امیرحسین جعفری/ به گزارش تجارت‌نیوز، سال ۲۰۱۴ بود که شوشانو زوبوف، دکترای روانشناسی اجتماعی از دانشگاه هاروارد و نویسنده کتاب سرمایه‌داری نظارتی، در مقاله‌ای به بازتعریف سرمایه‌داری و ارائه تعریف جدیدی از این جهان برآمد. او در تحقیقات خود مدعی تغییر اشکال جدید سرمایه‌داری و تکیه بر اطلاعات است.

او معتقد است که در این روزگار، دیگر بحث بر سر مالکیت زمین و نیروی کار نیست بلکه سرمایه‌داری به دنبال هدفی سراسری‌تر و گران قیمت‌تر یعنی اطلاعات و تحلیل می‌گردد. کالاسازی واقعیت و تغییر شکل به داده‌های تحلیلی، تکه‌ای از فهم تحقیقات شوشانا زوبوف در باب سرمایه‌داری نظارتی است. هرچند نظریه او صرفا در مورد سرمایه‌داری نظارتی نیست که چالش تکنولوژی و کار را به تصویر کشیده است، این پژوهشگر در کتاب دیگر خود که در دهه ۸۰ میلادی منتشر شده بود، تاثیرات عمیق کامپیوتر‌ها بر محیط کار را پیش بینی کرده بود.

موتور‌های جستجو گر و کاسب اطلاعات

موتور‌های جستجوگر از جمله گوگل و شبکه‌های اجتماعی فراگیر از جنس فیسبوک، تلگرام، اینستاگرام و توییتر، بخش دیگری از نقاط هدف این نظریه است. همه اپلیکیشن‌های نصب شده روی تلفن‌های همراه به نوعی در حال انتقال اطلاعات و دریافت‌های خود از بشر به نقاطی متخلف هستند. نقاطی که این اطلاعات در آن جمع شده و پس از تحلیل و بررسی به کمپانی‌ها یا نهاد‌های مختلف فروخته یا ارائه می‌شود. 

این اطلاعات برای کمپانی‌هایی مانند آمازون ارزش مالی بسیاری دارد؛ ارزش مالی از این وجه که آمازون با دانستن تاریخ‌های تولد داخل تلفن همراه، تحلیل سلیقه و میزان بودجه کاربران و تاریخ‌های تولد دوستان و خانواده آنها در روز‌های پیش رو، تبلیغات مختلفی با درنظر گیری این اطلاعات سر راه افراد قرار می‌دهد که خرید آنها تا حدی ناگزیر به نظر می‌رسد.

 ارتباط با siri (دستیار هوشمند صوتی اپل) و  همچنین داده‌های اینستاگرام نیز، نتایج عجیبی از تحلیل و دریافت اطلاعات ما نشان می‌دهند که شگفت‌آور است. شاید برای شما نیز پیش آمده باشد که در حال صحبت از موضوعی کم‌اهمیت بوده‌اید، اما روز بعد تصویر یا ویدئویی از آن موضوع در یکی از شبکه‌های اجتماعی برای شما نمایش شده است. این مسئله از باور برخی یک توهم و اتفاق است، اما بعضی نیز معتقدند که تلفن همراه و اپلیکیشن‌های مربوطه صدای شما را می‌شنوند. با توجه به ارائه دسترسی صدا به اپلیکیشن‌های مختلف این موضوع بعید به نظر نمی‌رسد. 

بسته بودن ساختار برنامه نویسی تلفن‌های همراه و سیستم عامل‌ کامپیوتر‌ها این نگرانی را در دوره‌ای برای برخی ایجاد کرد که باید مقابل خطر ابهامات اطلاعات ایستاد. در نتیجه‌ این تفکر بود که لینوکس به عنوان یک سیستم باز به نقش‌آفرینی بیشتر در جهان پرداخت و به همگان آموخت که تا چه حد در کنترل سیستم عامل‌ها هستند. به نوعی شهروندان خدمات رایگانی از گوگل دریافت نمی‌کنند و هزینه این خدمات را با فروش غیررسمی اطلاعات خود به دست می‌آورند.

در سیطره‌ تلفن همراه

اگر کمی جزئی‌تر با این موضوع نگاه کنیم، تلفن همراه شما منبع عظیمی برای بازتعریف دقیق شماست. از تعداد قدم زدن تا نوع حرکت انگشت روی صفحه گوشی، همچنین دیالوگ‌های مختلف در زمان‌های متفاوت، بررسی نسخه‌های پزشکی که دریافت کردید، غذا‌هایی که جستجو می‌کنید، فیلم‌هایی که می‌بینید و همه آنچه از شما تراوش می‌شود، پازلی کامل از فرد می‌سازد که تحلیل روانشناسانه و ارائه یک نسخه جدید برای این فرد کار سختی نیست. 

به نوعی تلفن‌های همراه می‌توانند با ارائه تصاویر متناسب و نزدیک به علایق شما، به مرور از یک فرد عادی، فردی با ایده‌ال‌های خودشان بسازند. 

فرد معمولا متوجه تاثیر عمیق و مستمر این نوع نظارت و تحلیل نیست. در نتیجه سرمایه‌داری نظارتی نه تنها محترمانه اطلاعات شما را برای تحلیل و بررسی سود بیشتر می‌رباید بلکه با این کار شهروندان را درگیر یک چرخه‌ باطل از علایق، دستمزد، مفاهیم جدید و به نوعی نیروی کار نسبتا رضایتمند می‌کند.

امروزه جنگ میان ابرقدرت‌ها از مسائل فیزیکال مانند زمین، قدرت و انرژی‌های فسیلی و حتی طبیعی، به سمت کسب اطلاعات از شهروندان رفته‌اند که به نظر می‌رسد چین و آمریکا رقابت شدیدتری در این زمینه داشته باشند.

سرمایه‌داری نظارتی در سینما

به جز نظریات شوشانا زوبوف و برخی علاقه‌مندان به این حوزه، اطلاعات بیشتری از کشف جزئیات سرمایه‌داری نظارتی در دسترس نیست. اگرچه برخی در مبحث خطرات هوش مصنوعی معتقدند که این نوع سرمایه‌داری رسالت اصلی تکنولوژی یاد شده است، اما این پدیده‌ جدید به شکل خاص خود، کمتر شناخته شده است.

با وجود این، به جز چند پادکست و مقاله، یک فیلم نیز برای توضیح سرمایه‌داری نظارتی تولید شده است که پرداختن به آن خالی از لطف نیست.

به بالا نگاه نکن (Don't Look Up) نام یک فیلم سینمایی آمریکایی متعلق به سال ۲۰۲۱ به کارگردانی آدام مک کی است. فیلمی که در توصیف آن از کمدی سیاه و طنز سیاسی آخرالزمانی استفاده شده، اما این تمام ماجرا نیست. به بالا نگاه نکن دقیقا توصیف سرمایه‌داری نظارتی و تاثیر آن بر کنترل بشر و سوءاستفاده از اطلاعات است.

ماجرای فیلم به زمانی بازمی‌گردد که یک گروه فیزیکدان احتمال برخورد شهاب سنگی خطرناک را با زمین پیش‌بینی می‌کند، اما عده‌ای با در دست داشتن اطلاعات مردم، سعی در وارونه جلوه دادن حقیقت علمی می‌شوند. نکته جالب اینجاست که برنده این بازی نه علم بلکه دارندگان اطلاعات هستند.

هک اسنپ و تپسی و سرمایه‌داری نظارتی

در ماجرای هک شدن اسنپ و تپسی، گروه هکری مطالبه و قصدی برای ضربه زدن به ساختار اسنپ و تپسی و از کار انداختن آن‌ها نداشت. مسئله اصلا اسنپ و تپسی نبود. اگر نگاهی به روند مذاکرات گروه هکری و این دو شرکت بیندازیم، تمامی معامله بر سر چیزی است که ارزش بیشتری از کل ساختار اسنپ و تپسی برای هکر‌ها دارد و آن اطلاعات کاربران است. 

در مورد اسنپ، آنچه در این بین ممکن است معامله شود، اطلاعات ۲۰ میلیون کاربری است که می‌تواند خطرات بسیاری در جامعه ایجاد کند. خریداران احتمالی این اطلاعات از هر کجا که باشند به یک منبع بسیار بزرگ دست می‌یابند که با نگاه از منظر سرمایه‌داری نظارتی، می‌توانند سوءاستفاده‌های فراوانی از آنها داشته باشند.

اگرچه این خاصیت همه اپلیکیشن‌هاست که اطلاعات کاربران را برای ارائه خدمات در خود جمع می‌کنند و در هر حال همیشه یک نفر در تلفن همراه شما وجود دارد که بداند شما در کجای جهان قرار دارید؛ اما در دنیا قوانینی برای حفاظت از داده‌های کاربران وجود دارد که جای آنها در ایران خالی است.