به گزارش تجارت نیوز، سازمان حفاظت محیطزیست در آذر ۱۴۰۴ گزارشی منتشر کرد تا اپیزود کمسابقه آلودگی هوای تهران در بازه یک تا شش آذر را از جنبههای مختلف علمی ریشهیابی کند.
تهران در پاییز و اوایل زمستان بهطور تاریخی مستعد وارونگی دما و پایداری جوی است و در سال ۱۴۰۴ نیز افزایش تدریجی غلظت ترکیب شیمیایی PM2.5 نسبت به سال قبل، زنگ خطر تشدید اپیزودهای آلودگی را به صدا درآورده بود.
در اپیزود اخیر، میانگین ۲۴ ساعته PM2.5 در سوم آذر به حدود ۱۰۷ میکروگرم بر مترمکعب یعنی حدود ده برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت رسید.
گزارش برای ریشهیابی این مساله، از چند دسته داده از جمله اندازهگیری ایستگاههای سنجش کیفیت هوا، تحلیل مکانی غلظت ذرات، آزمایش ترکیب شیمیایی PM2.5 در چند نقطه شهری، پایش کیفیت سوخت بنزین و گازوئیل، دادههای ماهوارهای NO2 و SO2 و نقاط داغ حرارتی و مدلسازی پسرونده مسیر هوا استفاده میکند.
تصویر کلی اپیزود و نقش سوخت و فرآوردههای نفتی
نقشههای مکانی نشان میدهد غلظت ذرات در غرب و جنوبغرب تهران بهطور پایدار بالاتر از سایر مناطق است و در روزهای اپیزود، این توده آلوده تحت تاثیر باد غالب به سمت مرکز و جنوب شهر کشیده شده است.
تحلیل ترکیب شیمیایی PM2.5 سهم قابل توجه کربن سیاه و کربن آلی را آشکار میکند که نشاندهنده غلبه منابع احتراقی، بهویژه ناوگان دیزلی فرسوده، فرآیندهای احتراقی صنعتی و پسماندسوزی است؛ در برخی نقاط نیز نیترات بیش از ۲۵ درصد جرم ذره را تشکیل میدهد که نقش انتشار اکسیدهای نیتروژن را برجسته میکند.
در همین حال، دادههای SO2 و نتایج پایش سوخت بهروشنی پیوند میان مصرف سوختهای پرگوگرد در نیروگاهها و بخشی از ناوگان با افزایش غلظت SO2 و سهم آن در تولید ذرات ثانویه را نشان میدهد.
کیفیت بنزین در تهران و البرز
بخش پایش بنزین نشان میدهد از منظر گوگرد، وضعیت بنزین توزیعی در جایگاههای منتخب تهران و البرز عموما با استاندارد یورو۴ سازگار است و مقادیر سولفور در نمونههای تحلیلشده زیر حد مجاز ۵۰ ppm قرار دارد. اما متغیر کلیدی مشکلساز، بنزن است؛ نتایج جدول پایش حاکی از آن است که در همه نمونههای دارای اندازهگیری بنزن، مقدار ثبتشده بالاتر از سقف استاندارد ملی یعنی یک درصد حجمی است و در برخی نمونهها به حدود ۱.۷ تا ۱.۸ درصد هم میرسد.
این به معنای آن است که گرچه از نظر سولفور بنزین وضعیت نسبتا قابلقبول دارد، اما از نظر ترکیب آروماتیک و بنزن در سطحی قرار گرفته که هم ریسک سلامت بهویژه سرطانزایی بنزن را بالا میبرد و هم میتواند در تشکیل اوزون تروپوسفری و بخشی از ذرات ثانویه نقش داشته باشد.
گزارش تاکید میکند اصلاح فرمولاسیون بنزین، کاهش بنزن و کنترل بهتر ترکیبات آروماتیک برای کاهش اثرات بلندمدت بر سلامت و کاهش تشکیل آلایندههای ثانویه ضروری است، حتی اگر مستقیمترین نقش را در اپیزود خاص ذرات نداشته باشد.
کیفیت گازوئیل در جایگاهها
در بخش پایش گازوئیل، دادههای جدول نشان میدهد در اغلب جایگاههای منتخب تهران و البرز، مقدار گوگرد گازوئیل کمتر از حد مجاز یورو۴ یعنی ۵۰ ppm است و این در ظاهر خبر مثبتی است. با این حال، یک استثنای بسیار مهم در جایگاه اتوبوسرانی استان البرز دیده میشود که در آن، محتوای گوگرد گازوئیل حدود ۱۹۹۲ ppm، یعنی نزدیک به ۴۰ برابر سقف استاندارد اندازهگیری شده است.
از آنجا که بخش عمده ناوگان سنگین عبوری و کامیونها در محورهای پیرامون تهران سوختگیری را خارج از محدوده شهر انجام میدهند، وجود چنین گازوئیل پرگوگردی در حلقه پیرامونی میتواند مستقیما به افزایش غلظت SO2 و ذرات معلق در هوای تهران منجر شود.
گزارش بر این نکته دست میگذارد که نظارت صرف بر سوخت داخل شهر کافی نیست و کنترل کیفیت گازوئیل در محورهای ترانزیتی و مناطق پیرامونی، بهویژه برای ناوگان سنگین دیزلی، شرط لازم برای کاهش پایدار آلودگی است.
وضعیت سوخت نیروگاههای مجاور تهران
بخش مربوط به نیروگاهها شاید بحرانیترین تصویر را از وضعیت سوخت نشان میدهد. طبق جدول پایش، در هیچیک از نیروگاههای مورد بررسی در استانهای تهران، البرز و قزوین، نفتگاز مصرفی با استاندارد یورو۴ همخوانی ندارد و مقادیر گوگرد بهمراتب بالاتر از حد مجاز است.
بهترین وضعیت مربوط به نفتگاز نیروگاه دماوند است که حدود ۵۳۰ mg/kg گوگرد دارد، یعنی بیش از ۱۰ برابر حد استاندارد، در حالی که در نیروگاههای پرند، شهر ری، سیکل ترکیبی پرند و ری، مقادیر به 6657 mg/kg میرسد که بیش از ۱۰۰ برابر سقف مجاز است.
آنالیز مازوت مصرفی در نیروگاههای شهید رجایی و منتظر قائم نیز نشان میدهد گرچه بخشی از مازوت کمسولفور است، اما همچنان مصرف مازوت معمولی با گوگرد بالاتر ادامه دارد. گزارش نتیجه میگیرد که این سطح از محتوای گوگرد، نهفقط غلظت SO2 را در اطراف نیروگاهها و در امتداد باد غالب بالا میبرد، بلکه به تشکیل ذرات سولفات ثانویه هم دامن میزند و نقش مستقیم در تشدید اپیزودهای آلودگی تهران دارد.
نکته مورد توجه دیگر آن است که برخی از این نیروگاهها در جهت باد غالب نسبت به شهر تهران قرار دارند و همین موضوع باعث میشود که آلایندگی ناشی از آنها وارد تهران شود.
در جمعبندی، گزارش نشان میدهد که اپیزود اخیر حاصل همزمانی چند عامل یعنی پایداری جوی و وارونگی دما، انتشار گسترده از ناوگان دیزلی فرسوده، سوختهای پرگوگرد در نیروگاهها و بخشی از ناوگان، نقاط داغ صنعتی و پسماندسوزی در غرب و جنوبغرب و در نهایت تراکم ترافیک در ورودیهای اصلی همان نواحی بوده است.
به بیان دیگر، مهمترین عوامل تشدید آلودگی هوا در تهران به کیفیت سوخت برمیگردد. یعنی هم سوخت نیروگاهی اعم از مازوت و گازوئیل استاندارد نیستند و هم بنزین و گازوئیل توزیعشده در جایگاهها از کیفیت لازم برخوردار نیست. این موضوع در کنار فرسوده بودن ناوگان حملونقل، استاندارد نبودن خودروهای تولیدی در میزان مصرف سوخت و البته راندمان پایین نیروگاهها منجر به تشدید آلودگی شده است.
بر این اساس، اصلاح کیفیت سوخت بهویژه گازوئیل و سوخت نیروگاهی و نوسازی ناوگان دیزلی، پیششرط هر برنامه موثر برای مهار آلودگی هواست.
برای مطالعه بیشتر گازوئیل هیچ یک از نیروگاههای تهران و اطراف آن استاندارد یورو۴ نیست را در تجارتنیوز بخوانید.
