تهرانی‌ها، قربانی اصلی آلودگی هوا در کشور/ کدام مناطق تهران آلوده‌تر است؟

سعید برآبادی / به گزارش تجارت نیوز ، تهران زیرِ لحافی از آلودگی دوباره به نفس نفس افتاده و حتی بارش‌های اخیر هم نتوانسته اندکی تهران را از شرایط هوایی «ناسالم» دور کند. آنطور که شرکت کنترل کیفیت هوای تهران خبر داده، این وضعیت تا پایان این هفته نیز ادامه خواهد داشت. آیا تهران به دوره زمستان‌های آلوده برگشته و قرار است تا پایان سال، شاهدِ وضعیتِ وارونگی هوا باشیم؟ اگر هم‌صدا با وزارت بهداشت، مرگِ 3751 نفر تهرانی در سال 1399 را منتسب به مواجهه با ذرات معلق در هوا بدانیم، امسال قرار است، آلودگی هوا، چه تعداد کشته یا بیمار تنفسی روی دست پایتخت بگذارد؟

تهرانی‌ها یک سوم سال در هوای ناسالم زندگی می‌کنند

از ابتدای سال تا به حال لااقل دو بار شاخص کیفیت هوای تهران از 150 هم رد شده و هشدارِ «زرد» به صدا درآمده. شرکت کنترل کیفیت هوا، اعلام کرده تعداد روزهای ناسالم تهران، 5 برابر شده و از 2 روز در سال لااقل به 10 روز رسیده و تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس نیز از 56 روز به تقریبا 97 روز در سال رسیده است. در یک جمع‌بندی می‌توان گفت که در چهار سال گذشته (از 1396 تا 1400) تعداد روزهای نامطلوب هوای تهران در فاصله 123 تا 114 روز نوسان کرده و به عبارت دیگر تهرانی‌ها یک سوم سال را در هوایی تنفس می‌کنند که میزان ذراتِ آلاینده در آن بیش از حدِ مجاز و خطرناک است.

فهرست آلوده ترین مناطق تهران

اصلی‌ترین منابع آلودگی تهران چه مواردی است؟

این میزان آلودگی از کجا می‌آید؟ افزایش آلودگی هوای تهران، آن هم در روزهای سرد سال، پدیده جدیدی نیست اما در آذرماه 1401، اوج گرفتنِ سطح آلاینده‌ها در هوای پایتخت آن هم درست پس از روزهای پر بارش نشان از آن دارد که منابع انتشار آلودگی همچنان فعال هستند و دودِ فعالیت‌هایشان به چشم مردم می‌رود. مازوت‌سوزیِ کارخانه‌ها و نیروگاه‌های برق، ترددِ وسایل نقلیه فرسوده، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، کیفیت سوخت، تعدد خودروها و شکلِ جغرافیایی پایتخت که در فرورفتگی میان دو کوه قرار دارد و… اشاره کرد.

آلودگی تهران زیر سایه درگیری دو نهاد

بخش از این آلودگی، حاصل کشمکش میان دولت به عنوان نهادِ بالادستی شهرداری‌ها با شهرداری تهران به عنوان مدیریت شهری پایتخت است. نکته جالب اینجاست که هر بار موضوع آلودگی تهران مطرح می‌شود، دولت و شهرداری روبه‌روی هم قرار می‌گیرند یا توپ را به زمین هم حواله می‌کنند. سازمان محیط زیست به عنوان بازوی دولت، انگشت اتهام را به سوی شهرداری تهران دراز می‌کند که «فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی تهران از اصلی‌ترین منابع انتشار آلاینده‌های هوای پایتخت است» و مدیریت شهری، آنطور که رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای‌شهر گفته، منشا اصلی 80 درصد از ذرات معلق اندازه‌گیری شده در هوای تهران را «منابع متحرکی همچون موتورسیکلت‌ها، خودروهای بنزینی و دیزلی» عنوان می‌کند.

شورای شهر امسال اما انگاری شمشیر را از رو بسته است. آقامیری، نایب رئیس کمیسیون عمران شورا در تازه‌ترین اظهاراتش در صحن علنی شورا، مقصر اصلی آلودگی هوا را وزارت صمت عنوان کرده است: «۲۳ سازمان در کاهش آلودگی هوای تهران مسئولیت دارند که یکی از آن‌ها شهرداری تهران است. همیشه در حالی شهرداری تهران به عنوان مقصر اصلی درباره آلودگی هوا اعلام می‌شود که مقصر اصلی آلودگی هوا وزارت صنعت است. مقصر اصلی، وزارت صنعت، معدن و تجارت است که برای سلامت مردم اولویت قائل نیست و با تولید خودرو‌های بی‌کیفیت و موتورسیکلت‌های دوزمانه آلاینده موجب افزایش مرگ و میر مردم در هوای آلوده می‌شود و هیچ اقدامی برای موتورسیکت‌های برقی و خودرو‌های استاندارد انجام نمی‌دهد.»

تهران 8 برابر ظرفیتش خودرو دارد

بهار امسال بود که شهرداری تهران پیش بینی کرد همزمان با بازگشایی مدارس و برگزاری حضوری کلاس‌های درس، ترافیک پایتخت تا 30 درصد افزایش خواهد یافت. حالا هم گزارش پلیس راهور نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از 9 میلیون خودرو و موتورسیکلت در شهر حرکت می‌کنند که این میزان، 8 برابر ظرفیت معابر پایتخت است.

فارغ از تولیدات داخلی که شورای شهر، استانداردهای محیط زیستی ساخت آنها را باور ندارد، خودروهای فرسوده تشدیدکننده وضعیت آلودگی هوای پایتخت به شمار می‌روند. با وجود نصب دوربین‌های شهری که امکان صدور جریمه برای خودروهای بدون معاینه فنی دارند، پلیس فقط در این 9 ماه، بیش از 2 میلیون خودروی فاقد معاینه فنی و 142 هزار خودروی دارای نقص فنی را جریمه کرده است! این اطلاعات درباره موتورسیکلت‌های تهرانی چندان روشن نیست اما یافته‌های شرکت کنترل کیفیت هوا می‌گوید هر موتورسیکلت، ۵ برابر یک پراید آلودگی ایجاد می‌کند!

برای کاستن از بارِ خودروهای فرسوده در بحران آلودگی هوا، سالهاست که طرح‌های مختلفی کنار هم قرار گرفته‌اند تا بخشی از این خودروها توسط مالکان و با حمایت دولت جایگزین شوند. یک برآورد کلی از مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست حکایت از آن دارد که حداقل ۶.۵ میلیون خودروی سواری فرسوده در کشور موجود است. می‌خواهید بدانید سال گذشته چند دستگاه از این خودروها از رده خارج شده‌اند؟ تنها 29 هزار دستگاه! تعجب نکنید، مدیر این مرکز همچنین گفته است که اگر قرار باشد در سال 1402 تمام دستگاه‌ها به مسئولیت‌های خود در قانون هوای پاک عمل کنند 100 هزار میلیارد تومان اعتبار ریالی و 3 میلیارد دلار اعتبار ارزی نیاز دارند.

آیا امسال هم مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها داریم؟

سال گذشته، مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های تولید برق، دمار از هوایِ شهرهای صنعتی درآورد. سه شهرِ تهران، اراک و اصفهان که امسال دولت قول داده در آنها مازوت کمتری بسوزاند، قربانیانِ سالِ گذشته آلودگی هوا بودند. دولت با این استدلال که در نبودِ سوخت استاندارد برای نیروگاه‌های تولید برق، مجبور به مازوت‌سوزی‌ست، نیروگاه‌ها را به فهرست متهمان اصلی آلودگی پایتخت کشانده است، در حالی‌که جز نیروگاه بعثت، هیچ نیروگاه دیگری در تهران قابلیت سوزاندن مازوت برای تولید برق را ندارد که آن نیز، 10 سالی می‌شود مخازن مازوت خود را پلمپ کرده است!

درباره این موضوع که آیا امسال هم روند مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های برق، آشکار یا پنهان ادامه خواهد داشت یا خیر، این گزارش توضیح روشنی ندارد اما با استناد به گزارش گشت و پایش شبانه روزی صنایع، معادن و واحدهای صنفی استان که توسط سازمان محیط زیست استان در جریان است می‌توان دریافت که در 11 مورد بازدید از نیروگاه‌های اطراف پایتخت از ابتدای آذر تا کنون، مازوتی در نیروگاه‌ها سوزانده نشده است.

مازوت‌سوزی در صنایع تهران

بخش صنعت را نمی‌توان به تنهایی مقصرِ آلودگی هوای تهران دانست. با این همه، از آنجایی که کارگروه اضطرار آلودگی هوا، امسال نیز ممنوعیت مصرف نفت کوره و مازوت را مصوب کرده است که در تمامی واحدهای صنعتی اعم از نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، فعالیت‌های خدماتی و معدنی ممنوعیت مصرف نفت کوره و مازوت باید ادامه داشته باشد.

گشت‌های پایش شبانه‌روزی صنایع و معادن و واحدهای صنفی استان تهران در گشت‌های شبانه خود، منبع تازه‌ای برای آلودگی هوای تهران یافته‌اند؛ آلودگی ناشی از پسماندسوزی و ضایعات‌سوزی! کشف 17 مورد ضایعات‌سوزی گسترده در تهران آن هم در کمتر از یک ماه از راه‌اندازی این گشت‌، حکایت از آن دارد که به تعداد مجرمانِ آلودگی هوا باید گروه‌های حاشیه‌نشین شهرک‌های صنعتی را هم افزود. اهمیت این موضوع و نقشی که در خاکستری کردن آسمان تهران دارد را می‌توان در شاخص‌های تعیین آلودگی هوای کشور دانست. در 10 سال گذشته، از میان 5 شاخص موجود، شاخص «ذرات معلق در هوا» اصلی‌ترین شاخص تعیین آلودگی هوا بوده و اگر نگاهی به جدول مناطق آلوده تهران بیاندازیم، ناگفته پیداست، بحران در مناطقِ صنعتی یا در مجاورتِ محیط‌های صنعتی، خدماتی (مانند فرودگاه‌ها) و… بیشتر بوده است.

متان با تهرانی‌ها چه می‌کند؟

درست است که زاکانی به راحتی و در حدِ چند جمله، اصالتِ کار علمی سازمان ناسا را زیر سوال برده و گفته است که یافته‌های دانشمندان این مرکز درباره وجود ابر متان در جنوب تهران «برای ما اعتباری ندارد» اما نیاز به گفتن نیست که متان به عنوان دومین گاز گلخانه‌ای جهان، 80 برابر قوی‌تر از دی‌اکسید کربن است و چون نه رنگی دارد و نه بویی، خطر آن برای تهرانی‌هایی که هر روز بخارات زباله‌های جمع شده در این مرکز را تنفس می‌کنند قابل درک نیست. تشکیل ابری به طول 5 کیلومتر بر فراز مجتمع دپوی زباله در آرادکوه که می‌تواند هر ساعت حدود هشت هزار و ۵۰۰ کیلوگرم متان را به هوا بفرستد چرخه عوامل آلودگی هوای تهران را کامل می‌کنند تا تهران در میان ارقام و تایید و تکذیب‌ها در آسمان خاکستری‌اش منتظر روزهای قرمز رنگ بماند.