به گزارش تجارت نیوز، در سال‌های اخیر، ایران بیش از هر زمان دیگری با بحران شدید آب و خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کند. رودخانه‌ها یکی پس از دیگری خشک می‌شوند، برف از قله‌های کوهستانی ناپدید شده و مخازن آب در آستانه خالی شدن قرار دارند. در پایتخت، مخازن اصلی تامین‌کننده آب تهران تنها ۵ درصد ظرفیت خود را در اختیار دارند؛ وضعیتی که اگر ادامه یابد، تهران ممکن است در کمتر از دو هفته آینده با کمبود آب آشامیدنی مواجه شود.
در مشهد، دومین شهر بزرگ کشور، شرایط حتی وخیم‌تر است. میزان آبدهی سدها به زیر ۳ درصد رسیده و بسیاری از روستاها و مناطق اطراف با تانکر آب‌رسانی می‌شوند.
از افسانه تا واقعیت: آیا واقعا ابرهای ایران دزدیده می‌شوند؟
در حالی که خشکسالی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی ایران تبدیل شده، برخی از مردم در شبکه‌های اجتماعی معتقدند که کشورهای همسایه در حال «دزدیدن ابرهای باران‌زای ایران» هستند. حتی برخی مقامات پیشین، در گذشته ترکیه، امارات و عربستان سعودی را متهم کرده بودند که با پروژه‌های بارورسازی مصنوعی، ابرها را از مسیر ایران منحرف می‌کنند.
در ماه‌های اخیر، محسن اربابیان، کارشناس آب ایران، حتی مدعی شد که آمریکا و اسرائیل با «دستکاری عمدی در آب‌وهوا» موجب خشکسالی در ایران شده‌اند.
اما این ادعاها، بارها از سوی سازمان هواشناسی کشور و نهادهای علمی داخلی و بین‌المللی رد شده است. کارشناسان تأکید دارند که «دزدیدن ابر و برف» از نظر علمی امکان‌پذیر نیست و تغییرات مشاهده‌شده در بارندگی ایران دلایل واقعی‌تری دارد.
کاهش بی‌سابقه بارندگی و آغاز بدترین خشکسالی نیم‌قرن اخیر
آمار رسمی نشان می‌دهد که از آغاز سال آبی جاری (شهریورماه)، ایران تنها ۲ میلی‌متر بارندگی داشته است. یعنی ۷۵ درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته.
از میان ۳۱ استان کشور، ۲۱ استان تاکنون هیچ بارانی دریافت نکرده‌اند. این کاهش چشمگیر بارندگی موجب خشک شدن رودخانه‌ها، کاهش سطح آب سدها و از بین رفتن منابع آب زیرزمینی شده است.
دانشمندان، دلیل اصلی این تغییرات را ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی می‌دانند:
- سال‌های متوالی خشکسالی که الگوهای آب‌وهوایی را تضعیف کرده است،
- جنگل‌زدایی گسترده و از بین رفتن پوشش گیاهی،
- خشک شدن تالاب‌های حیاتی مانند هورالعظیم و بختگان،
که همگی منجر به کاهش رطوبت جو و تشدید گرما شده‌اند.
افزایش دمای جهانی و تغییرات اقلیمی نیز مزید بر علت شده و اکنون کشور را درگیر یکی از سخت‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی در پنجاه سال گذشته کرده است.
نقش مدیریت نادرست آب در تشدید بحران
واقعیت تلخ این است که بحران کنونی تنها نتیجه تغییرات اقلیمی نیست، بلکه حاصل مدیریت نادرست و مصرف بی‌رویه آب در داخل کشور است. بیش از ۹۰ درصد منابع آبی ایران در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. آن هم با روش‌های سنتی و غیربهینه که موجب هدررفت حجم عظیمی از آب می‌شود. در بسیاری از مناطق، چاه‌های غیرمجاز و برداشت بیش از حد از سفره‌های زیرزمینی باعث فرونشست زمین شده است، پدیده‌ای که اکنون بخش‌هایی از اصفهان، کرمان و تهران را تهدید می‌کند.
نابودی دریاچه‌ها و تالاب‌ها؛ زنگ خطر زیست‌محیطی
پهنه‌های آبی نمادین کشور، از جمله دریاچه ارومیه در شمال غرب و تالاب هورالعظیم در خوزستان، در سال‌های اخیر به طرز چشمگیری کوچک‌تر شده‌اند.
خشک شدن این منابع نه تنها اکوسیستم‌های طبیعی را نابود کرده، بلکه موجب افزایش طوفان‌های شن و گرد و غبار شده است. پدیده‌ای که هر ساله هزاران نفر را به دلیل بیماری‌های تنفسی روانه بیمارستان‌ها می‌کند و بر زندگی کشاورزان و دامداران تأثیر مخرب گذاشته است.
بارورسازی ابرها؛ راه‌حل یا امید واهی؟
در مواجهه با کمبود بارش، دولت ایران از پاییز امسال پروژه‌ای برای بارورسازی ابرها با استفاده از هواپیما و پهپاد آغاز کرده است. وزارت نیرو اعلام کرده که این عملیات ابتدا در مناطق اطراف رودخانه زاینده‌رود انجام می‌شود و سپس به سایر استان‌های کشور گسترش خواهد یافت.
بارورسازی ابرها، روشی است که در آن با پخش ذراتی مانند یدید نقره در داخل ابرها، قطرات آب تحریک می‌شوند تا باران ببارد. اما کارشناسان تأکید می‌کنند که برای اثرگذاری این روش، ابرها باید حداقل ۵۰ درصد رطوبت طبیعی داشته باشند. شرایطی که در اقلیم خشک خاورمیانه به ندرت وجود دارد.
کشورهایی مانند چین و هند نیز از این روش استفاده کرده‌اند. برای مثال، چین در المپیک ۲۰۰۸ پکن از بارورسازی برای کنترل وضعیت آب‌وهوا بهره برد و دهلی نو نیز اخیراً برای کاهش مه‌دود شدید تلاش کرد از این تکنیک استفاده کند، اما به دلیل نبود رطوبت کافی ابرها، موفق نشد.
در ایران هم کارشناسان بخش آب هشدار داده‌اند که تأثیر بارورسازی ابرها احتمالا ناچیز خواهد بود، چرا که بسیاری از ابرهای فعلی اساساً از رطوبت کافی برخوردار نیستند و حتی بادها می‌توانند آنها را به مناطق دیگر منتقل کنند.
نشانه‌های فرونشست و بحران شهری
در شهرهایی مانند اصفهان، مدارس، جاده‌ها و آثار تاریخی در خطر فرونشست و نشست زمین قرار دارند. در تهران، سدهای اصلی که آب شرب میلیون‌ها نفر را تامین می‌کنند تقریباً خالی شده‌اند و مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران هشدار داده است که در ماه‌های آینده ممکن است کشور ناچار به جیره‌بندی آب و تخلیه برخی شهرها شود.
این وضعیت به معنای آن است که اگر اقدامات فوری صورت نگیرد، بسیاری از مناطق ایران در آینده نزدیک با بحران‌های انسانی، اقتصادی و زیست‌محیطی بی‌سابقه روبه‌رو خواهند شد.
راه برون‌رفت از بحران
کارشناسان محیط زیست تأکید دارند ایران برای عبور از این بحران نیازمند تغییرات ساختاری عمیق است، از جمله:
- تنوع‌بخشی به اقتصاد و ایجاد مشاغل جایگزین در خارج از بخش کشاورزی،
- بازنگری در سیاست‌های خارجی برای بهبود روابط تجاری و دسترسی به فناوری‌های نوین آب،
- و هماهنگی مؤثر بین وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست برای مدیریت منابع آبی.
به گزارش فوربس، خشکسالی ایران نتیجه توطئه خارجی یا «دزدیدن ابرها» نیست؛ بلکه پیامد سال‌ها بهره‌برداری بی‌رویه، ضعف در برنامه‌ریزی و بی‌توجهی به هشدارهای علمی است.
اگرچه بارورسازی ابرها می‌تواند در کوتاه‌مدت امیدی بیافریند، اما واقعیت این است که تنها اصلاح الگوی مصرف، بهینه‌سازی کشاورزی و بازسازی محیط‌زیست می‌تواند کشور را از بحران نجات دهد.
ایران در آستانه انتخابی سرنوشت‌ساز قرار دارد: یا با پذیرش علم و تغییر سیاست‌ها، به سمت پایداری حرکت کند یا در مسیر خشکی و کم‌آبی، آینده نسل‌های بعدی خود را به خطر اندازد.
