اجرایی شدن اینستکس دقیقا یعنی چه؟ / روایت مطبوعات از منافع و نگرانی‌های اینستکس

به گزارش تجارت‌نیو ز، امروز (یکشنبه نهم تیرماه 1398) روزنامه‌های اطلاعات، خراسان، فرهیختگان و دنیای اقتصاد به نقل از معاون سیاسی وزیر امور خارجه نوشته‌اند که به زودی تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد. همچنین در این رابطه روزنامه خراسان نوشته است که در پی ادامه بازی اروپا با اینستکس نمایشی، یک منبع آگاه از ادامه کاهش تعهدات برجامی ایران خبر داد.

اینستكس عملیاتی شد؛ ‎عراقچی: مثبت است ولی كافی نیست

روزنامه اطلاعات با تیتر «اینستكس عملیاتی شد؛ ‎عراقچی: مثبت است ولی كافی نیست» نوشته است که معاون سیاسی وزیر امور خارجه گفت: اینستکس عملیاتی شده وچند مورد کاری هم اکنون در حال انجام شدن است و به زودی تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد.

این روزنامه نوشته است: سید عباس عراقچی درباره نشست روز جمعه کمیسیون مشترک برجام در جمع خبرنگاران گفت: در مجموع جلسه مثبت و سازنده‌ای بود و نسبت به جلسات گذشته یک گام به جلو به شمار می‌آید. البته هنوز تا خواسته‌های جمهوری اسلامی‌ فاصله قابل توجهی وجود دارد و با دستاوردهای ملموسی که ایران انتظار دارد، هنوز فاصله داریم. با این حال قدم‌های رو به جلویی که در کمیسیون برداشته شد را بررسی کامل خواهیم کرد و من اینها را به تهران منتقل خواهم کرد و هرگونه تصمیم‎‌گیری با تهران خواهد بود.

معاون وزیر خارجه درباره مباحثی که در نشست وین درباره آن بحث شد بیان کرد: مهمترین موضوعی که در این جلسه بحث شد، موضوع اینستکس و کانال مالی که اروپایی‌ها درست کردند، بود. سه کشور اروپایی توضیحات مبسوط و مفصلی را در این زمینه دادند.

معاون سیاسی وزیر خارجه کشورمان با بیان اینکه کشورهای اروپایی دیگری هم اظهار علاقه کردند به عنوان سهامدار به این مکانیسم و شرکت محلق شوند، بیان کرد: کشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس در نظر بگیرند و به روی همه کشورهای اروپایی باز است و آنها می‌توانند از طریق آن با ایران معامله انجام دهند.

وی ادامه داد: قول دادند که اینستکس به روی کشورهای دیگر هم باز شود تا بتوانند از طریق این سازوکار با ایران معامله داشته باشند.
این دیپلمات ارشد کشورمان با بیان اینکه این پروسه شروع شده است، یادآور شد: اگرچه این پروسه خیلی دیر شروع شده و کمتر از انتظارات ماست، ولی مراحل نهایی خود را طی می‌کند و به مرحله عملیاتی شدن، رسیده است.

وی در عین حال متذکر شد: البته بدون اینکه خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستکس در نظر گرفته شود، اینستکس نمی‌تواند به صورت کامل انتظارات ما را برآورده کند. انتظار داریم کشورهای اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند.

معاون سیاسی وزیر خارجه با ذکر این نکته که غیر از موضوع اینستکس در بحث راکتور اراک هم پیشرفت‌های خوبی داشتیم، اظهار داشت: همه اعضا تعهد کردند که در جدول زمانی مشخص شده ساخت این راکتور جدید به پایان برسد.

وی با بیان اینکه در برخی حوزه‌های دیگر پیشرفت‌هایی داشتیم، اظهار داشت: در نهایت تصمیم گرفته شد جلسه وزرای خارجه کشورهای باقیمانده در برجام به زودی برگزار شود. احتمالاً این نشست در ماه جولای و قبل از تعطیلات تابستانی در اروپا خواهد بود.

پاسخ قاطع به بازی اروپا

همچنین روزنامه خراسان با تیتر «پاسخ قاطع به بازی اروپا» نوشته است که در پی ادامه بازی اروپا با اینستکس نمایشی، یک منبع آگاه در گفتگو با خراسان از ادامه کاهش تعهدات برجامی ایران خبر داد.

این روزنامه نوشته است: در حالی که اروپا با ظاهرسازی فریبنده سعی دارد با اینستکس نمایش بازی کند کشورمان در مقابل این اقدامات ناچیز طرف‌های متعهد برجام، تاکید دارد که همچنان به کاهش تعهدات برجامی خود ادامه خواهد داد و به این ترتیب سقف اورانیوم ذخیره شده ایران از 300 کیلوگرم فراتر خواهد رفت.

در فاصله برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در روز جمعه در وین، گمانه زنی‌هایی از احتمال تجدیدنظر ایران در تصمیم قبلی خود صورت می‎گرفت، اما به نظر می‌رسد با توجه به نمایشی بودن اقدام اروپا در راه‎اندازی اینستکس، قرار نیست کاهش تعهدات هسته‌ای ایران متوقف شود.

در این باره عصر دیروز یک منبع آگاه در گفتگو با خراسان با بیان اینکه نتایج کمیسیون مشترک برجام که جمعه در وین برگزار شد با خواسته‌های به حق ایران از برجام فاصله زیادی داشته و نتوانسته مطالبات ما را برآورده سازد، تاکید کرد: «تصمیم قطعی جمهوری اسلامی ایران این است که اقدامات خود در کاهش تعهدات برجامی‌اش را ادامه دهد و در این مسیر در اولین اقدام به زودی از سقف ذخایر 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده عبور خواهد کرد.»

این منبع آگاه که مایل بود نامش ذکر نشود، در عین حال گفت: «در صورت تحقق خواسته‌های برجامی ایران درحوزه بانکی و نفتی از سوی اروپا، کشورمان این آمادگی را دارد تا راجع به اقدامات کاهشی خود در چارچوب مواد 26 و 36 برجام تجدید نظر کند.»

اشاره این منبع آگاه به ناکافی بودن تصمیمات اخیر نشست برجام، ناکارآمد بودن اینستکس در دور زدن مبادلات تحریم شده ایران و محدود بودن این کانال مالی به موارد غیرتحریمی یعنی دارو و غذاست!

در بیانیه‌ای که کمیسیون مشترک برجام صادر کرده به انجام اولین تراکنش سازوکار مالی و همچنین آمادگی کشورهای ثالث برای پیوستن به این سازوکار اشاره شده است.

چین که یکی از خریداران عمده نفت ایران است، ابراز آمادگی کرده است به عنوان طرف ثالث وارد این سازوکار شود. روسیه نیز از عملیاتی شدن اینستکس استقبال کرده و وال‌استریت‌ژورنال نوشته هلند به سهامداران اینستکس افزوده می‌شود.

عراقچی دو روز پیش اظهارات برایان هوک را مبنی بر اینکه ایران باید به برجام پایبند بماند «جوک روز» توصیف کرد و حالا به نظر می‌رسد اجرایی شدن اینستکس را «که تنها بخش کوچکی از تعهدات اروپایی‌ها بوده» آن هم با شرط و شروط متعدد باید شوخی و جوک تلخ اروپایی‌ها برای حفظ برجام دانست. توافقی که دو طرفه بود و حالا غربی‌ها انتظار دارند ایران به صورت یک طرفه به تعهدات خود عمل کند.

اینستکس، پروژه مهار ایران

همچنین روزنامه فرهیختگان با تیتر «اینستکس، پروژه مهار ایران» نوشته است که چرا ایران باید مسیر کاهش تعهدات خود را جدی‌تر طی کند؟ اینستکس با حداقل خواسته‌های ایران از اروپا هم فاصله معناداری دارد.

این روزنامه نوشته است: چند نکته مهم درخصوص کارکرد INSTEX و حواشی و تاثیرات آن وجود دارد که مرور آنها توضیح‌دهنده همین استدلال است و می‌گوید چرا ایران باید مسیر کاهش تعهدات خود را ادامه دهد.

صفر: قبل از هرچیز باید مساله مهمی را یادآور شد. اروپایی‌ها طی یک‌سال گذشته چهاربار وعده داده‌اند‌ ولی زیر قول‌شان زده‌اند و حالا که گفته شده اولین تراکنش در حال اجراست هیچ عقل سلیمی نمی‌تواند قبول کند با یک گل بهار شده است! حتی اگر اروپایی‌ها تعریف خود را از این سامانه تغییر دهند و برای آینده درباره نوع معاملات با ایران هدف‌گذاری‌های بزرگ‌تری را در نظر بگیرند، واضح است که نباید هیچ‌یک از تصمیمات و اقدامات ایران با چنین خبری تحت‌الشعاع قرار گیرد.

یک: نکته مهمی که ایران از ابتدا درباره آن تاکید ویژه‌ای داشته، این است که سامانه اروپایی باید کاری کند تا محدودیت‌های تحریمی توسط آمریکا عملا شکسته شود، به این معنا که INSTEX نباید تاییدکننده تحریم‌های آمریکا و عامل به رسمیت شناختن وضعیت تحریمی یکجانبه و زورمدارانه باشد. این مساله مهمی است که امروز سامانه اروپایی دقیقا در مقابل آن ایستاده و می‌گوید عامل تجارت مشروع! با ایران است و منظور اروپا از واژه «مشروع» همان کالاهای سفید و غیرتحریمی از نظر آمریکاست.

دو: در مسیر تجارت با ایران اگر قرار باشد اینستکس صرفا به دارو و برخی اقلام خوراکی محدود باشد، سامانه مراوده اقتصادی با ایران، فرسنگ‌ها با انتظارات تهران فاصله دارد لذا خواسته واضح ایران که تاکنون محقق نشده این است که سامانه اروپایی کالاهایی فراتر از غذا و دارو را شامل شود و حتی اگر بنا دارد فعلا و تنها در گام اول با آمریکا درگیر نشود باید طیف گسترده‌تری از کالاهایی را که در معرض تحریم نیستند ارائه کند و بلافاصله بعد از گام اول، از تحریم‌ها نیز عبور کند نه اینکه با نام بشردوستانه چند قلم کالای غیرتحریمی را شامل شود و تحریمی مضاف بر تحریم‌های آمریکا را درنظر بگیرد.

سه: کلیدی‌ترین نکته‌ای که سامانه اروپایی باید رعایت کند حل و فصل مساله فروش نفت ایران است. اروپایی‌ها باید به‌اندازه نیاز ایران به فروش نفت یعنی چیزی حدود 1.5 میلیون بشکه در روز از ما نفت خریداری کنند، که این رقم سوای بازاری است که ایران با کشورهای غیراروپایی دارد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه پس از نشست کمیسیون مشترک برجام در روز جمعه اعلام کرد همچنان اینستکس تصمیمی برای خرید نفت ایران ندارد، بنابراین مساله نفت بزرگ‌ترین نقص این سامانه است.

چهار: اینکه در این یکی، دو روز گفته می‌شود «اولین تراکنش بانکی INSTEX عملیاتی شد» از اساس ایراد دارد؛ چراکه اساسا این سامانه بنای کار بانکی ندارد و صرفا می‌خواهد به‌جای رد و بدل شدن پول، به تهاتر کالا بپردازد و این یعنی سامانه مالی اروپا قرار است برای همیشه تضمین‌کننده اجرای تحریم‌های آمریکا در حوزه بانکی و پیام‌رسان‌هایی مانند سوئیفت باشد و بنا ندارد خواست تهران برای عادی‌شدن روابط بانکی یعنی متن صریح برجام را اجرایی سازد.

پنج: نکته مهم و انضمامی مساله قبلی این است که ایران از اروپا خواسته مهمی دارد، خواسته‌ای که می‌گوید ایران باید به‌صورت آزاد دسترسی کاملی به ارز حاصل از فروش نفت خود به کشورهای اروپایی داشته باشد و این ارز در هیچ حالتی نباید در بانک‌ها و صندوق‌های مالی اروپا بلوکه شود. از این‌رو مدت‌هاست که از سوی مقامات کشور اعلام شده بازگشت ارز حاصل از صادرات ایران به داخل کشور یک محور اصلی است و اروپا اگر می‌خواهد برجام باقی بماند باید مسیر دسترسی تهران به برگ‌برگ اسکانس‌های حاصل از فروش نفت را فراهم کند.

شش: سامانه معرفی‌شده از سوی اروپا و نوع اطلاع‌رسانی درباره آن نشان می‌دهد آلمان، فرانسه و انگلیس بیش از آنکه به‌دنبال تجارت با ایران باشند می‌خواهند نقش یک ابردلال را بازی کنند و به‌صورت نیابتی کالاهایی را که ایران می‌تواند به‌صورت مستقیم از کشورهای ثالث بخرد به ایران بفروشند. لذا جلوگیری از تک‌کاناله کردن مسیر مراودات ایران که هم باعث ردیابی بهتر معاملات ایران خواهد شد و هم این معاملات بسیار شکننده و توامان را پرهزینه می‌کند، بسیار قابل‌توجه است.

هفت: اروپایی‌ها در قبال تعهدات خود در برجام هرگز پیش‌شرطی به‌جز تعهدات هسته‌ای ایران را عنوان نکرده بودند و طبعا امروز و برای اجرای همین سامانه‌ای که نام INSTEX بر خود گرفته نیز نباید پیش‌شرطی را عنوان کنند. در این میان اما مدام اخباری درباره مشروط‌کردن رسمی و غیررسمی همکاری با ایران به اجرای کامل برنامه اقدام FATF به گوش می‌رسد و همچنان ابهامات زیادی در این زمینه وجود دارد. یکی به نعل یکی به میخ کوبیدن اروپا در این موضوع و فشار بی‌سابقه آمریکا برای وادار کردن ایران به اجرای برنامه اقدام FATF از نکات قابل‌توجهی است که نشان می‌دهد طرف غربی همچنان به‌دنبال زیاده‌خواهی است و عقب نشستن ایران این وضعیت را تشدید می‌کند.

هشت: نکته پایانی تجربه و اطلاعات روشنی است که عنوان می‌کند INSTEX گامی بسیار ضعیف و بسیار کمتر از توان واقعی اروپاست، به این معنی که اگر واقعا کشورهای اروپایی بخواهند برجام را اجرایی کنند توانایی قابل ملاحظه‌ای مانند وارد کردن شرکت‌ها و بانک‌های دولتی در تجارت پرحجم با ایران دارند، مسیری که به‌سادگی تحریم‌پذیر نیست و امروز راه انجام آن باز است. درباره این فرآیند متاسفانه سه کشور اروپایی برنامه‌ای در دست ندارند و به‌نظر هم نمی‌رسد با این شرایط بخواهند این مسیر را فعال سازند. از این‌رو به‌نظر می‌رسد ادامه اقدام ایران در مسیر کاهش تعهدات خود مبتنی‌بر چنین وضعیتی، درست و اصولی باشد.

اینستکس عملیاتی شد

همچنین روزنامه دنیای اقتصاد با تیتر «اینستکس عملیاتی شد» نوشته است که هلگا اشمید، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام که روز جمعه در هتل کوبورگ شهر وین، پایتخت اتریش برگزار شد، از عملیاتی شدن ساز‌و‌کار ویژه مالی اروپا -اینستکس- خبر داد. عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران هم این خبر را تایید کرد.

با این حال عراقچی، ضمن «رو به جلو خواندن این اتفاق» این موضوع را اضافه کرد که بدون خرید نفت ایران، یا اختصاص اعتباراتی ویژه برای آن، «اینستکس» نمی‌تواند انتظارات تهران را به‌طور کامل برآورده کند.

این روزنامه نوشته است: سه کشور اروپایی امضا‌کننده برجام، شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان، سرانجام با گذشت بیش از یک‌سال پس از خروج غیرقانونی آمریکا از این توافق و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران و به‌دنبال تاکید تهران بر کاهش تعهدات برجامی در صورت تامین نشدن منافعش، از عملیاتی شدن کانال مالی اینستکس خبر دادند.

آلمان، فرانسه و بریتانیا این کانال مالی را برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و معامله با ایران ایجاد کرده‌اند.

اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای ضمن اعلام این مطلب از عملیاتی شدن این کانال مالی خبر داده و اعلام کرده است: «تلاش‌ها برای رفع تحریم‌ها شدت می‌گیرد.»