از مفاهیم مهم در بورس که برای آغاز سرمایهگذاری باید با آن آشنا شویم، حجم مبنا است. بازاری که به ویژه در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از سرمایهگذاران قرار گرفته است و آشنایی با مفاهیم مختلف آن میتواند به فعالان بورس برای تحلیل بهتر این بازار و در نهایت داشتن معاملاتی موفقتر کمک کند. حجم مبنا از جمله این مفاهیم است که در تابلوخوانی بورس اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مطلب به شما میگوییم حجم مبنا چیست و شما را با این مفهوم بیشتر آشنا میکنیم، با ما همراه شوید.
حجم مبنا چیست؟
با توجه به این که حجم معاملات انجامشده در بورس بسیار زیاد است، امکان دارد افرادی به دنبال ایجاد تغییر و دستکاری در قیمت و تأثیرگذاری در بازار باشند تا از این راه به کسب سود و منفعت برای خود بپردازند. یکی از راهکارها برای جلوگیری از چنین سوءاستفادههایی قانون حجم مبنا است.
در واقع حجم مبنا بیان میکند که شرکتها چگونه میتوانند قیمتها را تغییر دهند تا از به وجود آمدن قیمتهای غیر واقعی در بازار جلوگیری شود و انجام معاملات با اطمینان بیشتری همراه باشد.
همچنین شایان ذکر است که قانون حجم مبنا نخستین بار در سال ۱۳۸۲ برای کنترل روند نوسان قیمت سهام مورد استفاده قرار گرفت تا از افزایش یا کاهش بیش از حد و بیرویه قیمت جلوگیری کند. این قانون با گذر زمان تغییراتی یافت تا عملکرد مناسبتری در بازار داشته باشد.
فرمول حجم مبنا
سرمایهگذاران میتوانند با مراجعه به سایت رسمی بورس اوراق بهادار تهران، حجم مبنا برای نمادهای بورسی مدنظرشان را مشاهده کنند و نیازی به یادگیری شیوه محاسبه آن ندارند زیرا توسط خود بورس محاسبه میشود.
حجم مبنا برای نخستین بار برابر با پانزده درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال تعریف شد. به این ترتیب اگر تعداد روزهای کاری یک شرکت در طول سال را مساوی دویست و پنجاه روز در نظر بگیریم، پانزده درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال با شش ده هزارم تعداد کل سهام در طول روز برابر میشود که به صورت زیر قابل محاسبه است:
یعنی دست کم باید ۰٫۰۰۰۶ از تعداد کل سهام یک شرکت در طول روز معامله شوند تا شرکت مجوز ایجاد تغییر در قیمت را برای روز بعد به دست آورد.
فرمول مبنا با ۱۰ درصد
پس از مدتی فرمولی که بالاتر آوردیم تغییر یافت و به صورت ۱۰ درصد از کل سهام شرکت در طول یک سال تعیین شد. یعنی اگر مانند فرمول قبلی، تعداد روزهای معاملاتی سال را برابر ۲۵۰ فرض کنیم، در این صورت حجم مبنای روزانه برابر با چهار ده هزارم کل سهم میشود که به شکل زیر محاسبه شده است:
برای مدتی هم حجم مبنا را به صورت ۲۰ درصد از کل سهام در طول سال وضع کردند که مجددا با فرض برابری تعداد روزهای کاری سال با ۲۵۰، حجم مبنای روزانه با ۰٫۰۰۰۸ مساوی میشد.
سرانجام، در روز ۱۲ اسفند ۹۸ شرکت بورس اوراق بهادار تهران، حجم مبنای شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار را برابر با ۰٫۰۰۰۴ سهم شرکت تعریف کرد، به این شرط که حداکثر ارزش مبنا برای شرکتهایی با سرمایه کمتر از بیست هزار میلیارد ریال، برابر با ۱۰۰ میلیارد ریال باشد و برای شرکتها با سرمایه بیست هزار میلیارد ریال یا بیشتر مساوی ۱۲۰ میلیارد ریال است. همچنین حداقل ارزش مبنا برای همه شرکتها و مؤسسههای پذیرفتهشده، برابر با پنجاه میلیارد ریال تعریف میشود.
مثالی برای محاسبه حجم مبنا
فرض کنید کل سهامی که یک شرکت دارد برابر با ۵۰۰ میلیون سهم باشد. اگر تعریف حجم مبنا را به صورت ۱۰ درصد از کل سهام شرکت در طول سال در نظر بگیریم و تعداد روزهای کاری سال هم برابر ۲۵۰ باشد، حجم مبنای این شرکت به صورت زیر محاسبه میشود.
یعنی باید حداقل دویست هزار سهم این شرکت معامله شود تا مجوز تغییر در قیمت برای روز بعد را داشته باشد.
کاربرد حجم مبنا
یکی از کاربردهای حجم مبنا در محاسبه قیمت پایانی است. در تابلوی معاملات تالار بورس دو نوع قیمت یکی آخرین قیمت و دیگری قیمت پایانی مشاهده میشود. منظور از آخرین قیمت همان قیمت آخرین معامله انجامشده برای آن سهم است. اما قیمت پایانی یک سهم در طول روز، برابر با میانگین قیمتهای معاملات انجامشده برای آن سهم در همان روز تعریف میشود.
زمانی که حجم معاملات در یک روز کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی کمتر از میانگین قیمت معاملات خواهد بود.
حذف حجم مبنا
به منظور افزایش نقدشوندگی نمادهای دارای صف فروش یا خرید، فرابورس ایران در تاریخ ۵ دی ۱۴۰۰ در اطلاعیهای بیان کرد که حجم مبنای آنها را حذف کنند، به صورتی که برای نمادهایی در بازار پایه که دارای صف خرید یا فروش به مدت بیست روز معاملاتی باشند، مبنا به عدد یک تغییر میکند که این موضوع عملا به معنای حذف حجم مبنا برای چنین نمادهایی است.
سخن آخر
در این مطلب به شما گفتیم حجم مبنا چیست؟ حجم مبنا بیان میکند که شرکتها چگونه میتوانند قیمتها را تغییر دهند تا از به وجود آمدن قیمتهای غیر واقعی در بازار جلوگیری شود. آشنایی با حجم مبنا و دیگر اطلاعاتی که در خصوص وضعیت معاملات سهمهای مختلف ارائه میشود میتواند به فعالان بورس برای تحلیل بهتر این بازار کمک کند.
