خداحافظ ویندوز، سلام اوبونتو!

ویندوز یک سیستم‌عامل رایج برای کامپیوترهای شخصی در دنیا است. کاربران زیادی از ویندوز برای انجام کارهای خود استفاده می‌کنند؛ اما این سیستم‌عامل علی‌رغم این تعداد کاربران زیاد، مشکلات فراوانی دارد. برخی از آن‌ها قابل‌رفع هستند؛ اما برخی دیگر ریشه در هسته آن دارند و چندان نمی‌توان از آن‌ها پیشگیری کرد. این مشکلات غیرقابل‌رفع بیشتر امنیتی هستند و درنتیجه کاربران ویندوز همواره در یک تهدید دائمی به سر می‌برند.

در این میان، سیستم‌عامل‌های جایگزین دیگری وجود دارند که نه‌تنها چنین مشکلاتی ندارند بلکه در جنبه‌های گوناگون بهتر از ویندوز عمل می‌کنند. لینوکس اوبونتو (Ubuntu Linux) یکی از این سیستم‌عامل‌ها است. این سیستم‌عامل امن، قدرتمند و منعطف است. در این مقاله می‌خواهیم به اوبونتو بپردازیم و توضیح دهیم که چگونه این سیستم‌عامل می‌تواند جای ویندوز را بگیرد.

کودکی گریزان از سرما

لینوس توروالدز (Linus Torvalds) از کودکی از سرما و یخ فرار می‌کرد؛ اما خوش‌شانس بود که دریکی از سردترین مناطق زمین یعنی فنلاند زاده شد! زمستان‌ها فقط چند ساعت هوا روشن بود. تابستان هم که می‌شد، همان چند ساعت بر ای‌شان شب بود. تابستان‌ها پنجره‌ها با پرده ضخیم می‌پوشاندند تا بتوانند در تاریکی کمی بخوابند؛ اما در روشنایی روز هم کسی این پرده‌های سنگین را کنار نمی‌زد.

پسربچه کوچک ما با کامپیوتر پدربزرگ خود که استاد دانشگاه هلسینکی بود، در تاریکی و گرمای خانه‌، خو می‌گرفت و در آن غرق می‌شد. روی این کامپیوتر، سیستم‌عامل مینیکس (Minix) یکی از مشتقات سیستم‌عامل یونیکس (Unix) است نصب‌شده بود.

لینوس توروالدز، خالق سیستم‌عامل لینوکس

کامپیوتر در آن روزها، با موس، آیکون و پنجره کار نمی‌کرد. فقط یک خط دستور داشت و شما لازم بود برای کار با کامپیوتر دستور تایپ کنید (احتمالا ام‌اس-داس را که به خاطر دارید؟)؛ اما لینوس از این سیستم‌عامل خوشش نمی‌آمد. آن را ناپایدار و بدساخت می‌دانست. از سویی پرداخت هزینه برای استفاده از آن نیز یک مشکل بود و او را خسته می‌کرد.

لینوکس متولد می‌شود

وقتی دانشجو بود تصمیم گرفت، خود یک محیط دستوری طراحی کند. کدهای هسته مینیکس فقط برای کارهای تحقیقاتی در دسترس بودند و نمی‌شد از آن‌ها برای کار دیگری استفاده کرد. لینوس با استفاده از کدهای هسته مینیکس، ساخت سیستم‌عامل خود را آغاز کرد. آرام‌آرام، اجزای پشت پرده آن را نیز نوشت و طراحی کرد. چندین سال کار مداوم او هنگامی‌که لینوس دانشجوی فوق‌لیسانس کامپیوتر در دانشگاه هلسینکی بود، به شکلی منسجم و خوش‌فرم در‌آمد.

در سال ۱۹۹۴ او تصمیم گرفت، ساخته خود را در اینترنت با دیگران به اشتراک بگذارد. نامش را لینوکس (Linux) گذاشت و عکس یک پنگوئن را به یاد پنگوئن بانمکی که در کودکی او را گاز گرفته بود، به‌عنوان لوگوی سیستم‌عامل خود انتخاب کرد و این آغاز لینوکس بود.

لینوکس بالغ می‌شود

از آن روز 22 سال می‌گذرد و امروز لینوکس در دوران بزرگ‌سالی است. آثار آن در همه ابعاد زندگی بشر دیده می‌شود. پس از عرضه نسخه اول هسته لینوکس، کسانی که مثل خود لینوس علاقه‌مند به این دنیای جدید بودند و دوست داشتند در این راه از وقت، سرمایه و تخصص خود هزینه کنند، لینوکس را بیش‌ازپیش غنی کردند.

لینوس در آغاز کار سعی کرد سیستم‌عاملش را طوری طراحی کند که بتوان نرم‌افزارهای مینیکس را روی آن اجرا کرد. بعد‌ها کاربران زیادی تلاش کردند نرم‌افزارهایی را که تحت پروژه جی‌ان‌یو (GNU Project) تولید می‌شدند را وارد لینوکس کنند. پروژه‌ جی‌ان‌یو در سال ۱۹۸۳ توسط ریچارد استالمن (Richard Stallman) معرفی شد و آغاز جنبش نرم‌افزارهای کدباز و رایگان بود.

نرم‌افزارهای این پروژه با لیسانس GPL یا (General Public License) ارائه می‌شدند. این لیسانس به هرکسی اجازه دسترسی، انتشار، تغییر و اجرای نرم‌افزارها را می‌دهد. با ورود هر چه بیشتر نرم‌افزارهای جی‌ان‌یو در لینوکس، لینوس توروالدز نیز لیسانس سیستم‌عامل خود را GPL اعلام کرد.

دوران طلایی لینوکس

پس‌ازآن بود که دوران طلایی لینوکس آغاز شد. در ابتدا شما می‌توانستید فقط باواسط متنی و خط دستور با لینوکس کارکنید. با همکاری و ورود کاربران و برنامه‌نویسان در جهان، بعدها واسط گرافیکی، شبکه و بسیاری از ملزومات یک سیستم‌عامل مدرن برای لینوکس ساخته شد.

در این زمان، دو شاخه مهم از لینوکس جدا شدند. کلاه قرمز یا رِدهَت (redhat Linux) و لینوکس دبیان (Debian Linux). امروزه هرکدام از لینوکس‌های رِدهَت و دبیان، خود فرزندان متعددی دارند. فدورا (Fedora)، سوزه (SUSE)، اوپن‌سوزه (openSUSE) و سنت‌اواس (CentOS) از شاخه‌های مهم لینوکس رِدهَت و اوبونتو (Ubuntu)، کالی ‌لینوکس (Kali Linux) یا همان بک‌ترک (BackTrack) و ناپیکس (Knoppix) از مشهورترین فرزندان لینوکس دبیان هستند. از هرکدام از این شاخه‌ها نیز فرزندان بسیاری خلق‌شده است که شمار آن‌ها به 323 لینوکس می‌رسد.

در این مقاله ما می‌خواهیم از بین تمامی این 323 لینوکس، به یکی از مشهورترین و قدرتمندترین فرزندان لینوکس دبیان، یعنی اوبونتو بپردازیم.

چرا لینوکس، چرا اوبونتو

اگر مقاله قبل را خوانده باشید، خواهید دانست که ویندوز به‌عنوان یک سیستم‌عامل غالب در بازار کامپیوترهای شخصی، مشکلات متعدد، عمیق و شاید غیرقابل‌حل دارد. نقص‌های امنیتی ویندوز آن‌قدر عمیق هستند که کاربران حرفه‌ای آن نیز ممکن است از حملات بدافزارها، تروجان‌ها و ویروس‌ها در امان نمانند.

برخلاف ویندوز، سیستم‌عامل لینوکس دیواره امنی در مقابل حملات سایبری و آلوده شدن به بدافزار دارد. در لینوکس هیچ فایلی نمی‌تواند بدون اجازه کاربر روت (Root) نصب شود. تمام کاربران دیگر در لینوکس، دسترسی‌های کاربر استاندارد را دارند و فقط می‌توانند فایل‌های خود را تغییر دهند. این کاربران نمی‌توانند برنامه‌ای نصب و حذف کنند.

در لینوکس فقط کاربر روت می‌تواند به فایل‌های سیستمی دسترسی داشته باشد.

فقط کاربر روت به فایل‌های سیستمی دسترسی دارد. هنگامی‌که کاربر یا برنامه‌ای بخواهد تغییراتی در فایل‌های سیستمی ایجاد کند، سیستم اجازه نمی‌دهد. برای دریافت این اجازه هم پسورد کاربر روت لازم است. ازاین‌روی است که عملا امکان آلودگی و ویروسی شدن این سیستم‌عامل وجود ندارد.

لینوکس و سیستم‌عامل‌های زیرمجموعه آن، امن، سریع و پایدار هستند. این سیستم‌عامل برخلاف ویندوز و مک منابع کمتری نیاز دارد. ازاین‌روی برای یک سخت‌افزار ضعیف و متوسط هم می‌توان لینوکسی نصب کرد که باقدرت خوبی کار کند. پایداری این سیستم‌عامل امکان کار مداوم را به آن می‌دهد. به همین دلیل برای سرورها، ابرکامپیوترها، خوشه‌های محاسباتی و ایستگاه فضایی که لازم است دائما روشن باشند، لینوکس بهترین انتخاب است.

اما اوبونتو

شرکت کنونیکال (Canonical Ltd.) که توسط کارآفرین اهل آفریقای جنوبی، مارک شاتل‌ورث (Mark Shuttleworth) بنیان‌گذاری شده، سازنده لینوکس اوبونتو است. اوبونتو در زبان‌ بانتویی آفریقای، یعنی انسانیت. شاید معنای آن را بتوان این گونه توصیف کرد که به ما یادآوری می‌کند «آنچه من هستم، از کیستی همه ما نشات گرفته است».

کنونیکال در ساخت اوبونتو تلاش کرده همه ویژگی‌های خوب لینوکس را با یک واسط‌ گرافیکی بهینه و قدرتمند، پشتیبانی خوب از سخت‌افزارها، تولید نرم‌افزارها و ایجاد محیطی تعاملی برای گزارش و رفع مشکلات و به‌روزرسانی‌های مناسب ترکیب کند. چون اوبونتو بر پایه لینوکس دبیان نوشته‌شده است، تمام نرم‌افزارهای نوشته‌شده برای لینوکس دبیان، روی اوبونتو نیز قابل‌اجرا هستند. مجموعه لینوکس دبیان شامل 50 هزار بسته نرم‌افزاری گوناگون است. نرم‌افزارهای تمام لینوکس‌های مبتنی بر دبیان، می‌توانند در دیگر لینوکس‌های مبتنی بر دبیان نیز اجرا شوند.

در دنیا چه خبر است؟

در مقاله پیشین گفتیم تمامی نهادهای رسمی در ایران و اکثر کاربران، از ویندوز استفاده می‌کنند. تمام این کاربران و سیستم‌ها یا باید هزینه استفاده از ویندوز را بپردازند که حداقل 499 هزارتومان برای هر کامپیوتر است یا اینکه ویندوز را کرک کنند که این کار عملا دزدی محسوب می‌شود.

از سوی دیگر مشکلات امنیتی عمیقی که در ویندوز وجود دارد باعث می‌شود تمام بخش‌هایی که از ویندوز استفاده می‌کنند، در یک خطر دائمی باشند. خطری که می‌تواند آسیب‌های غیرقابل‌جبران وارد کند.

نمونه این آسیب‌های آلودگی تاسیسات هسته‌ای نطنز به ویروس استاکس‌نت بود. ویندوز در سکوهای نفتی، پالایشگاه‌ها، نیروگاه‌های برق، واحدهای پتروشیمی، واحد‌های هسته‌ای، واحد‌های دفاعی و نظامی و سیستم‌های بانکی استفاده می‌شود (آن‌هم به‌صورت کرک شده) و یک تهدید امنیتی بزرگ برای کل کشور است. بعضی از کشورهای دنیا، با علم به این موضوع، سیستم‌عامل مورداستفاده خود را به لینوکس تغییر دادند.

امروزه برخی از دولت‌ها با همکاری شرکت کنونیکال در تلاش هستند ویندوز را در تمام سطوح مدیریتی با اوبونتو جایگزین کنند.

مثلاً همین سه سال پیش، وزارت دفاع آمریکا ویندوز را از کلیه سیستم‌های خود حذف و با لینوکس جایگزین کرد. دولت ترکیه از لینوکسی که خود توسعه داده استفاده می‌کند. دولت چین سفارش تولید نسخه چینی اوبونتو با نام کایلین (Ubuntu Kylin) را به شرکت کنونیکال داده است. روسیه، فرانسه، آلمان، آفریقای جنوبی، مالزی، فیلیپین، برزیل، اتریش، چک، ایسلند، هلند، اسپانیا و سوییس مدت‌هاست که ویندوز را کنار گذاشته‌اند و از لینوکس بهره می‌برند.

چرا باید به سراغ اوبونتو برویم؟

سیستم‌عامل‌ لینوکس به لحاظ امنیتی گزینه بسیار خوبی برای استفاده در سطح دولت‌ها و نهادهای رسمی است؛ اما در این میان لینوکس‌های متعدد، اوبونتو به دلایلی که در ادامه می‌آیند، یکی از بهترین گزینه‌ها است.

۱- اوبونتو رایگان و امن و قدرتمند است

اوبونتو به‌عنوان یکی از قدرتمندترین توزیع‌های لینوکس، رایگان، امن و منعطف است. این سیستم‌عامل به‌واسطه پشتیبانی قدرتمند خود، انطباق‌پذیری بالایی با سخت‌افزارهای گوناگون دارد. تقریبا درایور تمامی سخت‌افزارهای مورداستفاده در دنیای کامپیوتر برای اوبونتو وجود دارند. اوبونتو به‌خوبی می‌تواند سخت‌افزار انواع پی‌سی‌ها و لپ‌تاپ‌ها را به‌صورت خودکار شناسایی کند. برای استفاده از چاپگر در اوبونتو، کافی است سیم آن را به کامپیوتر وصل کنید. بلافاصله و بدون نیاز به هیچ درایور اضافی، چاپگر قابل‌استفاده است.

ازاین‌روی اوبونتو می‌تواند بهترین جایگزین برای ویندوز چه در سطح کاربران شخصی و چه در سطح نهادهای حکومتی باشد.

۲- اوبونتو ساده است

بسیاری از کاربران وقتی نام لینوکس یا اوبونتو را می‌شنوند فکر می‌کنند که برای استفاده از آن لازم است دانش زیادی در مورد کامپیوتر داشته باشند. حتی تصویر بدتری نیز در این مورد وجود دارد. کسانی هستند که فکر می‌کنند استفاده از لینوکس نوعی خودنمایی است. آن‌ها ترجیح می‌دهند ویندوز دزدی، ناامن و ناپایدار را به‌جای یک سیستم‌عامل امن، پایدار و رایگان استفاده کنند.

اما برخلاف این تصور، واسط گرافیکی لینوکس و به‌خصوص اوبونتو در این سال‌ها بسیار پیشرفت کرده است. این پیشرفت‌ها باعث شده محیط آن حتی دوستانه‌تر از ویندوز و مک باشد. کار کردن در این محیط دوستانه راحت، ساده و خوش‌آیند است.

۳- انعطاف‌پذیری

تابه‌حال به این فکر کرده‌اید که کاش می‌توانستید ظاهر ویندوز، شکل دستکتاپ یا فقط فونت‌های ویندوز را عوض کنید؟ ویندوز چنین اجازه‌ای به شما نمی‌دهد. سیستم‌عامل مک هم کلا دست شما را می‌بندد. سازندگان ویندوز و مک فقط اجازه تغییرات بسیار کوچکی را می‌دهند.

اما در اوبونتو شما می‌توانید تقریبا همه‌چیز را عوض کنید. از عمیق‌ترین بخش‌های سیستم‌عامل تا ظاهر آن. اوبونتو به‌صورت پیش‌فرض با دستکاپ یونیتی (Unity) و نسخه ویرایش شده‌ای از ژنوم ۳ (Gnome 3) عرضه می‌شود؛ اما اصلا دست شما بسته نیست. می‌توانید هر دستکاپی که خوشتان می‌آید را جایگزینش کنید. ژنوم کلاسیک، ژنوم ۳، کی‌دی‌ای پلاسما (KDE Plasma)، ایکس‌اف‌سی‌ای (Xfce)، سینامون (Cinnamon)، ال‌ایکس‌دی‌ای (LXDE)، میت (MATE)، ال‌ایکس‌کیو‌تی (LXQt)، باجی (Budgie)، انلایتمنت (Enlightenment)، ریزر-کیوتی (Razor-qt) و لومینا (Lumina) تعدادی از دستکاپ‌های مشهور برای لینوکس هستند. شما می‌توانید هرکدام از این‌ها را با دسکتاپ پیش‌فرض اوبونتو جایگزین کنید. هرچند دستکتاپ پیش‌فرض اوبونتو یکی از بهترین‌ها است.
فونت‌ها، آیکون‌ها، شکل موس و هر ویژگی دیگری نیز به‌راحتی قابل‌تغییر است. شما می‌توانید یک اوبونتو اختصاصی برای خود بسازید.

۴- از شیر مرغ تا جان آدمیزاد

شاید با خود فکر کنید اگر جای ویندوز، به سراغ لینوکس بروید احتمالا نتوانید نرم‌افزارهای لازم را در آنجا بیابید؛ اما نه. شرکت‌های تولید نرم‌افزار امروزه به اهمیت لینوکس پی برده‌اند و همواره نسخه‌های لینوکسی خوبی از نرم‌افزارهای خود را عرضه می‌کنند. بیشتر نرم‌افزارهای علمی از ابتدا نسخه لینوکسی دارند. نرم‌افزارهای دیگر همچون تلگرام، گوگل کروم، موزیلا فایرفاکس، اپرا، اسکایپ، وی‌ال‌سی پلیر (VLC Media Player) از ابتدا نسخه لینوکسی نیز برای خود تولید کرده‌اند. البته اگر این نکته را فراموش کنیم که برخی از این نرم‌افزارها ابتدا برای لینوکس ساخته‌شده‌اند و نه برای ویندوز.

از سوی دیگر با ارائه اپلیکیشن‌های وب، دیگر خیلی نباید نگران باشیم. چراکه این اپلیکیشن‌ها می‌توانند مستقل از سیستم‌عامل اجرا شوند. فقط کافی مرورگر موردنیاز مثلا گوگل کروم را نصب کنید. حتی اگر هیچ نسخه‌ لینوکسی از نرم‌افزار موردنظر شما نیز وجود نداشته باشد، نرم‌افزارهای معادل زیادی برای انجام کار مشابه وجود دارند. نرم‌افزارهای حرفه‌ای برای ویرایش عکس، آفیس، طراحی، ساخت انیمیشن، ویرایش فیلم و برنامه‌نویسی بسیاری در دنیای لینوکس وجود دارند که البته رایگان هستند و حتی از معادل ویندوزی نیز بهتر عمل می‌کنند.

۵- هر کاری به روش شما

یکی از مشکلاتی که من با سیستم‌عامل‌های بسته‌ای همچون ویندوز، مک و آی‌اواس دارم این است که در این سیستم‌عامل‌ها برای انجام هر کاری فقط یک روش وجود دارد. آن‌هم روشی که شرکت طراحی کرده و اجازه داده است. در لینوکس و به‌طور خاص در اوبونتو، شما می‌توانید هر کاری را به روش دلخواه خود انجام دهید. مجبور نیستید به طراحی سازنده آن پایبند بمانید. این شمایید که تعیین می‌کنید چه روشی استفاده کنید. همین نکته یکی از لذت‌بخش‌‌ترین تجربه‌های استفاده از اوبونتو است.

۶- کدباز است

اوبونتو یک سیستم‌عامل کدباز است. شما می‌تواند کد آن را دانلود کنید و درصورتی‌که چیزی را نپسندید، آن را تغییر دهید. این کدباز بودن، امکان بررسی‌ها و اصلاح‌های امنیتی را نیز فراهم می‌آورد. اگر فکر می‌کنید، جایی از کار مشکل دارد، می‌توانید گروه خود را جمع و آن را رفع کنید.

وقت تغییر است

تمامی آنچه کاربران عادی و حرفه‌ای برای استفاده از کامپیوتر نیاز دارند، در اوبونتو وجود دارد. به همین دلیل تغییر از ویندوز به اوبونتو حتی در سطح حکومت و دولت هم کار آسانی است. چنین کاری باعث افزایش امنیتی سایبری در تمام رده‌های و واحدها می‌شود.

حتی اگر نرم‌افزار خاصی که مورداستفاده این واحدها است وجود نداشته باشند یا نرم‌افزارهای موجود به‌اندازه کافی خوب نباشند، می‌توان با کمک مالی به شرکت‌های سازنده این نرم‌افزارها، از آن‌ها درخواست کرد که ویژگی موردنیاز را در نرم‌افزارهای خود بگنجانند.

اوبونتو و دیگر هیچ

من نه سال است برای انجام تمامی کارهایم از اوبونتو استفاده می‌کنم. از نوشتن این مقاله تا ویرایش‌ عکس، طراحی‌، برنامه‌نویسی، تماشای فیلم، وبگردی، چت و هر کاری که می‌توان با کامپیوتر انجام داد را مدت‌هاست با اوبونتو انجام می‌دهم. در طی این نه‌ سال اوبونتو تغییرات بسیاری کرده است. از تغییرات ظاهری بگیر تا تغییرات عمیق‌تری همچون مسائل امنیتی و مصرف بهینه منابع سیستم.

اوبونتو چندین سال است که بالغ شده و امروز به‌عنوان یک سیستم‌عامل بزرگ‌سال حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. حرف‌هایی که ویندوز مدت‌هاست برای گفتن آن‌ها تلاش می‌کند اما نمی‌تواند. اگر شما کاربر ویندوز هستید، یا سازمان شما برای انجام فعالیت‌های خود از ویندوز استفاده می‌کند، به یاد داشته باشید، شما و سازمانتان همواره در معرض تهدید‌هایی بزرگی قرار دارید. شاید بهتر باشد از همین امروز به فکر جایگزینی ویندوز با اوبونتو باشید.