تعداد رخدادهای خبرساز در ایران آن‌قدر زیاد است که طرح پر سر و صدای «صیانت از فضای مجازی»، حالا از صدر توجهات به حاشیه رفته است. با این همه، در اصل موضوع کمتر کسی تردید دارد: کسانی عزمشان را جزم کرده‌اند که دسترسی آزادانه ایرانی‌ها به اینترنت را محدود کنند.

به گزارش تجارت‌نیوز، اما آیا این وضعیت تنها گریبان ایران را گرفته است؟ پاسخ منفی و البته بر خلاف تصور بسیاری از ما است. ایران تنها کشوری نیست که اینترنت را محدود کرده یا می‌خواهد محدود کند و اگر سرجمعِ موارد رویارویی با «اینترنت آزاد» را در هم در نظر بگیریم، ایران الزاما بدترین نیست. البته ایران در این زمینه در زمره بدترین‌ها قرار دارد.

اما کدام کشورها در جهان هستند که تلاش دارند دسترسی شهروندان‌شان به اینترنت را محدود کنند یا به عبارت دیگر، کدام کشورها هستند که سیاه‌ترین کارنامه را در برخورد با دسترسیِ آزادانه به اینترنت به نام خود ثبت کرده‌اند؟

«دشمنان اینترنت» در جهان: از کره‌شمالی تا آمریکا و ویتنام

قطع‌کردن اینترنت هم درست به اندازه خود اینترنت پدیده جدیدی است. برخی موسسات مستقل در سطح جهان، قطع‌ کردن تعمدی اینترنت از سوی دولت‌ها را مستند می‌کنند و در واقع، به شناساییِ بدترین دولت‌های جهان در زمینه آزادی اینترنت می‌پردازند.

سازمان «گزارشگران بدون مرز» (Reporters Without Borders) یکی از موسساتی است که «دشمنان اینترنت» (Enemies of the Internet) را معرفی می‌کند و فهرستی را که در این مورد تهیه می‌شود، دائما به روز می‌کند.

بر اساس یکی از گزارش‌های این سازمان، اکنون دست‌کم ۲۰ کشور هستند که به عنوان «دشمنان اینترنت» در جهان شناخته می‌شوند و متاسفانه، ایران هم پایِ ثابت این فهرست است. دیدن نام کشورهایی مانند «کره‌شمالی»، «چین»، «روسیه»، «ترکمنستان»، «سوریه» و «کوبا» هم در این فهرست جای تعجب ندارد.

با این همه، نام برخی کشورها هم در این فهرست آمده که به طور کلی در «جهان آزاد» طبقه‌بندی می‌شوند، اما ظاهرا دولت‌هایِ این کشورها هم دستی بر آتش کنترل اینترنت دارند. بر این اساس، کشورهایی مانند «ایالات متحده آمریکا»، «هند»، «امارات متحده عربی» و «بریتانیا» هم از نظر سازمان «گزارشگران بدون مرز»، در زمره «دشمنان اینترنت» به حساب می‌آیند.

دشمنان درجه ۲ اینترنت: ترکیه، فرانسه و استرالیا

از آن سو، کشورهایی مانند «مصر» و «تونس» هم پیش از این در همین فهرست قرار داشتند، اما در جریانات موسوم به «بهار عربی» که به پایانِ دست‌کم نمادینِ دیکتاتوری در این کشورها ختم شد، نام این کشورها هم از فهرست «دشمنان اینترنت» بیرون آمد.

از دیگر سو، کشورهایی هم هستند که از منظر این سازمان، اینترنت را «تحت نظر» (Under Surveillance) قرار می‌دهند، آن هم به این معنی که اینترنت در این کشورها کاملا آزاد نیست، اما میزان کنترل به اندازه کشورهای فهرست مورد اشاره در بالا هم نیست. نام کشورهایی مانند «ترکیه»، «فرانسه»، «تایلند»، «بنگلادش»، «مالزی» و حتی «فرانسه» و «استرالیا» در این فهرست به چشم می‌خورد.

بهانه‌های دولت‌ها برای قطع‌کردن اینترنت

افزون بر این، کمپین بین‌المللی KeepItOn مرکب از ۹۱ سازمان غیردولتی مستقر در ۶۸ کشور جهان، یکی از دیگر موسساتی است که هر سال، گزارشی از موارد قطع اینترنت در کشورهای مختلف جهان را مستند می‌کند.

بر اساس داده‌های این موسسه، قطع اینترنت از سال ۲۰۱۱ میلادی به بعد سابقه داشته و بسیاری از کشورها (عمدتا در آسیا و آفریقا) به دلایل مختلف دسترسی به اینترنت را به روی شهروندان خود مسدود کرده‌اند.

اما ممکن است این پرسش به میان بیاید که اساسا بهانه دولت‌ها برای قطع‌کردن اینترنت چه می‌تواند باشد؟ گزارش سال ۲۰۱۸ کمپین KeepItOn نشان می‌دهد که (دست‌کم در آن سال)، بهانه‌های دولتی برای از دسترس خارج کردن اینترنت شامل موارد زیر بوده است:

• امنیت عمومی: دولت‌های آسیایی و آفریقایی در شرایط بی‌ثباتی سیاسی، عموما با توجیه در خطر بودن امنیت عمومی، نسبت به قطع اینترنت اقدام می‌کنند. (۹۱ مورد در سال ۲۰۱۸)
• امنیت ملی: دولت‌های مسدودکننده اینترنت، در مواجهه با اعتراضات خیابانی، با توجیه در خطر بودن امنیت ملی، نسبت به قطع اینترنت اقدام می‌کنند. (۴۰ مورد در سال ۲۰۱۸)
• نشر اطلاعات غلط،‌ توهین و افترا در فضای مجازی: دولت‌ها با توجیه اینکه در فضای مجازی نشر اطلاعات ناصحیح، غلط، توهین و افترا رواج یافته، اینترنت را قطع می‌کنند. (۳۳  مورد در سال ۲۰۱۸)
• دلایل نامشخص: برخی دولت‌ها در مورادی به دلایل نامعلوم نسبت به قطع اینترنت اقدام می‌کنند.(۱۳ مورد در سال ۲۰۱۸)
• کنکور یا آزمون مدارس: در برخی موارد، قطع اینترنت برای جلوگیری از تقلب در آزمون مدارس اتفاق افتاده است. (۱۱ مورد در سال ۲۰۱۸)
• کنترل اطلاعات: تلاش برای کنترل اطلاعات،‌ هم یکی از بهانه‌های دولتی برای قطع‌کردن اینترنت است. (۶ مورد در سال ۲۰۱۸)
• خرابکاری: بهانه خرابکاری هم در مواردی باعث قطع اینترنت می‌شود. (۲ مورد در سال ۲۰۱۸)

سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، سال‌هایِ سیاه

با این همه، ظاهرا بهانه‌های دولتی برای قطع‌کردن اینترنت و یا محدودکردن آن، همچنان هم ادامه دارد و برخی از کشورها هم در این زمینه کارنامه‌های بلندبالایی دارند. این در حالی است که تلفیق همه‌گیریِ کرونا و قطع اینترنت، عملا به معنی نقض جدیِ حقوق اساسی انسان‌ها به حساب می‌آید.

گزارش کمپین KeepItOn نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۱، «اوگاندا» در آفریقا اینترنت را به بهانه انتخابات ریاست‌جمهوری در این کشور قطع کرد. کودتای «میانمار» هم بهانه بعدی برای قطع اینترنت در این کشور در سال ۲۰۲۱ میلادی بود. کمی بعد، «هند» (رکورددار قطع اینترنت در جهان) به بهانه تظاهرات کشاورزان، اینترنت را در سراسر این کشورِ ۱٫۵ میلیارد نفری قطع کرد.

در این میان، یکی از سیاه‌ترین رکوردها به نام دولت «میانمار» ثبت شده است. در برخی از مناطق این کشور، تا ژوئن سال جاریِ میلادی (حدود خردادماه سال ۱۴۰۰)، کودتاگران اینترنت را برای مدت نزدیک به ۳۶۵ روز (یک سال کامل) مسدود کردند و ماجرا هنوز هم خاتمه پیدا نکرده است.

اما اگر یک سال به عقب برگردیم و گزارش کمپین KeepItOn را در سال ۲۰۲۰ میلادی مرور کنیم، اوضاع باز هم به همین اندازه بد به نظر می‌رسد. در سال ۲۰۲۰ هم «هند» با ۱۰۹ مورد قطع اینترنت (در سطح ملی و محلی) همچنان با فاصله رکورددارِ جهان است. (گزارش سال ۲۰۲۰ این کمپین را می‌توانید در اینجا بخوانید.)

در همان سال، دولت‌های «یمن» ۶ بار، «اتیوپی» ۴ بار و «اردن» هم ۳ بار اینترنت را قطع کردند. در منطقه «منا» (MENA یا همان «خاورمیانه و شمال آفریقا»)، به غیر از کشورهای مورد اشاره در بالا، نام «ایران»، «ترکیه»، «سوریه»، «مصر»، «الجزایر» و «عراق» هم با یک مورد قطع اینترنت ذکر شده است.