به گزارش تجارت‌نیوز، در دی‌ماه سال گذشته اعلام شد که ایران قرار است ۲ هزار دستگاه لوکوموتیو از روسیه خریداری کند.

کمی بعد ماجرا با اصلاحِ اعداد همراه شد و احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد که تعداد صحیح، ۲۰۰ لوکوموتیو است و نه ۲ هزار لوکوموتیو. (اینجا را ببینید.)

۵ میلیارد دلار یا ۱۴۵ هزار میلیارد تومان

هر چه باشد اما حتی این عدد هم پر حرف و حدیث است.

نخست اینکه با توجه به قیمت روز دلار در بازار آزاد ایران که در زمان نگارش این گزارش مرز ۲۹ هزار تومانی را هم رد کرده است، خرید ۵ میلیارد دلاری ایران از روسیه برابر با حدود ۱۴۵ هزار میلیارد تومان خواهد بود.

این در حالی است که تمامِ ارز ترجیحی (۴۲۰۰ تومانیِ) تخصیص داده شده برای واردات کالاهای اساسی در سال ۱۴۰۰، برابر با ۱۶ میلیارد دلار بوده است.

جالب‌تر اما اینجا است که کمی بعد اعلام شد تعداد صحیح لوکوموتیوها نه ۲۰۰ دستگاه و نه ۲۰۰۰ دستگاه، که ۱۳۰۰ دستگاه است.

این رقم اما به گفته اهلِ فن، نه‌تنها بزرگ‌ترین خرید همزمان لوکوموتیو در تاریخ ایران، که حتی در تاریخ جهان است.

خرید خارجی در زمانِ ممنوعیت واردات

روزنامه اعتماد چندی پیش در گزارشی به این موضوع پرداخته و نوشته بود تنها در یک مورد، آفریقای جنوبی همزمان قرارداد خرید ۱۰۰۰ لوکوموتیو را با چندین کارخانه منعقد کرد که پس از تحویل ۲۰۰ دستگاه، قرارداد را ملغی کرد. (اینجا را ببینید.)

در واقع تلاش ایران برای واردات لوکوموتیو از روسیه بی‌سابقه است.

تکان‌دهنده‌تر این است که واردات لوکوموتیو (چه ۲۰۰ دستگاه، چه ۲۰۰۰ دستگاه) در حالی برنامه‌ریزی شده که ایران شرکت‌های لوکوموتیو‌سازی (نظیر «مپنا») دارد و از قضا، ظرفیت ساخت لوکوموتیو در این شرکت‌ها هم سالانه ۲۰۰ دستگاه عنوان شده است.

آیا پشت پرده‌ای در کار است؟

اما مساله بیش از این‌ها است و آن هم اینکه مدعیات حمایت از تولید داخلی، با واردات لوکوموتیو از روسیه همخوانی ندارد.

در دولت حسن روحانی و پس از آنکه به لطفِ برجام ریسکِ حضور سرمایه‌گذاران خارجی در اقتصاد ایران کاهش پیدا کرد، صحبت از واردات هزاران دستگاه واگن دست‌دوم از روسیه به میان آمد.

موضع‌گیریِ مخالفان حسن روحانی اما این بود که چرا ایران باید واگن وارد کند، در حالی که می‌تواند واگن بسازد و از آن هم مهم‌تر، چرا واگن دست‌دوم؟

اما اگر این‌طور است، چرا حالا و در این وضعیتِ بحرانی، ایران باید از روسیه لوکوموتیو بخرد؟

سنگ‌اندازی‌هایی که بود و حالا نیست

ماجرا از این قرار بود که در زمان وزارت عباس آخوندی بر وزارت راه و شهرسازی در دولت حسن روحانی، صحبت از واردات ۵۰۰ دستگاه واگن دست‌دوم (و نه لوکوموتیو) از شرکت‌های اروپایی به میان آمد.

در آن‌زمان، به‌طور مشخص از شرکتِ سوئیسیِ «اشتادلر» (Stadler Rail) سخن به میان آمده بود.

همان زمان، سید حسن موسوی‌نژاد، مدیرعاملِ وقتِ شرکت رجا، به تسنیم گفت: «واگن‌های دست‌دوم اروپایی جایگزین واگن‌های ۵۵ ساله رجا می‌شوند. حدود ۳۰۰ دستگاه واگن با عمر بالای ۴۵ سال داریم که آنها را با واگن‌های دست‌دوم ۱۵ تا ۲۰ ساله جایگزین می‌کنیم.»

اما مخالفان با استدلال حمایت از تولید داخل دست به کار شدند و کار حتی به طرح استیضاح عباس آخوندی در مجلس وقت هم کشیده شد.

مرتضی مقدمی، مدیرعامل وقت شرکت «ایریکو» (که در زمینه ساخت واگن هم فعال است)، به تسنیم گفته بود که قیمت تمام‌شده ساخت واگن در این شرکت، نسبت به قیمت نمونه‌های مشابه در اروپا و چین، ۸ درصد پایین‌تر است.

منظورش در واقع این بود که چرا دولتِ وقت می‌خواهد واگن دست‌دوم وارد کند، در حالی که ایران خودش می‌تواند واگن‌هایی ارزان‌تر از واگن‌های نو خارجی بسازد.

او ادامه داده بود: «در حال حاضر تقریبا ۲۵ درصد فعالیت واگن‌سازان فعال است و حمایت‌ها از این بخش بسیار کم است.»

از خرید سلاح تا خرید واگن و غذا

اما اگر این‌طور است، دلیل اصرار ایران به خرید از روسیه چیست؟

به‌طور خلاصه می‌توان گفت که ایران ظاهرا قصد دارد حجم مراودات تجاری خود با روسیه را افزایش دهد و در این میان، احتمالا این روس‌ها هستند که دیکته می‌کنند ایران باید چه چیزهایی از روسیه بخرد.

مثلا، بلافاصله پس از بروز بحران غذایی در جهان به دلیل جنگ در اوکراین، خبر رسید که ایران قراردادی برای واردات دست کم ۲۰ میلیون تن کالاهای اساسی از روسیه (که شامل گندم و روغن هم می شود)، به امضا رسانده است.

پیش از آن هم اعلام شده بود که ایران قصد دارد با پایان تحریم‌های نظامی سازمان ملل، از روسیه سلاح بخرد.

«آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا» بر این باور است که ایران فهرستی بسیار متنوع از خریدهای تسلیحاتی از روسیه دارد. در این فهرست، نام زیردریایی‌های «کلاس کیلو»، تانک‌های T-72، خودروهای زرهی پیاده‌نظام، بالگرد، سیستم‌های مختلف ضد تانک و جنگنده‌های «سوخو» به میان آمده است.

همزمان، گفته شده بود واردات محصولات گروه خودرویی «آوتوواز» (AvtoVAZ) روسیه به ایران، که با برند «لادا» شناخته‌شده‌تر است، هم در دستور کار قرار گرفته است.

اتحادیه تحریم شده‌ها

بنابراین، به نظر می‌رسد ماجرا را باید کلی‌تر در نظر گرفت.

اقتصاد روسیه حالا با انبوهی از تحریم‌ها مواجه است و هر چند این تحریم‌ها به اندازه تحریم‌ها علیه اقتصاد ایران سازمان‌یافته نیستند، ممکن است در ماه‌های آینده چنین هم بشود.

در آن صورت، یکی از راه‌های فرار ایران و روسیه این است که اقتصادهای‌شان را به هم گره بزنند و نشانه‌های این روند هم از همین حالا قابل مشاهده است.

اما آنچه مایه نگرانی است، این است که روس‌ها می‌خواهند کالاهای صنعتیِ نه‌چندان با کیفیت خودشان را روانه بازار ایران کنند. بنابراین، باید منتظر کالاهای روس در بازارهای ایران بود.