آیا بورس ایران دیگر قابل‌ پیش‌بینی نیست؟ / مشکل از کجاست؟

بورس ایران امسال روزهای پرتلاطمی را گذراند. در ابتدای سال هم‌زمان با حمایت دولت و امیدواری سرمایه‌گذاران خرد، بازار سرمایه با هیجان شروع به رشد کرد؛ اما پس از یک رشد بسیار سریع، بازار نزول خود را آغاز کرد و تا هنگام نوشتن این مقاله یعنی ۸ آبان سال ۱۳۹۹ به کانال یک میلیون و ۲۰۰ هزار واحدی وارد شده است، ۸۰۰ هزار واحد افت از مرداد ماه تا کنون.

در روزهای اول سال می‌شد روند بازار را تحلیل و با ابزارهای تکنیکال و بنیادی آینده قیمت‌ها را پیش‌بینی کرد؛ اما قیمت‌ها تمام سقف‌های تحلیلی را شکستند و نشان دادند همه این تحلیل‌ها اشتباه بوده است.

قیمت‌ها به حدی بالا رفتند که دیگر نمی‌شد آینده آن را پیش‌بینی کرد و گفت شاخص روی کدام نقطه می‌ایستد. در آن شرایط تنها یک پی‌بینی واحد وجود داشت، اینکه در آینده باید در انتظار یک اصلاح بزرگ بود. با شروع اصلاح بازار هم تحلیلگران نمی‌دانستند که این افت تا کجا ادامه دارد و هنوز هم نمی‌دانند که تا کجا می‌رود. آیا اینها همه نشان می‌دهد که بازار سرمایه در ایران غیرقابل تحلیل و پیش‌بینی است؟

قانون بازار سرمایه

بازار سرمایه یا در کل بازارهایی که در آن‌ها تعداد فعالان و شرکت‌ها زیاد است و سرمایه بسیاری در آن گردش می‌کند، یک قاعده کلی دارند. این قاعده کلی این است که بازار بالاخره دست عوامل خارجی را پس می‌زند.

برای مثال در بازار ایران ورود دولت برای حمایت‌ غیرلازم، یک عامل خارجی بود که بازار را رشد داد؛ اما کاملا مشخص بود که بازار این عامل را پس می‌‌زند و اثر مثبت آن‌ را خنثی می‌کند. نمونه این اتفاق زمانی رخ داد که شاخص از ۸۰۰ هزار واحد در مدت بسیار کمی به یک‌میلیون واحد رسید. در این زمان بازار این رشد ۲۰۰ هزار واحدی را که ناشی از حمایت دولت بود پس زد و شاخص در زمان کمی اصلاح‌ شد و از یک‌میلیون واحد دوباره به ۸۰۰ هزار واحد رسید. شاخص کل بورس بعد از آن دوباره شروع به رشد کرد و به‌صورت طبیعی به یک ‌میلیون واحد رسید.

بعد از آن دوباره با حمایت دولت بازار از یک ‌میلیون واحد شروع به رشد کرد و شاخص با شیب بسیار تندی به ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار واحد رسید. البته در این میان خطوط مقاومت روانی یا سطوح مقاومت تکنیکال نیز وجود داشتند که بازار نسبت به این سطوح حمایت و مقاومت واکنش نشان داد؛ اما در کل روند رشد بازار تغییری نکرد.

انتظار نزول بازار بورس

در این زمان تقریبا همه نمادها مثبت و سهم‌های ارزشمند بازار همه در منطقه اشباع خرید بودند. با این‌همه تمام کسانی که کمی از تحلیل بازار بورس سردر می‌آورند منتظر شروع نزول بازار بودند که البته چند ماهی طول کشید. فعالان و تحلیل‌گران نیز به این نتیجه رسیدند که بازار در مهرماه کمی اصلاح می‌شود و دوباره تا پیش از انتخابات آمریکا یعنی ۱۳ آبان 99 صعودی یا بدون تغییر خواهد بود.

اما همه این پیش‌بینی‌ها اشتباه بود. هم اصلاح زودتر آغاز شد و هم روند نزولی بازار قطع نشد و تدوام یافت. آیا اینها همه نشان می‌دهد که بازار سرمایه این قابل تحلیل و پیش‌بینی نیست؟

مشکل بورس ایران چیست؟

شما در هر بازاری دو ابزار برای تحلیل و پیش‌بینی آینده احتمالی آن دارید: تحلیل تکنیکال و تحلیل بنیادی.

تحلیل تکنیکال

فرض پیش‌زمینه تحلیل تکنیکال این است که تغییرات قیمت (Price action) یا همان نمودار قیمت به‌طور کل نشان‌دهنده تمام فاکتورهای موثر در بازار است.

تمام اندیکاتورهایی که در تحلیل تکنیکال وجود دارند بر پایه تغییرات قیمت و حجم معاملات ساخته شده‌اند و شما هم با بررسی آن‌ها می‌توانید تصویری از آینده بازار به دست آورید.

تحلیل تکنیکال می‌تواند در کوتاه‌مدت روندها را با دقت قابل قبولی پیش‌بینی کند. در بلندمدت نیز نقاط برگشت یا اصلاح احتمالی قیمت‌ها را می‌تواند نشان دهد. اگر شما به‌درستی از ابزارهای تحلیل تکنیکال استفاده کنید و بتوانید آن‌ها را با هم ترکیب کنید، می‌توانید سود معقولی کسب کنید.

البته این به شرطی است که شما واقعا به ابزارهای تحلیل تکنیکال واقف باشید، یک سیستم یا استراتژی معاملاتی داشته باشید و مهم‌تر از آن به این سیستم یا استراتژی خود پایبند بمانید و درگیر هیجان‌ها و احساسات بازار نشوید.

تحلیل‌های تکنیکال نه‌تنها می‌توانند قیمت‌های آینده را در بازارهای صعودی و نزولی به شما نشان دهند، بلکه بازه‌های زمانی را نیز آشکار می‌کنند و می‌توانند به شما بگویند در سهام مورد تحلیل شما، نمودار احتمالا چه قیمت‌هایی را در چه زمانی لمس خواهد کرد.

تحلیل بنیادی

تحلیل بنیادی از پارامترها و متغیرهای مختلفی مثل قیمت فعلی سهم، میزان فروش شرکت‌ها، وضعیت فعلی بازار، اخبار مربوطه، صورت‌های مالی شرکت، تغییرات کلی اقتصاد، رشد اقتصادی در دنیا، قیمت ارز و بسیاری از پارامترهای از این دست استفاده می‌کند و می‌تواند تحلیلی از آینده بازار به شما ارائه دهد.

تحلیل بنیادی می‌تواند به شما بگوید قیمت واقعی یک سهم چقدر است. در نتیجه این اطمینان را در شما ایجاد کند که سهم ارزشمندی که امروز خریدید با اینکه شاید قیمت امروز آن کم باشد، اما ارزش ذاتی آن بسیار بالا است و در طولانی‌مدت به این ‌قیمت خواهد رسید.

اما تحلیل بنیادی یک مشکل دارد، اینکه بازه زمانی رشد یا نزول را مشخص نمی‌کند. در حالت کلی تحلیل بنیادی آینده طولانی‌مدت سهم را به شما می‌گوید.

مشکل اینجاست که همین «بلندمدت» مشخص نیست چقدر است. ممکن است سهمی که شما می‌خواهید در یک سال به قیمت واقعی خود برسد یا اینکه چندین سال طول بکشد.

شناخت ضعف‌های ابزارهای تحلیلی

تحلیل تکنیکال یا بنیادی ابزارهای شما برای کار درست در بازار‌های مالی هستند؛ مانند ابزارهای دیگر، شما نه‌تنها باید طرز استفاده از آن‌ها را بدانید بلکه مهم‌تر از آن، باید ضعف‌های این ابزارها را بشناسید.

دانستن این ضعف‌ها به شما کمک خواهد کرد که بدانید تحلیل شما اولا چقدر درست است و دوما در کجا به درد نمی‌خورد. هرکدام از اندیکاتورها در تحلیل تکنیکال نیز ضعف‌هایی دارند که باید با آن‌ها آشنا باشید.

اما تحلیل تکنیکال یک ضعف بزرگ دارد؛ اینکه تحلیل تکنیکال و ابزارهای آن تنها در زمان‌هایی به درد می‌خورند که بازار رفتار هیجانی ندارد.

یعنی شما تنها در بازارها یا زمان‌هایی که در آن یا رفتار سرمایه‌گذاران منطقی و همراه با دانش است و یا به دلیل عمق زیاد بازار، نوسان شدید در آن وجود ندارد، می‌توانید از تحلیل تکنیکال استفاده کنید.

هرچه تعداد فعالان بازار، میزان سرمایه‌گذاری، تعداد شرکت‌ها، حجم معاملات و ارزش معاملات بازار بیشتر باشند، آن بازار عمق بیشتری دارد.

بازار عمیق مثل اقیانوس است که یک سنگ کوچک نمی‌تواند در آن موج‌های بزرگی راه بیندازد. اگر عمق بازار کم باشد شبیه برکه یا چاله آب کوچکی است که یک سنگ کوچک نیز می‌تواند در آن تلاطم‌های چشمگیر درست کند.

ضعف تحلیل تکنیکال در این است که در بازارهای پرهیجان به درد نمی‌خورد.

هیجان در بازار بورس ایران

عمق بازار بورس ایران آن‌قدر زیاد نیست. در زمان رشد بازار بورس ایران در تابستان 99، این مشکل وجود داشت. بازار دچار هیجان بود و به همین دلیل از جایی به بعد دیگر نه تحلیل بنیادی و نه تحلیل تکنیکال نمی‌توانست آینده را با دقت قابل‌قبولی پیش‌بینی کند.

تمام قیمت‌ها از تمام سقف‌های پیش‌بینی‌شده بالاتر رفته بود و نمی‌دانستیم این رشد را تا کجا می‌تواند ادامه یابد. همان‌طور که گفتیم تنها چیزی که می‌توانستیم به‌صورت قطعی در مورد بورس ایران بگوییم این بود که در آینده بازار نزول تندی دارد.

اگر بازار بورس هیجانی نبود می‌توانستیم بگوییم که احتمالا تا کجا رشد و در کجا نزول خود را آغاز می‌کند؛ اما در آن زمان بازار در هیجانی‌ترین وضعیتی بود که در این چند سال شاهد بودیم.

وقتی هم بازار نزول کرد دوباره تحلیلگران سطوح مقاومتی را برای شاخص در نظر گرفتند که البته تا حدی درست از آب در می‌آمدند و شاخص هنگام برخورد با این کف‌ها واکنش نشان داد.

با اینکه این منفی شدن و نزول بازار بسیاری از سهامداران خرد را دچار ضرر کرد و آن‌ها را از بازار ترساند و به همین دلیل سرمایه‌های فراوانی از آن خارج شد، اما بالاخره روند نزولی بازار کند‌تر شد و حالا احتمالا دوباره تحلیل تکنیکال و حتی تحلیل‌های بنیادی می‌تواند به ما بگوید این نزول تا کجا ادامه پیدا می‌کند.

آیا بازار بورس ایران قابل‌تحلیل است؟

پاسخ این سوال ساده است بله قطعا! تمام کتاب‌هایی که برای آموزش، تحلیل و معرفی ابزارهای مختلف تحلیل ساخته و نوشته شده‌اند دقیقا برای بازارهایی مثل بازار ایران هستند.

فرض کنید که هیچ تلاطمی در بازار وجود ندارد. هیچ شرکت یا هیچ فرد حقیقی یا حقوقی در بازار سرمایه تخلف نمی‌کند، کار غیراخلاقی انجام نمی‌دهد، حس (sentiment) سرمایه‌گذاران نسبت به بازار مثبت است و بازار در یک روند صعودی آرام به رشد خود ادامه می‌دهد.

در چنین بازاری تحلیل معنایی ندارد. این بازار رشد خواهد کرد و مهم نیست شما چقدر سرمایه را در چه زمانی وارد بازار کنید. شما قطعا سود می‌کنید. ریسکی هم ندارید. تنها هنر شما در چنین بازاری این است که تشخیص دهید با چه ترکیب و زمان‌بندی سودتان را بیشینه کند. چنین بازاری برای ورود تمام آدم‌هایی که چیزی از تحلیل‌ سر درنمی‌آورند مناسب است.

شاید با خود می‌گویید ابزارهای تحلیل تکنیکال برای بازارهای خارج از ایران ساخته شده‌اند که عمق آن‌ها زیاد است و دولت در بازار دخالت نمی‌کند و تخلفی نیز در آن روی نمی‌دهد.

اما اشتباه می‌کنید. در همه بازارها متخلفین وجود دارند. در همه بازارها دولت در مواقع ضروری وارد می‌شود و دخالت می‌کند.

اگر مقاله ما در مورد نظریه بازی‌ها، فساد و راه‌حل‌های مقابله با فساد را خوانده باشید می‌دانید که فساد اجتناب‌ناپذیر است. اگر بهترین و خوش‌تربیت‌ترین مردمان جهان را هم پیدا کنید در نهایت کسانی در بین آن‌ها وجود دارند که درست رفتار نمی‌کنند، پایبند به اخلاق نیستند و اگر قدرت سیاسی و اقتصاد داشته باشند دچار فساد می‌شوند.

سازنده‌های ابزارهای تحلیلی هیچ‌کدامشان ایرانی نبودند. همه آن‌ها در بازارهایی بودند که در آن متخلفان و رانت‌خوارها وجود داشتند که بازار را به هم می‌ریختند. آن‌ها ابزارهای تحلیل خود را در همین بازارها و برای این بازارها ساخته‌اند و از آن‌ها سود برده‌اند.

در نتیجه پاسخ ساده است بله به‌طورقطع تحلیل‌ تکنیکال و بنیادی در بازار بورس ایران‌ هم کار می‌کند و شما می‌توانید با این تحلیل‌ها سودهای چشمگیری ببرید.

اما آنچه شما باید به آن‌ها توجه داشته باشید این است که نقاط ضعف این تحلیل‌ها‌ را بدانید و بفهمید که در کجا و چه زمانی باید از این تحلیل‌ها استفاده نکنید.

آینده بورس ایران چیست؟

با اصلاح شدیدی که در این چند ماه با آن مواجه بودیم، مشخصا سهامداران خرد، آن‌هایی که کمترین قدرت را دارند بیش از همه ضرر کرده‌اند. آن‌ها در بازار منفی سهم‌های ارزشمند خود را با قیمت کمی فروختند.

این بازار منفی بسیاری از این سهام‌داران خرد و کم‌تجربه را ترسانده است. برخی تصمیمم گرفته‌اند که دیگر وارد بازار نشوند. با این ‌همه تعدادی هم بوده‌اند سهم‌های خود را نفروخته‌اند و منتظر مانده‌اند.

تمام مشکل زمانی شروع شد که دولت بازار را دچار هیجان کرد و باعث رشد غیرمنطقی آن شد. چه‌بسا اگر دولت دخالتی در بازار نمی‌کرد، روند مثبت بازار که از سال پیش آغاز شده بود آرام ادامه می‌یافت و شاخص امروز به همان جایی می‌رسید که در حال حاضر هست؛ یعنی به حدود یک‌میلیون و ۲00 هزار واحد.

در حال حاضر نیز بازار منتظر مشخص شدن تکلیف انتخابات آمریکا است. بعد از آن دوباره احتمالا روند آرام خود را ادامه خواهد داد.

با توجه به وضعیت هیجانی کنونی بازار نمی‌توانیم با استفاده تحلیل تکنیکال یا بنیادی پیش‌بینی کنیم که روند بازار در کوتاه‌مدت چگونه است. فقط می‌توانیم بگوییم که شاخص حول‌وحوش رقم یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار واحد خواهد ماند.

با این ‌همه می‌دانیم که بازار در بلندمدت چگونه خواهد بود. قیمت بسیاری از سهم‌های ارزشمند در این مدت بسیار پایین آمده است. قیمت دلار و طلا بالا رفته است. با این حساب‌ می‌دانیم که ارزش ذاتی این سهم‌ها بسیار بالاتر از قیمت امروزی آن‌ها است و مطمئن هستیم که در بلندمدت این سهم‌ها به این ارزش ذاتی خود خواهند رسید و رشد خواهند کرد.