ساخت بزرگراه‌ها نتیجه‌ای ندارد

میلاد مرادی: «توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی» عنوان همایشی بود که امروز برای سومین بار در سالن همایش‌های بین‌المللی هتل المپیک تهران آغاز شد و به مدت دو روز ادامه دارد.

به گزارش تجارت‎نیوز ، «توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی» (transit oriented development) که معمولا مخفف آن را تحت عنوان (TOD) به کار می‌برند، یکی از رویکردهای نوین در امر توسعه شهری است. این رویکرد بر توسعه شهری مبتنی بر حمل‌و‌نقل عمومی تاکید دارد.

چیستی TOD

TOD به دنبال اجرای راهکارهایی است که در آن مراکز اداری، تجاری، مسکونی و ساختمان‌های بلند‌مرتبه و مهم در اطراف ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل عمومی شکل‌ می‌گیرند.

همچنین این سیستم به گونه‌ای طراحی می‌شود که در اطراف ایستگاه‌ها، پیاده‌روی ترویج داده شود و امکان استفاده از خودرو به حداقل برسد. TOD به دنبال آن است که توسعه شهرها براساس حمل‌و‌نقل عمومی باشد.

مهرداد تقی‌زاده، معاون حمل‌و‌نقل وزیر راه‌و‌شهرسازی در سومین همایش «توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی»، سیستم TOD را اینگونه تعریف کرد: این سیستم که به مرکزیت ایستگاه راه‌آهن، اتوبوس، مترو و… شکل می‌گیرد، بر پیاده‌روی تاکید دارد. در این سیستم معمولا بلندمرتبه‌ها را در اطراف ایستگاه حمل‌و‌نقل عمومی می‌سازند تا شهروندان دسترسی بهتری داشته باشند.

در این سیستم باید مراکز اداری، تجاری و مسکونی در کنار ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل عمومی احداث شوند. اطراف ایستگاه‌ها باید پیاده‌روها شکل بگیرند تا امکان استفاده از آنها برای شهروندان فراهم شود. با این کار مسافت سفر هم کاهش پیدا می‌کند.

وی افزود: همچنین با اجرای این سیستم، استفاده از خودرو نیز کمتر می‌شود. بنابراین مالکیت خودرو نیز کمرنگ می‌شود.

اکنون درصد بالایی از TODها در جهان مبتنی بر حمل‎‌و‌نقل ریلی هستند.

در این همایش وزیر راه‌و‌شهرسازی، رئیس شورای شهر تهران، مدیرعامل عمران شهرهای جدید، معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهرداری تهران، معاونان وزیر راه‌و‌شهرسازی و سایر دست‌اندرکاران حمل‌و‌نقل کشور در مورد رویکرد «توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی» و اجرای آن در ایران به ایراد سخن پرداختند.

لزوم تغییر نگرش در حمل‌و‌نقل عمومی

عباس آخوندی، وزیر راه‌و‌شهرسازی در این همایش با اشاره به بحران زندگی مدرن در ایران، گفت: زندگی مدرن در ایران در تمام عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و… با بحران مواجه است و ما نیازمند سیاست‌گذاری جدیدی هستیم.

تخریب و ریزش پلاسکو به عنوان نمادی از زندگی مدرن، یک نشانه بود. نشانه‌ای که به ما گوش‌زد کرد زندگی مدرن در ایران با بحران مواجه است. این موضوع فقط به ایران مربوط نیست و سایر کشورها هم با این بحران روبرو هستند.

وی با اشاره به دو بحران اصلی در مورد زندگی شهری، افزود: «قابلیت زندگی» و «قابلیت جابجایی و حرکت» دو بحران اصلی در حوزه شهری هستند. هزاران میلیارد صرف توسعه شهرها شده است. اما اکنون شهرها قابلیت زندگی ندارد و با مشکلات متعددی روبرو هستند. بنابراین این مساله نشان می‌دهد که یک جای کار مشکل دارد.

حرکت و جابجایی شهروندان در سطح شهر بسیار مهم است. مشکلات این حوزه، باعث ایجاد عصبانیت و خشونت در شهروندان می‌شود. بنابراین، باید کاری کرد و نیاز است تا اتفاق مهمی رخ بدهد.

وی با اشاره به ناموفق بودن رویکرد توسعه شهری در پانزده الی بیست سال اخیر در ایران، گفت: تجربه سال‌های اخیر نشان داده که ساخت بزرگراه‌ها نتیجه قابل‌توجهی نداشته است و باید به دنبال راه‌های دیگری بود.

متاسفانه وقتی بیان کردیم که چنین رویکردهایی مانند ساخت بزرگراه‌ها، در توسعه شهری موفق نبوده است، بسیاری از رسانه‌ها از جمله صداو‌سیما آن را به سخره گرفتند. در حالی‌که اکثر اندیشمندان این حوزه نیز به این نتیجه رسیده‌اند که ساخت بزرگراه‌ها نتیجه‌ای ندارد و باید فکر دیگری کرد.

تجارب زیادی در زمینه توسعه شهری در دنیا وجود دارد، اما مهم‎‌ترین و پیچیده‌ترین مساله پیاده کردن این تجارب و سیاست‌ها در ایران است. در این زمینه نیاز است تا تغییر نگرش و دیدگاه صورت گیرد.

به عنوان مثال، بنده از روزی که بر سرکار آمده‌ام، در مورد بحث حمل‌ونقل تهران با حومه، بر توسعه ریلی در کنار توسعه جاده‌ای تاکید کرده‌ام. اما باید اعتراف کنم که موفق نشده‌ایم.

در همین زمینه حمل‌و‌نقلِ تهران - کرج باید برابر با بودجه‌ای که برای توسعه آزاد‌راه اختصاص می‌دهیم، به توسعه ریلی و حمل‌ونقل ریلی نیز اختصاص دهیم. تا بتوانیم نقل‌وانتقال را از جاده به ریل انتقال دهیم.

آخوندی با انتقاد از برخی مسئولین در مورد عدم تغییر نگرش خود در زمینه حمل‌و‌نقل عمومی، گفت: در طول این مدت مقامات ارشد کشور بیش از ده بار از بزرگراه همت تا کرج بازدید کرده‌اند. اما در زمینه توسعه ریلی تهران - کرج هنوز نتوانسته‌ایم جلسه‌ای بگذاریم.

این موارد نشان می‌دهد که تغییر نگرش تا چه اندازه سخت است. همچنین نمایندگان مجلس در مورد یارانه‌ها، بنزین، و سایر موارد اینگونه حساسیت بالایی دارند. اما در مورد حمل‌و‌نقل عمومی این حساسیت را ندارند. باید حساسیت نمایندگان به مساله حمل‌و‌نقل عمومی نیز هم‌ردیف این مسائل باشد.

به طور کل، نمایندگان مجلس و سایر دست‌اندرکاران با توسعه حمل‌و‌نقل ریلی و توجه به آن، چندان همراه نیستند. حساسیت کمی نسبت به این مساله دارند. این نگرش باید تغییر کند. تغییر نگرش نیاز به اندیشه و برنامه‌ای با سازگاری درونی دارد. البته تغییر اندیشه نیاز به رسانه نیز دارد.

آخوندی با انتقاد از صدا‌و‌سیما گفت: مدت‌ها است که صدا‌و‌سیما کاری با مسائل زندگی مردم ندارد. در اینگونه موضاعات مانند توسعه حمل‌و‌نقل ریلی، ما چیزی از صداو‌سیما نمی‌شنویم. بلکه بیشتر به دنبال آن هستند تا کسی را پیدا کنند و محکوم کنند.

به نظرم باید برای توسعه حمل‌و‌نقل ریلی و TOD یک رسانه اینترنتی در نظر گرفته شود. تا بدین وسیله برای مردم نیز آگاه‌سازی شود. چرا که برای اجرای طرحی مانند TOD باید بسیاری از چیزها، حتی معابر نیز تغییر کنند. این امر نیاز به هماهنگی بالایی دارد و وزارت راه‌و‌شهرسازی به تنهایی نمی‌تواند آن را اجرا کند.

رفع فقر به وسیله سیستم TOD

وزیر راه‌و‌شهرسازی با اشاره به آثار مثبت پیاده‌سازی رویکرد TOD، گفت: اجرا شدن این رویکرد در چندین زمینه نتایج مثبت به همراه دارد. به عنوان مثال، در زمینه کاهش فقر نقش اساسی دارد.

در بسیاری از مناطق مانند ژاپن که ابتدا توسعه ریلی صورت گرفته است، اساسا کانون فقر شکل نگرفته است. اما در پیرامون تهران فقر بسیار گسترش یافته است. اجرایی شدن این رویکرد در حمل‌و‌نقل شهری، دسترسی ارزان و آسان برای تمام گروه‌های شهری در جهت استفاده از خدمات عمومی فراهم می‌شود.

وزیر راه‌و‌شهرسازی افزود: همچنین در گزارش دانشگاه هاروارد آمده است، تنها عاملی که می‌تواند بر فقر تاثیرگذار باشد، توسعه حمل‌و‌نقل ریلی بین کلان‌شهرها و حومه است.

اما سوال اینجاست که آیا اساسا چنین موضوعی در ادبیات مبارزه با فقر در کشور ما پیگیری شده است؟ متاسفانه در حال حاضر ما به دنبال اجرای رویکردهای چپ‌گرایانه مانند توزیع پول و توزیع سبد کالا هستیم.

وی در مورد مزیت‌های دیگر اجرای «توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی» (TOD)، گفت: شهروندان باید امکان دسترسی به اولین ایستگاه حمل‌و‌نقل عمومی نزدیک به محل سکونتشان را داشته باشند. همین جمله جان‌مایه حقوق شهروندی است.

زمانی که ما از شهرسازی انسان محور صحبت می‌کنیم، باید در کجا چنین رویکری تجلی پیدا کند؟ تجلی چنین رویکردهایی در همین یک جمله‌ای که گفتم است. به طوری که اگر کسی در شهر ماشین نداشت بتواند به آسانی به ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل عمومی دسترسی داشته باشد.

در بخش‌های دیگر از این همایش سایر مسئولان و دست‌اندرکاران حمل‌و‌نقل عمومی به ایراد سخن پرداختند. محسن هاشمی‌رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران در این همایش در مورد اهیمت سیستم TOD، گفت: TOD سال‌ها است که در جهان مطرح است و در کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شود.

در ابتدا TOD، مبتنی بر خودرو‌محوری بود. اما بعدها این رویکرد اصلاح شد. اکنون بر ریل‌محوری تاکید می‌شود. چراکه خودرو‌محوری باعث ایجاد آلاینده‌های زیست‌محیطی می‌شود.

هاشمی در ادامه صحبت‌های خود ضمن اشاره به مراحل مختلف شکل‌گیری متروی تهران، به بررسی مسائل و راهکارهای موجود در زمینه اجرای سیستم TOD در ایستگاه‌های مترو شهر تهران پرداخت و در پایان اشاره کرد که در حال حاضر قانون اجازه می‌دهد تا TOD اجرا شود و باید به این سمت برویم.

در بخش‌های دیگری از این همایش، نورالله بیرانوند معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد سازمان راه‌آهن، محمدسعید ایزدی معاون وزیر راه‌و‌شهرسازی و محسن پورسید‌آقایی معاون ترافیک و حمل‌و‌نقل شهرداری تهران در مورد سیستم TOD و امکان اجرایی شدن آن در ایران به ایراد سخن پرداختند.