن وجود دارد، زندگی با فقدان رفاه و آسایش خواهد بود. امنیت در یک کشور شاخص بسیار مهمی در اندازه‌گیری رفاه است. شاخص لگاتوم امنیت را نیز در زیر شاخص‌هایش لحاظ کرده است و آن را در دو حوزه امنیت ملی و ایمنی شخصی موردبررسی قرار می‌دهد.
زمانی که محیط اجتماعی و سیاسی کشوری باثبات و خالی از نااطمینانی باشد، سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی جذب سیستم شده و تولید افزایش پیدا می‌کند که این به‌نوبه خود باعث رشد اقتصاد خواهد شد. در مورد امنیت فردی نیز باید گفت زمانی این امنیت فراهم است که شما فرصتی برای بیان عقاید سیاسی خود بدون ترس از مجازات داشته باشید، اگر در شب بخواهید قدم بزنید احساس امنیت کنید، به شما در خیابان حمله نشود و به‌طورکلی ذهن و جسمتان در امنیت باشد.
10 كشور برتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: سنگاپور، لوكزامبورگ، ژاپن، ايسلند، دانمارك، نروژ، آلمان، سوييس، اتريش، سوئد و 10 كشور بدتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: جمهوري افريقاي مركزي، جمهوري دموکراتیک كنگو، عراق، افغانستان، نيجريه، سودان، پاكستان، كلمبيا، فيليپين، يمن و كامرون.
آزادی فردی
آزادی فردی و بردباری اجتماعی در شاخص لگاتوم موردتوجه قرار گرفته است. در این شاخص اثر آزادی فردی در زمینه آزادی انتخاب، بیان، جنبش و اعتقاد بر سرانه تولید ناخالص داخلی و رفاه ذهنی شهروندان موردبررسی قرار می‌گیرد. هر چه آزادی‌های فردی شهروندان بیشتر باشد، تاثیر مثبتی بر روند توسعه و رشد خواهد داست. همچنین هر چه یک کشور از نظر احترام به اقلیت‌های قومی و مذهبی و احترام به مهاجران مکان مناسب‌تری باشد، این شاخص نمره بهتری به آن کشور می‌دهد.
10 كشور برتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: لوكزامبورگ، كانادا، نيوزلند، ايسلند، ايرلند، اروگوئه، هلند، فنلاند، بلژيك، پرتغال و 10 كشور بدتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از؛ افغانستان، سودان، يمن، مصر، ايران، ليبي، جمهوري آفريقاي مركزي، روسيه، جمهوري دموكراتيك كنگو و عراق.
سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی همان چسب لازم برای قرار دادن اجزای هر سیستمی در کنار یکدیگر است. سرمایه اجتماعی بالا در یک کشور نماد خوشبختی بیشتر و تعامل سازنده در آن است. در شاخص لگاتوم در دو حوزه انسجام و مشارکت اجتماعی، شبکه‌هاي خانوادگی و اجتماعی، سرمایه اجتماعی موردبررسی قرار می‌گیرد.
سرمایه اجتماعی بالا در یک کشور نماد خوشبختی بیشتر و تعامل سازنده در آن است.
در جامعه‌ای که فعالیت‌های داوطلبانه وجود دارد، افراد به غریبه‌ها کمک می‌کنند، سازمان‌های خیریه را حمایت می‌کنند، به یکدیگر اعتماد دارند و مواردی این‌چنین، روند رسیدن به سطوح بالای رفاه و رشد و توسعه سریع‌تر اتفاق می‌افتد.
10 كشور برتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: نيوزلند، استراليا، كانادا، ایالات‌متحده امريكا، ايسلند، نروژ، دانمارك، مالت، آلمان، ايرلند و 10 كشور بدتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: بروندي، يمن، بنين، توگو، افغانستان، مراكش، جمهوري افريقاي مركزي، آنگولا، ارمنستان، چين، گرجستان.
محیط‌زیست
جای این شاخص فرعی در محاسبه میزان خوشبختی و رفاه افراد یک جامعه حقیقتا خالی بود. چه کسی است که از زندگی در محیطی آلوده و کثیف، آشامیدن آب بی‌کیفیت و استنشاق هوای آلوده لذت ببرد و احساس خوشبختی و سعادت کند؟
شهر زیبا بر احساس رفاه عمومی تاثیر می‌گذارد.
شاخص فرعی محیط‌زیست به‌تازگی در محاسبات شاخص لگاتوم وارد شده است. شاخص محیط‌زیست عملکرد هر کشور را در سه حوزه می‌سنجد: کیفیت محیط‌زیست و طبیعت، فشارهای زیست‌محیطی و تلاش‌ها در جهت حفظ محیط‌زیست.
10 كشور برتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: اسلوني، فنلاند، لوكزامبورگ، فرانسه، نروژ، آلمان، استوني، سويس، سوئد، بريتانيا و 10 كشور بدتر در اين گروه شاخص‌ها عبارت‌اند از: پاكستان، عراق، افغانستان، موريتاني، يمن، جمهوري دموكراتيك كنگو، سودان، مولداوي، آذربايجان، هند، آنگولا.
وضعیت ایران در شاخص لگاتوم
در سال 2016 ایران تقریبا در انتهای جدول رده‌بندی این شاخص قرار داشته و از میان 149 کشور رتبه 118 را به دست آورده است. اما طبق نتایج امسال کشورمان در رده‌بندی شاخص لگاتوم یک پله صعود داشته است. در سال 2016 ایران در برخی از زیرشاخه‌ها وضعیت بهتری نسبت به برخی دیگر داشته که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.
در سال 2016 در شاخص اقتصادی که حوزه بررسی آن را پیش‌تر توضیح دادیم، ایران رتبه 114 را کسب کرده است، همچنین در شاخص کارآفرینی و فرصت‌ها رتبه 92 را به دست آورده که در سال 2014 در همین زیرشاخص ما رتبه 93 را داشته‌ایم. در شاخص حاکمیت رتبه ایران 136 بوده است که نسبت به سال‌های قبل بدتر شده است. در سال 2014 رتبه حاکمیت ایران 120 بوده است.
نمره ایران در شاخص آموزش 71 بوده است، این در حالی است که در سال 2015 رتبه 65 و در 2014 رتبه 57 را داشته‌ایم و تقریبا سیر نزولی را در حوزه آموزش پیش‌گرفته‌ایم. در شاخص سلامت، کشور ما در سال 2016 رتبه 92 را به دست آورده. این در حالی است که در سال قبل رتبه 67 متعلق به ما بود. در شاخص امنیت و ایمنی رتبه 120 را داشته‌ایم که این عدد نسبت به سال 2015 تغییر خاصی نکرده است، اما نسبت به سال 2014 که رتبه امنیت کشور 126 بوده است پیشرفت داشته‌ایم. اما در آزادی‌های فردی با رتبه 145 از میان 147 کشور تقریبا نزدیک به قعر جدول قرار داریم. متاسفانه در سال‌های پیش رتبه ما در این شاخص بهتر بوده است.
در دو شاخص آخرِ سرمایه اجتماعی و محیط‌زیست رتبه 74 و رتبه 111 را به دست آورده‌ایم. همان‌طور که مشاهده کردید بهترین رتبه ما در آموزش و بدترین آن در آزادی‌های فردی بوده است.
نظرات