به گزارش تجارت نیوز، ایران در حال دست‌وپنجه نرم کردن با چالش‌ها و مشکلات بسیاری در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است. اثرات تخریب و آسیب به محیط‌زیست در ایران ناگزیر به زندگی و معیشت مردم سرازیر می‌شود. ادامه‌ی فعالیت‌های مخرب و تصمیم‌گیری‌های کلان در حوزه محیط‌زیست، می‌تواند در نهایت منجر به نابودی در عرصه‌های گوناگون شود. در ادامه مصاحبه اختصاصی تجارت‌نیوز در رابطه با چالش‌های زیست‌محیطی در ایران با شیما کبیری، پژوهش‌گر و فعال حوزه آب و محیط‌زیست، را می‌خوانید.
– قبل از هر چیز از پیشینه تاریخی و فرهنگی ایران و ارتباط آن با شرایط زیست محیطی بگویید؟
ایران کشوری با پیشینه تاریخی و فرهنگ غنی و ارزشمند است. این پیشینه فرهنگی و تاریخی با اقلیم و شرایط محیط‌زیستی کشور گره خورده است. نیاکان ما با در نظر گرفتن همه ابعاد، ابتکارات و راهکارهای منحصربه‌فردی برای برای بهبود وضعیت و سازگاری با شرایط موجود داشته‌اند. متاسفانه ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های محیط‌زیستی متعدد و جدی روبه‌رو شده است. از مهمترین این چالش‌ها می‌توان به بحران آب، آلودگی هوا، گرمایش زمین و تغییرات مخرب اقلیمی، از بین رفتن جنگل‌ها و منابع طبیعی، بیایان‌زایی و تخریب زیستگاه‌ها، تهدید حیات<خش و تنوع زیستی، ناترازی انرژی و تخریب خاک اشاره کرد.
شرایط محیط زیست ایران باید در یک دوره تاریخی بررسی شود
در خصوص این پرسش شاید بهتر است شرایط محیط‌زیست ایران را در یک دوره تاریخی بررسی کنیم. آن‌چه بر محیط‌زیست ایران گذشته است منحصر به اقدامات یک سال نیست. وضعیت کنونی بر اثر تصمیمات و اقدامات در گذار زمان است. کشور در ابعاد مختلف محیط‌زیستی دچار چالش و بحران است. شاید بتوان گفت تا وقتی که زیرساخت‌ها، قوانین و اقدامات اجرایی در لایه‌های بالای حکمرانی توسط تصمیم‌گیران اصلاح نشود، امیدی به بهبود نیست. اگر در کنار اصلاحات لازم در خصوص محیط‌زیست فرهنگ‌سازی نشود، شرایط در کشور رو به فاجعه خواهد رفت. باید گفت برای آغاز هیچ زمانی دیر نیست اما ضروری است که سریع‌تر اقدام شود.
– اثرات بحران‌های محیط‌زیستی چگونه وارد زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم می‌شوند؟
یک اصل ویژه در قانون اساسی کشور ایران به محیط‌زیست اختصاص دارد. اصل 50 قانون اساسی بیان می‌کند که در جمهوری اسلامی ایران حفاظت محیط‌زیست، که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی روبه‌رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. بنابراین، فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و… که موجب آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل‌جبران آن می‌شوند، ممنوع هستند. البته اکثر متولیان این فعالیت‌ها بدون توجه به قانون و محیط‌زیست فقط به درآمد خود فکر می‌کنند. غافل از این‌که این فعالیت‌ها در درازمدت موجب آسیب بسیار به محیط‌زیست می‌شوند. در حقیقت علاوه‌بر قانون‌شکنی و آسیب به محیط‌زیست، صنعت و فعالیت خود را به نابودی می‌کشانند. بعضاً قوانینی در خصوص پرداخت خسارت صنایع و واحدهای مخرب محیط‌زیست مطرح می‌شوند. تجربه نشان می‌دهد که این قوانین قدرت بازدارندگی نداشته‌اند.
– از نگاه شما مهمترین تهدید زیست محیطی در ایران چیست؟
گرمایش جهانی و تغییر اقلیم از مهمترین مسائل زیست‌محیطی جهان هستند که ایران را نیز بی‌نصیب نگذاشته‌اند. از طرفی شاید بتوان گفت که مهمترین تهدید زیست‌محیطی در ایران بحران آب است. ایران در اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. کمبود آب آشامیدنی، کاهش منابع آب زیرزمینی و فرونشست زمین، تولید پساب صنعتی و انتشار آلودگی و از بین رفتن زیستگاه‌ها از جمله موارد مرتبط با مسئله آب در ایران هستند.
در واقع کمبود آب یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های اقتصادی و اجتماعی در جهان است. ایران نیز به دلیل شرایط جغرافیایی و اقلیمی، مدیریت نادرست منابع آب، افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش تقاضا برای آب، بارگذاری نادرست صنایع آب‌بر، رعایت نکردن الگوی کشت متناسب، استفاده از شیوه‌های سنتی آبیاری و کشاورزی و عدم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر با این بحران مواجه است.
بحران آب زندگی روزمره مردم را تهدید می‌کند
بحران آب تهدیدی برای کشاورزی، صنعت، اقتصاد و زندگی روزمره مردم محسوب می‌شود. گزاره‌ای که بیان می‌کند “به ورشکستگی آبی رسیده‌ایم و کشاورزی و صنایع آب‌بر باید محدود شوند” درست است. بخش فابل‌توجهی از آب کشور در بخش کشاورزی با تلفات بالا مصرف می‌شود. البته در صورت اعمال محدودیت قطعاً باید جایگزینی برای شغل و درآمد مردم در نظر گرفته شود.
– چرا بحران‌های زیست‌محیطی در ایران ادامه‌دار می‌شوند؟
مشکلات موجود در حوزه محیط‌زیست، کیفیت زندگی روزمره و سلامت مردم را تحت‌تاثیر قرار داده است. وضعیت کنونی هم‌چنین تهدیدی برای تنوع زیستی و منابع طبیعی کشور به‌شمار می‌رود. حل بحران‌های زیست‌محیطی در ایران به اراده و همت جمعی نیاز دارد. اقدامات اجرایی و تصمیم‌گیری در حوزه محیط‌زیست چندبعدی است. باید انتخاب‌های موجود را کنار هم قرار دهیم و هر کدام را از چندین جنبه بررسی کنیم. متاسفانه در کشور ما اغلب تصمیمات و اقدامات نقش داروی مسکن دارند و درمانی نیستند. این مسئله تبعات جبران‌ناپذیری در درازمدت دارد.
– راهکاری برای رفع این مشکلات وجود دارد؟
باید عزم بر آن باشد که با اعمال تصمیمات اساسی و بنیادین راه‌حل‌های بادوام‌تر و کاراتری اخذ کنیم. علاوه‌براین، باید فرهنگ‌سازی و تقویت روحیه مطالبه‌گری و عزم فردی برای حفاظت از محیط‌زیست پررنگ شود. شاید بتوان گفت مسائل معیشتی و وضعیت مالی عموم مردم در ایران بر مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی سایه انداخته‌اند. حفاظت از محیط زندگی‌مان و کره زمین باید دغدغه تک‌تک ما باشد. به‌قول حضرت مولانا تو یکی نه‌ای هزاری، تو چراغ خود برافروز.
– پیش بینی شما از وضعیت محیط‌زیست ایران در سال 1404 چیست؟ چه اقداماتی باید صورت بگیرد؟
در سال 1402 سند “برنامه ارتقای فرهنگ حفاظت از محیط‌زیست” در جلسه شورای فرهنگ عمومی کشور مصوب و توسط وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت ابلاغ شد. در این سند راهبردهای کلان محیط‌زیستی را با محوریت سازمان محیط‌زیست تهیه و نهایی کرده‌اند. این سند به موضوع مشارکت مردم در حکمرانی شایسته و فرهنگ‌سازی اشاره کرده است. هم‌چنین مسئولیت اجتماعی را در سه سطح تعریف کرده است. منظور از این سه سطح، اول حاکمیت و دولت، دوم گروه‌های اجتماعی، بخش خصوصی و عمومی و تشکل‌ها و سوم افراد حقیقی و عامه مردم است.
مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی اتصالی زنجیروار دارند
در تعریف توسعه پایدار سه ستون اصلی مسائل اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی مطرح می‌شوند. تا زمانی که نگاه به این مسائل زنجیروار نباشد، نباید انتظار هیچ‌گونه اصلاح و بهبودی در حوزه محیط‌زیست داشته باشیم.
من باور دارم که با راهبری شجاعانه از بالا بهبود شرایط ممکن است. این اتفاق با حضور خانم شینا انصاری در مسند ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌تدریج شروع شده است. از سمت دیگر سازمان ملل متحد در حال انجام کارهای فراوانی با کلیه کشورها (از جمله ایران) است. بهتر است که این همکاری‌ها ادامه‌دار باشند. هم‌چنین می‌توان از تجربیات این سازمان و کشورهای دیگر در حل مشکلات محیط‌زیستی بهره برد.
