آرامش قبل از طوفان؛ عراق و آزمون دشوار دموکراسی

به گزارش تجارت نیوز، از پشت بام‌ها گرفته تا تیرهای چراغ برق، پوسترهای تبلیغاتی در هر اینچ از خیابان‌های بغداد با هم رقابت می‌کنند. تصاویری از سیاستمداران با کلاه‌های ایمنی و شعارهایی با مضمون «قدرت و رفاه».

دیوارهای بتنی که زمانی ساختمان‌ها را از انفجار بمب‌های دست‌ساز محافظت می‌کردند، اکنون حافظ آپارتمان‌های جدید و پر زرق و برق هستند و نوید کافه‌ها و باشگاه‌های ورزشی را می‌دهند.

پس از اشغال طولانی‌مدت عراق توسط ایالات متحده، خونریزی فرقه‌ای و شورش‌های قبلیه‌ای، عراق حداقل در قیاس با سایر مناطق دیگر به پناهگاهی آرام و در عین حال باورنکردنی در خاورمیانه تبدیل شده است. حفظ این صلح که به سختی به دست آمده، با شروع انتخابات پارلمانی در روز سه‌شنبه، برای مردمان عراق در اولویت قرار دارد.

عراق بر سر دوراهی

محمد السودانی، نخست‌وزیری عراق هفته گذشته در مصاحبه‌ای با نیویورک‌تایمز گفت: «مردم عراق به نقطه‌ای رسیده‌اند که دیگر نمی‌توانند درگیری و جنگ و ماجراجویی‌های ناگوار را تحمل کنند. مردم خواهان ثبات، امنیت و توسعه هستند.»

با این حال تحقق این گزاره به نتایج کارزار آینده منوط است. بیش از ۷۷۰۰ نامزد از ۱۱۴ فهرست حزبی برای تصاحب ۳۲۹ کرسی پارلمانی رقابت می‌کنند. پس از اعلام نتایج، احزاب عراقی طبیعتا هفته‌ها و احتمالا ماه‌ها برای تشکیل ائتلافی با بیشترین سهم کرسی‌ها و سپس تعریف دولت مذاکره خواهند کرد.

السودانی، که غالبا به واسطه تلاش‌هایش برای تحقق ثبات عراق و رونق ساخت‌وساز تقدیر شده، رهبری ائتلافی از احزاب را بر عهده دارد که انتظار می‌رود بیشترین آرا را کسب کنند. اما برخی از متحدان سیاسی سابق آقای نخست‌وزیر متعهد شده‌اند تا مانع از تشکیل ائتلافی تحت رهبری‌ او شده و به السودانی فرصت ندهند تا برای دومین بار در قامت نخست‌وزیر فعالیت کند.

حال در میانه رای‌گیری و شمارش آرا در برخی استان‌های عراق، این سوال پیچیده مطرح است: چگونه عراق می‌تواند فارغ از رقابت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مسیری مستقل را طی کرده و به ثبات دست یابد؟

حمله سال 2003 ایالات متحده به عراق که زمینه را برای سقوط صدام حسین فراهم کرد به مانور سیاسی اقلیت سنی پایان داد و بستر را برای ظهور سایر احزاب از جمله احزاب شیعی هموار ساخت.

از همین رو گروهی از ناظران با استناد به نزدیکی و اتحاد میان ائتلاف شیعی با ایران مدعی‌اند که امروز عراق به میدان زورآزمایی تهران و واشنگتن تبدیل شده، به‌ویژه آن‌که بخش عمده‌ای از احزاب شیعی به ایران نزدیک و حامی تهران هستند و همزمان نفوذشان در ساختار سیاسی و بوروکراسی این کشور برجسته‌تر شده است.

میدانی برای زورآزمایی رقبا

احزاب شیعی در سال ۲۰۱۴ به عنوان بخشی از نیروهای موسوم به بسیج مردمی برای مبارزه با گروه تروریستی داعش، قدرت مانور بیشتری در ساختار سیاسی به دست آوردند. این قدرت و نفوذ با سقوط داعش نه تنها حفظ شد بلکه افزایش یافت، تا جایی که ائتلاف شیعیان امروز بیش از هر زمان دیگر دولت عراق را برای خروج نیروهای آمریکایی تحت فشار قرار داده‌اند. السودانی به واسطه این فشار‌ها به خروج مرحله‌ای تقریبا ۱۳۰۰ نیروی آمریکایی که هنوز در عراق هستند تا سپتامبر ۲۰۲۶ متعهد شده، اما مقامات آمریکایی در حال مذاکره برای حفظ تداوم حضورشان در این کشور هستند و مدعی‌اند که این امر برای مبارزه با بقایای داعش ضروری است.

خواست ایالات متحده در حالی برجسته شده که معادلات نظامی – امنیتی – سیاسی و در عین حال جغرافیایی خاورمیانه (غرب آسیا) بعد از حمله 7 اکتبر حماس و میدان‌داری اسرائیل تغییر کرده و پیچیده‌تر از هر زمان دیگری شده؛ گزاره‌ای که خطر تشدید درگیری‌ها و تنش‌ها به‌ویژه در عراق را افزایش داده؛ بازیگری که مدت‌ها است میدان زورآزمایی تهران و واشنگتن است.

حال به ادعای ناظران خارجی، سایه رقابت ایران و آمریکا بر کارزار پارلمانی عراق سایه انداخته به‌ویژه آن که هرکدام از ائتلاف‌های شیعی نزدیک به ایران، لیست انتخاباتی در اختیار دارند؛ متغیری‌ها که هم زمینه‌ساز شکاف شده و هم بسترساز تشدید رقابت‌ها. این در حالی است که مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، ماه گذشته در مورد «فوریت خلع سلاح ادعایی نظامیان تحت حمایت ایران» هشدار داد.

مارک ساویا، فرستاده تازه منصوب شده ترامپ در عراق نیز پیش از رای‌گیری، در پیامی به عراقی‌ها بر این ایده تاکید کرد. او با انتشار مواضع خود در رسانه‌های اجتماعی مدعی شد: «ایالات متحده در کنار عراق در مسیر پیشرفت این بازیگر ایستاد: «قوی و مستقل.»

در چنین شرایطی سیاستمداران عراقی به این باور رسیده‌اند که ساوایا به عنوان نماینده ایالات متحده نه تنها خواستار نخست‌وزیری دوستدار آمریکا است بلکه در جست‌وجوی کابینه‌ای عاری از احزاب همسو و نزدیک به ایران است. علی الحمدانی، مدیر کمپین سیاسی در بغداد، در این باره گفت: «انتصاب فرستاده جدید توسط ترامپ، لرزه بر اندام مقامات عراقی انداخت. آن‌ها می‌دانند که در ادامه چه اتفاقی خواهد افتاد.»

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، نیز روز دوشنبه فشار آمریکا بر عراق را به چالش کشید و دخالت خارجی در انتخابات را «غیرقابل قبول» خواند.

نسخه پر تنش آمریکایی

به باور ناظران رویارویی ایران و آمریکا به‌ویژه با توجه به این واقعیت که بخش عمده‌ای از سیاستمداران عراقی (شیعی) نزدیک و یا متحد تهران هستند، برای عراق به چالشی جدی تبدیل شده و حتی آینده کارزار پیش رو را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. سودانی که خود قدرت را به واسطه اجماع هیات هماهنگی شیعیان به دست آورده تلاش دارد تا در دو زمین ایران و آمریکا بازی کرده و با حفظ موازنه میان دو قدرت، از خود چهره‌ای سازنده و ثبات‌ساز ترسیم کند.

گزاره‌ای که منتقدانش بدان باور ندارند. این گروه مدعی اند، برقراری توازن میان ایران و آمریکا امری است نشدنی، به‌ویژه آن که عراق از منظر تهران نه تنها یک شاهراه حیاتی اقتصادی به جهان خارج قلمداد می‌شود بلکه مساله‌ای است امنیتی؛ چرا که این دو کشور تقریبا ۱۰۰۰ مایل مرز مشترک و تجربه یک رویارویی 8 ساله را دارند.

احسان الشماری، دانشمند علوم سیاسی فعال در دانشگاه بغداد، در این باره مدعی است: «عراق یکی از ستون‌های امنیت ملی ایران است، بنابراین تهران حاضر نخواهد شد میدان را به رقیبش یعنی آمریکا واگذار کند.» همزمان گروه‌های نظامی حامی تهران نیز حاضر نیستند براساس خواست واشنگتن سلاح‌های خود را زمین بگذارند.

سه شب قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی، جعفر الحسینی، سخنگوی نظامی گروه کتائب حزب‌الله عراق، در یک تجمع انتخاباتی سخنرانی آتشین و فرقه‌گرایانه‌ای ایراد کرد و گفت: «فارغ از خواسته‌های تحمیلی آمریکا سلاح‌ها در دستان گروه‌های مقاومت شیعی باقی خواهد ماند.»

محمد التمیمی، رئیس گروه الوعد الصادق، نیز در مصاحبه‌ای تاکید کرد که حرکت به سوی سیاست به معنای تسلیم سلاح‌ها نیست، بلکه کنشی است برای حراست از منافع ملی. به باور رهبر گروه الوعد الصادق: «هر جناحی به مردانی در پارلمان و دولت نیاز دارد تا از آرمان‌ها و خواسته‌های مردمش محافظت کنند.»

فعلا السودانی خود را به عنوان کاندیدای ایده‌آل برای ایجاد تعادل بین منافع ایران و آمریکا معرفی می‌کند. او اخیرا بر قراردادهایی با شرکت‌های شورون و اکسون جهت توسعه میادین نفتی در عراق نظارت داشته و با هدف جلب رضایت ترامپ، مقاله‌ای در نیویورک‌پست منتشر کرد و نوشت: «عراق شریک سرمایه‌گذاری برای آمریکا است.» او همچنین در گفتگو با نشریه تایمز مدعی شد که ماه آینده برای شرکت در کنفرانس «سرمایه‌گذاری در آمریکا» ۵۰ میلیاردر عراقی را به واشنگتن خواهد آورد تا «هماهنگی خود را با مسیر ترامپ» نشان دهد.

این مانور سیاسی بسیاری از عراقی‌ها را ناامید کرده و شانس سودانی برای بقا در قدرت را کاهش داده است. از همین رو بر اساس داده‌های منتشر شده توسط برخی نظرسنجی‌ها، این بار شاید کم‌ترین میزان مشارکت در انتخابات پارلمانی ثبت شود، چرا که ناامیدی در کنار متغیرهای دیگری چون بحران معیشتی و فساد، مردم این کشور را بیش از هر زمان دیگر دلسرد کرده است.

محمد عباس، فروشنده ۲۰ ساله در بزرگراه بغداد، در همین رابطه به خبرنگار نیویورک‌تایمز گفت: «چرا باید رای بدهیم؟ این کارزار فقط حاوی نام‌های جدید است که صرفا به دنبال قدرت هستند. انتخابات ما کاملا نمایشی است.»