تاریخچه سارس؛ ویروس ناشناخته‌ای که در چین ظهور کرد

تنها طی 9 ماه، از اواخر سال 2002 تا جولای 2003، بیماری کشنده‌ای به نام سارس (SARS) یا سندرم تنفسی حاد، از چین به 29 کشور جهان گسترش یافت. در همین مدت کوتاه، هشت هزار و 96 نفر به این ویروس مبتلا شدند و 774 نفر جان خود را از دست دادند. البته شمار قابل

این ویروس اولین بار در استان گوانگ‌دونگ در جنوب شرقی چین ظهور کرد. تاجری از شهر فوشان با علائمی شبیه ذات‌الریه به بیمارستان مراجعه کرد، اما چندی بعد افرادی که او را درمان می‌کردند هم بیمار شدند.

گفته می‌شود، این ویروس از بازار فروش حیوانات وحشی و از خفاش شروع شد. پس از آن به گربه‌های ولگرد و سپس به انسان منتقل شد.

پزشکان تا پیش از این با چنین بیماری ناشناخته‌ای مواجه نشده بودند و آنچه باعث سردرگمی آنها می‌شد، این بود که علائم سارس شباهت بسیاری به علائم ذات‌الریه داشت: سرفه، تب، بدن‌درد، مشکل تنفسی و کوفتگی بدن. این ویروس از طریق سرفه و عطسه به دیگران منتقل می‌شد.

برخلاف ایدز یا ابولا، سارس با سرعت هرچه‌تمام‌تر گسترش یافت و به ‌دیگر کشورها رسید.

یکی از اصلی‌ترین دلایل گسترش بیماری این بود که مقامات چینی به‌موقع به سازمان جهانی بهداشت اطلاع‌رسانی‌ نکردند. گزارش‌ها در مورد این بیماری در فوریه 2003 به سازمان جهانی بهداشت رسید؛ یعنی سه ماه پس از شیوع ویروس.

حتی پس از آن هم، پکن در مورد نرخ مرگ‌ومیر و تعداد مبتلایان به بیماری مخفی‎‌کاری کرد. این اقدام چین انتقادات بسیاری را از سوی جامعه بین‌المللی به‌دنبال داشت.

ویروس سارس اولین بار از بازار فروش حیوانات وحشی در استان گوانگ‌دونگ و از خفاش شروع شد.

احتمالا پکن دلایل مختلفی برای این پنهان‌کاری داشت؛ اما به‌نظر می‌رسد، کلیدی‌ترین دلیل آن مسئله اقتصاد بود.

وبا در سال 1990، حدود 770 میلیون دلار برای پرو هزینه داشت. شیوع طاعون در هند هم یک میلیارد دلار به اقتصاد هند ضرر زد. چین نمی‌خواست چنین اتفاقی برای اقتصادش بیفتد.

در 20 آوریل، دولت چین اعتراف کرد که تعداد موارد مبتلا به ویروس سارس، 10 برابر بیشتر از گزارش‌های رسمی این کشور است.

در عین حال، این ویروس به‌طرز غیرقابل باوری ناشناخته بود. حتی پزشکان قادر نبودند موارد جدیدی را که به ویروس مبتلا می‌شدند، شناسایی کنند.

بر اساس برخی شواهد، مقامات چینی پزشکان را ترغیب می‌کردند تا آمار جدید موارد ابتلا به ویروس سارس را افشا نکنند. آنها ترجیح می‌دادند هیچ‌گونه اطلاعاتی در این زمینه از کشورشان خارج نشود.

در نهایت در ماه آوریل سال 2003، مجله تایم نامه‌ای از جیانگ یانیونگ (Jiang Yanyong)، پزشکی در بیمارستان ارتش پکن منتشر کرد. او در این نامه مدعی شده بود که شمار مبتلایان به سارس در پایتخت چین فراتر از آمار رسمی است و دست‌کم 100 بیمار مبتلا به سارس در پکن در حال مداوا هستند.

هرچند این پزشک ارتش با تهدید مقامات دولتی مواجه و پس از آن تحت نظر گرفته شد، اما پکن در نهایت تن به افشای اطلاعات داد.

در 20 آوریل، دولت چین اعتراف کرد که تعداد موارد مبتلا به ویروس سارس، 10 برابر بیشتر از گزارش‌های رسمی این کشور است. یعنی 339 مورد به سارس مبتلا بودند و نه 37 مورد. پس از افشای اطلاعات، وزیر بهداشت چین و شهردار پکن هر دو برکنار شدند.

به‌این‌ترتیب، تصویر واضح‌تری از این ویروس به‌دنیا نشان داده شد که توجه بیشتر جامعه بین‌المللی را به‌دنبال داشت.

انتشار این اخبار اما موجب وحشت عمومی شد. علی‌رغم آنکه سازمان جهانی بهداشت توصیه کرده بود، محدودیت‌هایی برای ورود به پکن و استان شانشی و خروج از آنها ایجاد شود، اما نگرانی‌ها موجب شد هزاران چینی پکن را ترک کنند.

جیانگ یانیونگ پزشکی در بیمارستان ارتش پکن، در نامه‌ای به مجله تایم مدعی شد که شمار مبتلایان به سارس در پایتخت چین 10 برابر آمار اعلام‌شده است.

مدارس تعطیل شدند و 1.7 میلیون دانش‌آموز به خانه‌هایشان فرستاده شدند. انجام اقدامات جدی‌تری در فرودگاه‌ها از جمله اندازه‌گیری دمای بدن مسافران آغاز شد.

از آنجا که این ویروس از طریق سرفه و عطسه منتقل می‌شد، مکان‌های عمومی از جمله سینماها، استخرها و تئاترها تعطیل شدند. همچنین، ضدعفونی کردن فضای داخل وسایل حمل‌ونقل عمومی از جمله هواپیماها و اتوبوس‌ها شروع شد.

قرنطینه‌ها و محدودیت‌ها افزایش یافتند. حدود دو هزار پرسنل بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی که به بیماری مشکوک بودند، در ساختمان‌هایی جداگانه نگهداری شدند.

مردم شروع به خرید و احتکار کالاهای اساسی از جمله غذا، دارو و ماسک کردند.

از پانزدهم ماه می 2003، اقدامات دولت چین سخت‌گیرانه‌تر شد؛ تاجایی‌که دولت تهدید کرد افرادی که از قرنطینه خارج شوند، اعدام خواهند شد.

اگرچه پکن در آن زمان 14 میلیون نفر جمعیت داشت و تعداد افراد آلوده به ویروس نسبتا کم بود، اما این بیماری بسیار جدی گرفته شد.

طی این مدت و تا ماه آوریل، سارس از چین به 25 کشور دیگر از جمله کانادا، هنگ‌کنگ و هند گسترش یافته بود. سه هزار و 500 نفر به آن مبتلا شده و 182 نفر جان خود را از دست داده بودند.

ویروس سارس چگونه به هنگ‌کنگ رفت؟

در فوریه 2003، لیو جیان لن (Liu Jianlun)، پزشک و استاد دانشگاه بدون آنکه بداند به سارس مبتلا شده، از استان گوانگ‌دونگ به هنگ‌کنگ سفر کرد و در اتاق 911 هتل متروپل مستقر شد.

اندکی بعد، این پزشک 64 ساله احساس بیماری کرد و به بیمارستان منتقل شد. تنها طی دو هفته و در مدت‌زمان کوتاه اقامتش، او دست‌کم 16 نفر از مهمانان دیگر این هتل را به سارس آلوده کرد.

هتل متروپل هنگ‌کنگ

با خروج آنها از هتل متروپل هنگ‌کنگ، ویروس سارس به شهرهای سنگاپور، تورنتو و هانوی منتقل شد.

ساختمان هتل متروپل بعدها به موزه‌ تبدیل شد و نام آن هم به اتاق 911 تغییر کرد.

بر اساس تحقیقات انجام‌شده، افرادی که در محیط‌هایی چون بیمارستان‌ها یا مراکز درمانی بودند، در مقایسه با افراد عادی، تعداد بیشتری را به ویروس آلوده می‌کردند. دانشمندان هنوز دلایل بیولوژیکی این مسئله را درنیافته‌اند.

ویژگی بسیار مهم دیگر ویروس سارس، رابطه آن با عفونت‌های مستقر در مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و کارکنان این مراکز بود. به‌عبارت دیگر، افراد بیمار، ویروس بیشتری را به این نوع محیط‌ها منتقل می‌کردند.

بنابراین، پزشکان و کادر درمانی و افرادی چون دکتر لیو جیان لن، نقش قابل توجهی در گسترش ویروس داشتند.

قرنطینه‌ها و همکاری‌های بین‌المللی چطور به مهار سارس کمک کرد؟

در ماه مارس سازمان جهانی بهداشت در بیانیه‌ای از سارس به‌عنوان تهدیدی جدی یاد کرد. این ویروس به‌قدری ناشناخته بود که برخی گمان می‌کردند نرخ مرگ‌ومیر آن ممکن است مانند آنفلوانزای اسپانیایی باشد. ویروس آنفلوانزای اسپانیایی در سال‌های 1918 و 1919 جان 50 میلیون نفر را در سراسر جهان گرفت.

قرنطینه‌ها در سایر کشورها شروع شد. دانشمندان در ماه آوریل موفق به شکستن کد ژنتیکی سارس شدند. آنها حالا قادر بودند برای این بیماری دارو و واکسن تهیه کنند که البته این کار حدود 20 ماه طول می‌کشید.

از پانزدهم ماه می، اقدامات دولت چین سخت‌گیرانه‌تر شد؛ تاجایی‌که دولت تهدید کرد افرادی که از قرنطینه خارج شوند، اعدام خواهند شد. در این زمان حدود 11 هزار نفر در بیمارستان‌ها و سایر مراکز قرنطینه شده بودند.

به‌دلیل رفتارهای نژادپرستانه در کانادا، کسب‌وکارهای کوچک آسیایی در این کشور، حدود 80 درصد از درآمد خود را از دست دادند.

در سنگاپور، افرادی که مشکوک به سارس بودند، در خانه‌هایشان نگهداری می‌شدند. اما آنها موظف بودند دستبندهای الکترونیکی در دست داشته باشند تا در صورت خروج از منزل به پلیس هشدار داده شود.

همه این اقدامات جواب داد. در نهایت، سازمان جهانی بهداشت در ماه ژوئن اعلام کرد، روند گسترش ویروس به‌مراتب کُندتر شده است.

در دیگر بیانیه این سازمان در اوایل جولای گزارش شد که بیش از هشت هزار نفر به این ویروس آلوده شده و 774 نفر جان خود را از دست دادند. اما قرنطینه‌ها، رعایت اصول بهداشت و همچنین شروع گرما در تابستان ریشه‌کن شدن این بیماری را به‌دنبال داشت.

از این تعداد پنج هزار و 327 نفر چینی بودند که 349 نفر قربانی سارس شدند. هنگ‌کنگ و تایوان پس از چین بیشترین میزان مرگ‌ومیر را داشتند.

در آمریکا اما تنها هشت نفر به این بیماری مبتلا شدند؛ اما هیچ موردی از مرگ گزارش نشد. مهم‌ترین دلیل آن وقوع حوادث 11 سپتامبر بود و دولت در حالت هشدار شدید قرار داشت.

کانادا اما چندان خوش‌شانس نبود. این کشور در ماه می اعلام کرد که سارس در این کشور متوقف شده است. اما چندی بعد، این بیماری دوباره در تورنتو ظهور کرد. در نهایت 375 نفر در این کشور به ویروس آلوده شده و 44 نفر جان خود را از دست دادند.

به‌دلیل رفتارهای نژادپرستانه در این کشور، کسب‌وکارهای کوچک آسیایی در کانادا حدود 80 درصد از درآمد خود را از دست دادند.

عدم شفافیت دولت چین در دوران شیوع سارس، تاثیر قابل توجهی بر فراگیرتر شدن آن داشت.

از سال 2004 تاکنون هیچ موردی از بیماری سارس در هیچ نقطه‌ای از جهان گزارش نشده است.

نرخ مرگ‌ومیر سارس در مقایسه با آنفلوانزای فصلی که سالانه جان بسیاری از افراد را می‌گیرد، نسبتا کم بود. با این حال سارس دنیا را وحشت‌زده کرد؛ ویروسی ناشناخته، نامرئی و اولین پندمی (بیماری همه‌گیر) در جهان.

درس‌هایی که می‌توان از ویروس سارس آموخت

سارس به‌منزله‌ هشداری بود که نشان می‌داد، ویروس‌ها چقدر می‌توانند برای جهان خطرناک باشند. طی 15 سال گذشته ویروس‌های دیگری از جمله آنفلوانزای مرغی، آنفلوانزای خوکی، چیکونگونیا و زیکا شیوع یافته است. طی این مدت، مشخص شده که کشورها با هماهنگی بیشتری در مقایسه با گذشته نسبت به بیماری‌های جدید واکنش نشان می‌دهند.

آنچه واضح است این است که عدم شفافیت دولت چین در دوران شیوع سارس، تاثیر قابل توجهی بر فراگیرتر شدن آن داشت و در نهایت خسارت‌های اقتصادی بسیاری روی دست دولت‌ها گذاشت.

بر اساس گزارش‌ها، تولید ناخالص داخلی چین در سال 2003 و تحت تاثیر شیوع ویروس سارس، 1.05 درصد کاهش یافت. این رقم برای هنگ‌کنگ اما به‌مراتب بیشتر بود. اقتصاد این کشور تنها در یک سال 2.63 درصد کوچک‌تر شد.

با شیوع گسترده ویروس کرونا موسوم به COVid-19، بار دیگر وحشت سراسر جهان را فرا گرفته است. این ویروس هم از اواخر دسامبر 2019 از چین ظهور کرد و در حال گسترش هرچه‌سریع‌تر به دیگر کشورهاست.

قرطنینه‌ها، اعمال محدودیت‌ بر کسب‌وکارها و تعطیلی مدارس و کارخانه‌ها از جمله اقداماتی است که برخی از کشورها اعمال کرده‌اند. شمار مرگ‌ومیر این بار به‌مراتب بالاتر است و در عین حال، نقش چین در زنجیره تامین جهانی، پررنگ‌تر.

باید منتظر ماند و دید، این بار جهان چطور به مقابله با ویروس کرونا خواهد رفت تا کمترین خسارت جانی و اقتصادی را متحمل شود.