وام گرفتن از بانک در ایران، ظاهرا کاری «سهل و ممتنع» است: برخی خیلی راحت از بانک وام می‌گیرند (و پس نمی‌دهند) و برخی هم برای گرفتن وام‌های چند ده میلیون تومانی، باید از هفت‌خوان رستم عبور کنند و در نهایت وامی بگیرند با سود ۱۸ درصد و گاهی بالاتر!

به گزارش تجارت‌نیوز، اما وضعیت پرداخت وام در کشورهای دیگر متفاوت است. در برخی از کشورها بانک‌ها به مشتریان التماس می‌کنند که وام بگیرند. آن هم وامی با نرخ سود بسیار اندک. نرخ سود وام در برخی کشورها ۵۰ درصد است و در برخی نیم درصد!

در این مقاله قرار است به این پرسش پاسخ می‌دهیم که گرفتن وام یا اخذ تسهیلات از بانک‌ها در کشورهای دیگر چگونه است و نرخ سود وام در هر کشور چقدر است؟

نرخ تورم و سود دو رقمی

در ایران که نرخ تورم در نیم قرن گذشته کمابیش دو رقمی بوده، «نرخ بهره« هم باید دو رقمی باشد تا قرض‌دهنده (بانک) انگیزه کافی برای قرض‌ دادن (اعطای وام) داشته باشد. اما نرخ تورم گاهی در ایران آن‌قدر اوج می‌گیرد که عملا بانک ضرر می‌کند و وام‌گیرنده، در هر حالت نفع می‌برد.

به همین دلیل، بانک‌های ایرانی در پرداخت وام سخت‌گیری می‌کنند و روش‌هایی را به کار می‌برند که سودشان تضمین شود: باید پول را چند ماه قبل از اخذ وام در حساب بلوکه کنید؛ چند نفر ضامن با حقوق دولتی بیاورید؛ سند ملک گرو بگذارید و… .

وقتی که التماس‌تان می‌کنند وام بگیرید!

اما اوضاع در بسیاری از کشورهای جهان، دقیقا بر عکسِ این است، در حالی که شاید باور این موضوع برای شهروندان ایرانی دشوار باشد. در واقع، در بسیاری از کشورهای جهان، بانک‌ها به شما التماس می‌کنند که از آنها وام بگیرید، چرا که کارشان در واقع همین است!

در ایران که نرخ تورم بسیار بالا است، «وام گیرنده» برنده است، چرا که ارزش پولی که در آینده به بانک پس می‌دهد، کمتر از ارزش پولی است که امروز قرض کرده است. از آن سو، در کشورهایی که نرخ تورم در آنها بسیار پایین است (مثلا ژاپن، آلمان و فرانسه) کسی انگیزه ندارد که پولش را در بانک به ودیعه بگذارد تا مثلا سالانه ۳ درصد سود بگیرد.

این در حالی است که در برخی کشورها، نرخ سود سپرده‌گذاری بانکی در عمل حتی منفی است، به این معنی که بانک نه فقط در مقابل سپرده شما به شما سود نمی‌دهد، که از شما بابت انجام عملیات بانکی کارمزد هم می‌گیرد.

به این ترتیب، انگیزه سپرده‌گذاری پول در بانک کاهش پیدا می‌کند و وقتی سپرده‌ای وجود نداشته باشد، بانک نمی‌تواند وام زیادی هم به متقاضیان بدهد. از آن سو، بانک ترجیح می‌دهد مشتریان جدید را ترغیب به اخذ وام کند تا دست‌کم به صورت سالانه از آنها بابت وامِ پرداخت‌شده سود بگیرد.

به این ترتیب، بانک کارمندانی دارد که دوره می‌گردند و به صاحبان کسب‌وکار پیشنهاد دریافت وام می‌دهند، دقیقا برعکس ایران!

ایران یکی از کشورهایی است که بالاترین نرخ بهره وام بانکی را دارند.

نرخ سود وام در کشورهای دیگر چقدر است؟

اما بانک‌های کشورهای مختلف چه میزان وام می‌دهند و بابت این وام چقدر سود دریافت می‌کنند؟ قاعده کلی این است که هر چه نرخ تورم در یک کشور بالاتر باشد، نرخ سود (یا با تقریب، نرخ بهره) وام هم بالاتر است. بر این اساس، کشورهایی مانند ونزوئلا، آرژانتین، ایران و ترکیه، سرآمد کشورهایی هستند که بالاترین نرخ سود وام بانکی و بالاترین نرخ سود سپرده‌گذاری بانکی را دارند.

داده‌های سال ۲۰۲۰ میلادی موسسه «تریدینگ اکونومیکس» نشان می‌دهند که ماداگاسکار با نرخ بهره وام در حد ۴۹ درصد، بالاترین نرخ بهره را دریافت می‌کند. ایران هم با نرخ بهره ۲۲ درصد، یکی از بالاترین نرخ‌های بهره وام در جهان را داشته است. با این همه، حتی با در نظر گرفتن نرخ تورم رسمی در ایران در این بازه زمانی (بین ۳۰ تا ۴۵ درصد) اخذ وام از بانک عملا به سود وام‌گیرنده تمام شده است.

نرخ بهره وام در کشورهای مختلف

اخذ وام در ترکیه اما حتی بیش از ایران به نفع وام گیرنده بوده است. بر اساس این داده‌ها، نرخ بهره وام در ترکیه در سال ۲۰۲۰ میلادی معادل ۱۸٫۵ درصد بوده و این در حالی است که نرخ تورم گزارش شده در این کشور، معادل حدود ۱۲ درصد بوده است.

با این همه، در برخی کشورهای توسعه‌یافته اروپایی و آسیایی نرخ بهره وام بانکی بسیار پایین است. به عنوان نمونه، این نرخ در کره‌جنوبی حدود ۲٫۸ درصد، در سوئیس حدود ۲٫۶ درصد و در بریتانیا حدود ۰٫۵ درصد است.

به این ترتیب، وام گرفتن در این کشورها در واقع مجانی تمام می‌شود. با این همه، باید این واقعیت را هم در نظر گرفت که نرخ سود سپرده‌های بانکی هم در این کشورها به همین اندازه پایین است. به این ترتیب، درخواست‌کننده وام باید توجیه مناسبی برای دریافت وام داشته باشد تا بتواند بانک را قانع کند که به او وام بدهد!

اصلا بانک‌ها چطور کار می‌کنند؟

اما جدای از پاسخ به سوال نرخ سود بانکی، بد نیست نگاهی هم به این موضوع بیندازیم که بانک‌ها اساسا چطور کار می‌کنند؟ برای پاسخ به این پرسش هم لازم است نگاهی به  «ترازنامه بانکی» بیندازیم که در واقع، کارکرد اصلی بانک‌ها را نشان می‌دهد.

ترازنامه (Balance sheet) در واقع نشان‌دهنده میزان «بدهی‌ها» در مقابل «مطالبات» است. مثلا، اگر شما ترازنامه مالی میان خودتان و دوست‌تان را بنویسید، در نهایت معلوم خواهد شد که چه کسی به دیگری بدهکار است و اینکه میزان این بدهی چقدر است.

ترازنامه بانکی هم همین کارکرد را دارد و در ساده‌ترین حالت، متشکل از دو ستون «دارایی‌ها» در مقابل «بدهی‌ها» است. ستون «دارایی‌ها»، نشان می‌دهد که یک بانک در واقع چقدر پول دارد (چقدر پول در این بانک جمع شده است).

با این همه، باید توجه داشته باشیم که تمام وام‌هایی که مردم از بانک گرفته‌اند هم در واقع در ستونِ دارایی‌هایِ بانک نوشته می‌شود، چراکه بانک در واقع به مردم پول قرض داده و فرض بر این است که هر ماه اقساط این وام‌ها را دریافت می‌کند.

در مقابل، در ستون «بدهی‌ها»، بانک باید سود حاصل از سپرده‌گذاری مردم را بنویسد. شما در مقابل سپرده‌گذاری در بانک، انتظار دارید روزانه یا ماهانه سودی دریافت کنید و به همین دلیل، بانک در واقع به شما بدهکار است و بدهی‌اش را هم ماهانه در قالب سود به شما پرداخت می‌کند.

اما علاوه بر این، بانک به سهامداران خود هم بدهکار است. این سهامداران، سهام بانک را از بازار سرمایه خریداری کرده‌اند و البته ممکن است در بدوِ تاسیس بانک، در تامین بخشی از سرمایه اولیه مورد نیاز برای آغاز به کارِ آن هم مشارکت کرده باشند.

بر خلاف ایران که مشتری باید برای اخذ وام التماس کند، در بسیاری از کشورها این بانک است که به مشتری‌ها التماس می‌کند وام بگیرند.

آیا بانک از وام دادن سود می‌کند؟

با این مقدمه نه چندان کوتاه، حالا می‌توانیم به سراغ ساز و کار اعطای تسهیلات (یا همان وام) از بانک‌ها برویم. ماجرا ساده است، اما همین اصل ساده، کلِ اقتصاد مدرن در جهان را به پیش می‌راند: بانک پول را از مردمِ عادی می‌گیرد، آن را در قالب تسهیلاتِ بانکی به کسانی که متقاضی دریافت وام هستند پرداخت می‌کند و در این میان، سودی هم به سپرده‌گذاران (مردم عادی) که پول‌شان را در بانک به ودیعه گذاشته‌اند، پرداخت می‌کند. خودِ بانک هم کارمزدی دریافت می‌کند که در واقع، سود «نظام بانکداری» در آن نهفته است.

به طور کلی، نرخ سود با توجه به «نرخ بهره» در اقتصاد تعیین می‌شود. «نرخ بهره» (Interest rate) یکی از اصلی‌ترین مفاهیم در اقتصاد بانکداریِ مدرن است، اما دست‌کم با همین بیان، چندان در فضای عمومیِ ایران جا نیفتاده و دلیل این موضوع هم، کژکارکردِ نهاد «بانک مرکزی» در ایران است.

منظور از «نرخ بهره» به بیان ساده این است: من امروز پولی به شما قرض می‌دهم، اما از آنجا که اولا از آسایش خودم کاسته‌ام تا به شما آسایش بدهم و ثانیا ممکن است ارزش پولِ من در گذر زمان کاهش پیدا کند، شما باید علاوه بر بازگرداندن اصل پول، «بهره» این پول را هم به من بدهید. این همان «نرخ بهره» است.