به گزارش تجارت نیوز، ترکیه، سرزمینی میان شرق و غرب، جایی است که هر سکه طلا روایت‌گر فصلی از تاریخ قدرت و تحول اقتصادی این کشور است. از زر ناب امپراتوری عثمانی تا لیرهای جمهوریت، طلا در این سرزمین نه فقط ابزار مبادله، که سندی از انتقال قدرت، ثروت و هویت بوده است. تجارت‌نیوز در این قسمت از سری گزارش‌های «تاریخچه ضرب سکه در جهان»، قصه سکه‌ای را روایت می‌کند که همچنان در بازار منطقه اعتبار دارد.
سکه‌های طلایی سرزمین آناتولی در مسیر جاده ابریشم رواج داشت
سرزمین آناتولی پیش از برپایی امپراتوری عثمانی نیز با سکه‌های طلا بیگانه نبود. سلجوقیان روم در قرون دوازدهم و سیزدهم میلادی در شهرهایی چون قونیه و سیواس، دینارهای زرینی با نام سلاطینی چون علاءالدین کی‌قباد ضرب می‌کردند؛ سکههایی که از نظر وزن و خلوص، ادامه‌دهنده سنت اسلامی عباسیان بودند و در مسیر جاده ابریشم، تا بغداد و دمشق رواج داشتند.
قلمرو سکه سلطانیه، تا شمال آفریقا و اروپا نفوذ کرد
تاریخ ضرب سکه در ترکیه، تاریخی از تلاقی شرق و غرب است. سکههایی که به یکی از معتبرترین واحدهای پولی در جهان اسلام تبدیل شدند. نخستین سکه طلای رسمی و منسجم در تاریخ عثمانی، در زمان سلطان محمد دوم (محمد فاتح) و در سال ۱۴۷۸ میلادی ضرب شد؛ سکه‌ای که با نام سلطانیه (Sultani) شناخته شد و معیار طلای عثمانی را برای قرن‌ها تعیین کرد.
سکه سلطانیه با وزن حدود ۳.۴۵ گرم و عیار نزدیک به 0.985 ضرب می‌شد. محمد فاتح با معرفی سلطانیه، به امپراتوری خود زبان مالی تازه‌ای داد؛ زبانی که نه‌تنها در قلمرو عثمانی، بلکه در مصر، شام، بالکان و بخش‌هایی از اروپا پذیرفته شد.
وقتی مشروعیت سلطنت، بر سکه نقش می‌بست
در دوران شکوفایی عثمانی، هر سلطان، مُهر ویژه خود را بر سکه‌های طلا می‌نشاند؛ مُهری به نام طُغرا (Tuğra) که امضای سلطنتی و نماد اقتدار خلافت به حساب می‌آمد. نام سلطان و دعاهای مذهبی بر یک روی سکه، و بر روی دیگر، تاریخ و محل ضرب آن که اغلب قُسطنطنیه بود، نقش می‌بست. این سکه‌ها نه فقط ابزار معامله، بلکه بیانیه سیاسی بودند؛ هر بار که سلطانی تازه بر تخت می‌نشست، با ضرب سکه‌ای جدید مشروعیت خود را اعلام می‌کرد.
طلا در امپراتوری عثمانی، همچون ایران صفوی، کالایی اشرافی و نمادین بود. استفاده عمومی از سکه‌های طلا محدود به دربار، بازرگانان بزرگ و پرداخت‌های نظامی بود. در مقابل، نقره و مس در زندگی روزمره مردم جریان داشت. اما ارزش آلتین (Altın) یا همان طلای عثمانی چنان پایدار بود که قرن‌ها واحد سنجش ثروت باقی ماند.
لیر عثمانی؛ آغاز نظم نوین پولی شد
امپراتوری عثمانی در قرن نوزدهم، زیر فشار تحولات صنعتی اروپا ناچار به اصلاح نظام پولی شد. در سال ۱۸۴۴ میلادی (۱۲۲۳ شمسی)، قانون جدیدی تصویب شد که براساس آن، لیر عثمانی به‌عنوان واحد رسمی پول معرفی شد. این اصلاحات بخشی از جنبش بزرگ «تنظیمات» بود؛ دوره‌ای از اصلاحات سیاسی، اقتصادی و اداری در امپراتوری عثمانی که از سال ۱۸۳۹ تا حدود ۱۸۷۶ میلادی ادامه داشت و هدفش مدرن‌سازی امپراتوری و یکپارچه‌کردن اقتصاد بود.
در این زمان بود که سکه‌های طلای لیر با وزن ۷٫۲۱۶ گرم و خلوص ۹۱٫۶۷ درصد ۲۲ عیار ضرب شدند. نسخه‌های یک لیره، دو لیره و پنج لیره بیشترین رواج را داشتند و در سراسر قلمرو عثمانی به عنوان پول رسمی پذیرفته شدند. در همین دوران بود که طلا کم‌کم از خزانه سلطان به صندوقچه‌های مردم راه یافت و به مهریه، هدیه و ذخیره‌ای خانگی تبدیل شد.
کمال آتاتورک خالق جمهوریت آلتینی شد
با فروپاشی امپراتوری عثمانی و تأسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳، چهره سکه‌ها تغییر کرد اما سنت طلا باقی ماند. در دوران مصطفی کمال آتاتورک، سکه‌های طلای جدید با نقش او ضرب شدند و واحد «جمهوریت آلتینی» به عنوان طلای رسمی کشور تثبیت شد. از دهه ۱۹۶۰ به بعد، بانک مرکزی ترکیه ضرب این سکه‌ها را ادامه داد و در اندازه‌های مختلف ربع لیره (1.804 گرم) ، نیم لیره (3.608 گرم)، یک لیره (7.216 گرم) و گاه پنج لیره برای مناسبت‌های خاص ضرب کرد.
این سکه‌ها هنوز هم در مراسم ازدواج، تولد و حتی معاملات خصوصی نقش پررنگی دارند. در واقع، طلا در ترکیه نه صرفا دارایی مالی، که بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ اجتماعی است.
اعتبار جمهوریت آلتینی در بازارهای منطقه همچنان پابرجاست
در دهه‌های اخیر، با نوسانات لیر ترکیه، سکه‌های طلا بار دیگر به پناهگاه امن مردم بدل شدند. سکههایی چون رِشات آلتینی (Reşat Altını) با تصویر سلطان رشاد و جمهوریت آلتینی با نقش آتاتورک، هر دو هنوز در بازار رسمی و بانک‌ها معامله می‌شوند. وزن دقیق (۷.۲۱۶ گرم) و عیار ثابت (۹۱٫۶۷٪) باعث شده این سکه‌ها نه‌تنها در ترکیه، بلکه در بازارهای طلا منطقه‌ای نیز اعتبار بالایی داشته باشند.
در ترکیه، سکه‌های طلا بازتاب دوگانگی این سرزمین هستند؛ شرق و غرب، سنت و مدرنیته. از دینارهای زرین سلجوقیان تا سلطانیه محمد فاتح، از لیر عثمانی تا جمهوریت آلتینی، طلا در این کشور هرگز فقط فلز نبوده است؛ بلکه زبانِ تاریخ و اقتصاد است؛ زبانی که هنوز در عروسی‌ها، بازارها و بانک‌ها جاری است.
در قسمت بعدی، مسیر طلایی تجارت‌نیوز از آنکارا به خلیج فارس و شبه جزیره عربستان خواهد رسید؛ جایی که طلا در میان نفت، دین و سنت، به زبان خاص خود سخن می‌گوید.
گزارش‌های بیشتر در این باره را در صفحه تاریخچه ضرب سکه طلا در جهان بخوانید.
