پیدا و پنهان سفر تاریخی بن سلمان به آمریکا

به گزارش تجارت نیوز، گروهی بر این باورند که سفر بن سلمان، ولیعهد عربستان، به واشنگتن حواشی بسیاری خواهد داشت و کاخ سفید تلاش خواهد کرد تا به شکلی بی‌سابقه از حاکم در سایه ریاض استقبال کند؛ همان‌گونه که پادشاهی سفر منطقه‌ای ترامپ به خاورمیانه را تاریخی جلوه داد. از همین رو انتظار می‌رود در جریان این سفر توافقاتی در مورد تعمیق روابط دیرینه بین بزرگترین اقتصاد جهان و بزرگترین صادرکننده نفت حاصل شده و همزمان غیرقابل پیش‌بینی‌های بسیاری نمودار شود.

با این همه هستند گروهی که به نقل از منابع آگاه مدعی‌اند که این سفر ممکن است به تعویق بیافتد؛ سفر رهبری 40 ساله که قرار است برای اولین بار بعد از اعتراض‌ها به قتل خاشقچی؛ روزنامه‌نگار سعودی در کنسولگری عربستان واقع در ترکیه، به آمریکا سفر داشته باشد.

رهبران ایالات متحده و پادشاهی سعودی از دوره نخست ریاست ترامپ، روابط گرم و نزدیکی داشته و دارند. حال سفر بن سلمان در این بازه زمانی که آتش‌بسی شکننده بر غزه حاکم است و تحولات منطقه تغییر کرده، می‌تواند معادلات و نظم ژئوپلتیکی غرب آسیا (خاورمیانه) را متاثر سازد. یه‌ویژه آن که علی‌رغم لبخندهای گرمی که طرفین نثار یکدیگر می‌کنند، سایه تنش‌ها بر سر امنیت، دسترسی به تراشه‌های هوش مصنوعی و فناوری هسته‌ای، آینده غزه و مساله پیچیده روابط با اسرائیل، همچنان بر تعاملات ریاض و واشنگتن سنگینی می‌کند.

در همین چارچوب نشریه بلومبرگ به نقل از منابع آگاه مدعی شد که قرار است به بهانه سفر بن سلمان به آمریکا، مدیران انرژی و فناوری دو بازیگر در یک مجمع سرمایه‌گذاری آمریکایی-عربستانی در واشنگتن شرکت کنند.

نقش پادشاهی در معماری امنیتی خاورمیانه

در این میان سوال اصلی آن است که آیا شاهزاده می‌تواند پس از سفر تاریخی ترامپ به پادشاهی در ماه مه، زمانی که دو بازیگر معاملاتی به ارزش ۱ تریلیون دلار امضا کردند، از پیوندشان بهره ببرد، هرچند این رقم بعدها به ۶۰۰ میلیارد دلار کاهش یافت. از منظری دیگر باید گفت که سفر بن سلمان پس از افزایش عرضه نفت توسط اوپک پلاس، کارتل تحت رهبری سعودی‌ها و روسیه، انجام می‌شود و از این منظر قابل تامل است. افزایش عرضه نفت به امور مالی پادشاهی آسیب رسانده، به طوری که نفت خام برنت در سال جاری ۱۵ درصد کاهش یافته و به حدود ۶۳ دلار به ازای هر بشکه رسیده است.

اما افزایش تولید طلای سیاه احتمالا ترامپ را که بارها از کاهش قیمت بنزین برای منحرف کردن فشارهای سیاسی ناشی از افزایش قیمت سایر کالاها تمجید کرده، خشنود کرده است. در همین راستا برنارد هیکل، استاد مطالعات خاور نزدیک فعال در دانشگاه پرینستون ضمن استناد به متغیر فوق باور دیگر دارد و مدعی است، در حالی که اجماع بر سر توافق‌نامه‌هایی که ترامپ و محمد بن سلمان امضا خواهند کرد و موضوع نفت ممکن است در محور رایزنی‌ها قرار داشته باشند، اما از منظر رهبر سعودی، این دیدار به واسطه همکاری با ایالات متحده جهت معماری خاورمیانه جدید با اهمیت خواهد بود.

هیکل در جریان همایشی که به بهانه سفر بن سلمان به آمریکا توسط موسسه کشورهای عربی خلیج فارس مستقر در واشنگتن برگزار شد، گفت: «سعودی‌ها خود را مانند این باغ زیبا در میان آتش می‌بینند. آن‌ها به دنبال ترسیم چشم‌اندازی مبتنی برصلح پایدار از منطقه هستند و می‌خواهند خود قطب و مرکز اقتصادی اش باشند.» به باور این تحلیلگر بن سلمان به کاخ سفید می‌رود تا درباره نقش‌آفرینی کشورش در نظم جدید خاورمیانه رایزنی‌های لازم را داشته باشد.

با این همه گروهی از تحلیلگران با استناد به تحولات خاورمیانه و صلح شکننده حاکم بر این باورند که متغیرهای دفاعی برای رهبر ریاض با اهمیت‌تر است. از منظر این گروه، پادشاهی به دنبال آن است تا ترامپ فرمان اجرایی مشابهی را که برای قطر صادر کرده بود برای دفاع از امنیت این کشور نیز امضا کرده و به این شیوه ضامنش باشد. فراس مکساد، مدیر عامل بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه اوراسیا در این باره مدعی است: چنین فرمانی (در صورتی که صادر شود) به عنوان جایگزینی برای پیمان دفاعی قوی‌تر در صورت مناسب بودن شرایط عمل خواهد کرد.

محمد بن سلمان این ضمانت اجرایی را برای چشم‌انداز ۲۰۳۰، تحول چند تریلیون دلاری در پادشاهی که درهای کشور را به روی سرمایه‌گذاری خارجی باز خواهد کرد، ضروری می‌داند. ایالات متحده و پادشاهی دو سال پیش در حوزه دفاع و در چارچوب عادی‌سازی احتمالی روابط عربستان با اسرائیل رایزنی داشتند، اما این گفت‌وگو با وقوع جنگ غزه متوقف شد. حال نیاز به انعقاد پیمان دفاعی بالاخص در شرایط کنونی منطقه، برای بن سلمان با اهمیت‌تر از هر زمان دیگر است.

به باور مکساد: «در ریاض این درک وجود دارد که هیچ جایگزینی جزء ایالات متحده وجود ندارد.» به ویژه آنکه مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده تاکید دارد که مذاکرات میان رهبران پادشاهی و آمریکا در این باره ادامه دارد. او روز چهارشنبه پس از گفت‌وگو با همتای سعودی خود در نشست وزرای امور خارجه گروه هفت در کانادا به خبرنگاران گفت: «ما هنوز در حال بررسی همه گزینه‌ها هستیم. توافق‌های خوبی امضا خواهد شد. از زمان سفر رئیس‌جمهور به پادشاهی پیشرفت زیادی حاصل شده است.»

در این میان گروهی از منابع آگاه مدعی‌اند که عربستان سعودی قصد دارد هواپیماهای رادارگریز اف-۳۵ ساخت آمریکا، یکی از پیشرفته‌ترین جت‌های جنگنده جهان، را سفارش داده و خریداری کند. پیش از این اسرائیل تنها بازیگری بود که این جنگنده‌ها را به شکلی انحصاری در اختیار داشت. اما حالا نشانه‌هایی وجود دارد دال بر این که ترامپ برای فروش F-35ها به پادشاهی بی‌میل نیست؛ جنگنده‌هایی که 100 میلیون دلار قیمت دارند.

چیپس و فناوری هسته‌ای

یکی از نکات مهم سفر بن سلمان به واشنگتن، عزم عربستان برای واردات تراشه‌های پیشرفته هوش مصنوعی آمریکایی از شرکت‌هایی مانند Nvidia Corp و Advanced Micro Devices Inc است، محموله‌هایی که واشنگتن از سال 2023 به دلیل نگرانی‌هایی ناشی از روابط پادشاهی با چین، واردات‌شان را محدود کرده است.

ایالات متحده و عربستان سعودی در سفر ماه مه ترامپ به ریاض، از همکاری‌های جدیدشان در حوزه هوش مصنوعی رونمایی کردند. با این حال منابع آگاه مدعی‌اند، با گذشت شش ماه از این سفر، ایالات متحده مجوزهای صادراتی لازم را اعطا نکرده؛ گزاره‌ای که برخی از مقامات سعودی را ناامید کرده است. از همین رو دو طرف در تلاش‌اند تا شرایط امنیتی برای ارسال این محموله‌ها را بازتعریف کنند. این در حالی است که امارات متحده عربی اخیرا اولین مجوز صادراتی خود را در دوران ترامپ برای پروژه‌هایی که توسط شرکت‌های آمریکایی در این کشور اداره می‌شوند را دریافت کرده است.

هرچند دفتر صنعت و امنیت وزارت بازرگانی ایالات متحده، مسئول کنترل صادرات تراشه، از اظهار نظر در این مورد خودداری کرده است.

چالش دیگر، چگونگی تدوین یک توافق اساسی درباره انرژی اتمی غیر نظامی است. به باور گروهی از تحلیلگران هرگونه توافق دوجانبه‌ای که به عربستان سعودی اجازه ساخت راکتورهای هسته‌ای را بدهد، ممکن است نیاز به تایید کنگره داشته باشد. عربستان سعودی مدت‌هاست علی‌رغم نگرانی‌های امنیتی در واشنگتن در مورد تمایل پادشاهی به غنی‌سازی اورانیوم به دنبال دسترسی به قابلیت‌های هسته‌ای و کمک ایالات متحده است.

در دوران ریاست بایدن، ایالات متحده مذاکرات پیشرفته با سعودی‌ها بر سر یک پیمان دفاعی الزام‌آور و توافق‌نامه همکاری هسته‌ای غیرنظامی در ازای موافقت ریاض با عادی‌سازی روابط با اسرائیل را آغاز کرد. اما این فرایند با حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل متوقف شد.

عادی‌سازی و موانعی که هنوز باقی است

در این میان گروهی مدعی‌اند که عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل نیز در دستورکار قرار دارد. ریاض پیشتر اعلام کرده بود که تشکیل کشور فلسطین پیش‌شرط موافقتش با فرایند عادی‌سازی است، خط قرمزی که با اظهارات مکرر ترامپ مبنی بر اینکه توافق، هدف اصلی دولت اوست، در تضاد قرار دارد.

باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه در دولت بایدن و مشاور ارشد سیاست بین‌الملل فعلی در شرکت حقوقی آرنولد و پورتر مستقر در واشنگتن، به بهانه سفر ولیعهد گفت: «احتمالا کاخ سفید خواهان موضعی رو به جلو درباب عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل است.» او با اشاره به طرح صلح غزه که ماه گذشته توسط ترامپ اعلام شد و عربستان سعودی در تدوین و اجرایش نقش داشت، گفت: «با توجه به شکنندگی آتش‌بس و با توجه به اینکه کارهای زیادی در پیش است، تحقق چنین توافقی در حال حاضر بسیار دشوار است.» به گفته دو مقام آمریکایی، اگرچه گسترش توافق‌نامه ابراهیم ۲۰۲۰ بالاخص عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل در اولویت‌های اصلی ترامپ قرار دارد، اما در جریان سفر ولیعهد، موانع جدی برای توافق وجود دارد.

یکی از این منابع ناشناس مدعی شد، ترامپ تلاش کرده مساله اسرائیل و فلسطین را از سایر اولویت‌های ایالات متحده با عربستان سعودی جدا کند. مقام دوم نیز افزود، ترامپ هنوز می‌خواهد عربستان سعودی و اسرائیل تا پایان دوره ریاست جمهوری‌اش روابط خود را عادی کنند. اما ظاهرا موضع عربستان سعودی در مورد تشکیل کشور فلسطین مانند همیشه است و هیچ کس انتظار دسترسی به راه حل سریع را ندارد.

حال با توجه به اینکه ریاض سند 20 ماده‌ای مرتبط با صلح در غزه را به عنوان نقشه راهی برای عادی‌سازی روابطش با اسرائیل می‌داند، انتظار می‌رود محمد بن سلمان و ترامپ در مورد اجرای این طرح بیش از هر موضوع دیگر زمان بگذارند.

در همین راستا منال رضوان، یک مقام ارشد وزارت امور خارجه عربستان سعودی، در یک کنفرانس امنیتی در بحرین در اوایل این ماه گفت که عربستان سعودی می‌خواهد شاهد «خروج اسرائیل از غزه در یک بازه زمانی مشخص» باشد، به علاوه پادشاهی درصدد است تا دولت فلسطینی توانمند شده و به واسطه اتحاد غزه و کرانه باختری تحت نظر تشکیلات خودگردان فلسطین قدرت مانور بیشتری داشته باشد.

این همان مسیر اجرایی شدن راه حل دوکشوری است.

سایه نسل‌کشی سودان بر سفر بن سلمان

فارغ از متغیرهای فوق، چندین مقام عربی و غربی همزمان با سفر تاریخی بن سلمان به واشنگتن در گفت‌وگو با میدل‌ایست‌آی مدعی‌اند که انتظار می‌رود ولیعهد در دیدار پیش رو با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در مورد حمایت امارات از نیروهای شبه‌نظامی پشتیبانی سریع (RSF) در سودان لابی کند.

گفته می‌شود این خبر پس از تماس تلفنی هفته گذشته محمد بن سلمان و عبدالفتاح البرهان، فرمانده نیروهای مسلح سودان (SAF) رسانه‌ای شده و نشان از  تعامل مستقیم و در عین حال نادر میان حاکم سعودی و ترامپ در مورد سودان دارد.

درگیری‌ها در سودان که از آوریل ۲۰۲۳ در جریان است، از نظر دیپلماتیک در اولویت‌های ایالات متحده قرار نداشته است اما حالا با تصرف الفاشر، پایتخت دارفور شمالی توسط نیروهای پشتیبانی سریع، جنگ در سودان را به شدت در کانون توجه قرار گرفته است.

گفته می‌شود امارات متحده عربی در طول جنگ با استفاده از خطوط تدارکاتی که از جنوب شرقی لیبی، چاد و از بندر بوصاصو در ساحل پانتلند سومالی عبور می‌کند، از نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) حمایت کرده است.

اما ابوظبی همچنان این اتهامات را رد می‌کند. در این میان منابع متعددی که تحولات جنگ در سودان را رصد می‌کنند مدعی‌اند که ترافیک داخلی این کشور نشان می‌دهد که جنگ اطلاعاتی بین حساب‌های رسانه‌های اجتماعی تحت حمایت امارات و عربستان سعودی در جریان بوده است. حساب‌های مرتبط با امارات متحده عربی به دنبال بی‌اعتبار کردن روزنامه‌نگاران و سازمان‌هایی هستند که در مورد جنایات نیروهای پشتیبانی سریع گزارش می‌دهند، در حالی که حساب‌های مرتبط با عربستان سعودی در حال تقویت همان محتوا هستند.

در این میان یکی از منابع آگاه سودانی مدعی است برهان به ولیعهد گفته که بدون فشار ایالات متحده بر امارات، هیچ راهی برای پایان جنگ در سودان وجود ندارد. این منبع ادعا کرده که محمد بن سلمان به برهان قول داده که این موضوع را با ترامپ مطرح کند.

همزمان یک دیپلمات عرب در منطقه به میدل‌ایست‌آی گفت که ابوظبی پیش‌بینی می‌کند سفر محمد بن سلمان به واشنگتن زمینه را برای افزایش فشارهای آمریکا بر امارات را هموار ساخته و حتی بستر را برای تنش‌زایی میان ابوظبی و واشنگتن هموار سازد. پیشتر جنگجویان سودانی، که عمدتا از نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) بودند، برای ائتلاف به رهبری عربستان و امارات در یمن جنگیدند اما حالا و آن‌گونه که منابع سودانی مدعی‌اند تعداد کمی از اعضای این گروه هنوز در عربستان سعودی، نزدیک مرز یمن، حضور دارند.

در همین رابطه دیپلمات‌های منطقه تاکید دارند که سعودی‌ها و اماراتی‌ها اکنون در یمن بیش از همه به‌سان رقیب هستند، تا جایی که امارات متحده عربی از یک دولت جدایی‌طلب در جنوب حمایت می‌کند که با دولت مورد حمایت عربستان که از سوی جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است، در تضاد قرار دارد.