به گزارش تجارت نیوز، در جهان پیچیده و بههمپیوستهی اقلیم زمین، یکی از تاثیرگذارترین پدیدههای طبیعی «النینو» است؛ رخدادی که میتواند توازن دمای اقیانوسها و الگوهای بارش را در سراسر سیاره برهم زند. این پدیده هر چند سال یکبار، معمولاً هر دو تا پنج سال، رخ میدهد و پیامدهای آن از آمریکای جنوبی تا آسیا، آفریقا و حتی اروپا احساس میشود. با این حال، پژوهشهای جدید اقلیمی هشدار میدهند که تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیتهای انسانی ممکن است نهتنها بسامد وقوع النینو را افزایش دهد، بلکه شدت آن را نیز بهطور چشمگیری تقویت کند.
آغاز چرخهای منظمتر و قویتر
به گفتهی «مالته اف. استوکر» از دانشگاه هاوایی در مانوا، مدلسازیهای پیشرفتهی اقلیمی نشان میدهد که در دهههای آینده، النینو ممکن است بهجای الگویی نامنظم، به چرخهای منظمتر و شدیدتر تبدیل شود. یافتههای این پژوهش که در نشریهی معتبر Nature Communications منتشر شدهاند، نشان میدهند که با ادامهی روند بالای انتشار گازهای گلخانهای، اقیانوس آرام گرمسیری ممکن است تا اواخر قرن بیستویکم به یک نقطهی عطف بحرانی برسد.
در این آستانهی اقلیمی، حتی افزایش اندک گرمایش میتواند نوسانات بسیار بزرگتری در دمای سطح دریا ایجاد کند و باعث شود النینو و فاز سردتر آن، یعنی «لا نینا» (La Niña)، با نظمی بیشتر و شدتی بالاتر تکرار شوند.
مدل اقلیمی دقیق و یافتههای کلیدی
پژوهشگران در این مطالعه از یک مدل ابررایانهای پیشرفته با نام AWI-CM3 استفاده کردند. این مدل، جو زمین را به شبکههایی با عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر و اقیانوس را به سلولهایی با دقت حدود ۴ کیلومتر تقسیم میکند.
این وضوح بالا به مدل اجازه داد حرکتهای ظریف آب و جریانهایی را که در شکلگیری النینو نقش کلیدی دارند، با دقت بیسابقهای شبیهسازی کند.
بر اساس نتایج، تحت سناریوی انتشار بالای گازهای گلخانهای، تا حوالی سال ۲۰۶۰، الگوی نوسانات میان فازهای گرم (النینو) و سرد (لا نینا) بهتدریج شدیدتر و منظمتر میشود. همزمان، شاخص «آنتروپی نمونه» که نشاندهندهی میزان تصادفی بودن سیستم است، کاهش مییابد؛ نشانهای روشن از نظمیافتگی رفتار این چرخهی اقلیمی.
بازخوردهای قویتر میان اقیانوس و جو
نتایج پژوهش نشان میدهد که با گرمتر شدن جهان، بازخورد میان دمای سطح دریا و الگوهای بادی در منطقهی گرمسیری اقیانوس آرام تقویت میشود. در چنین شرایطی، تغییرات کوچک میتوانند بهسرعت تشدید شوند و نوسانات بزرگتر و پایدارتری را رقم بزنند.
پروفسور «اکسل تیمرمن» از دانشگاه ملی پوسان کره جنوبی میگوید: «در جهانی گرمتر، منطقهی گرمسیری اقیانوس آرام ممکن است از آستانهای عبور کند که در آن حتی تغییرات جزئی، نوسانات اقلیمی عظیمی ایجاد میکنند.»
همزمانسازی چرخههای اقلیمی جهان
نگرانکنندهتر آن است که نوسانات شدید النینو میتوانند سایر الگوهای اقلیمی جهان را نیز همزمان کنند؛ از جمله:
- نوسان اطلس شمالی (NAO) که مسیر و شدت طوفانهای اروپایی را تعیین میکند
- الگوی دوقطبی اقیانوس هند (IOD) که بر بارندگیهای موسمی و بادهای منطقهای اثرگذار است
- الگوی اقیانوس اطلس گرمسیری شمالی (AMM) که در فعالیت طوفانهای کارائیب نقش دارد
بر اساس شبیهسازیها، دامنهی نوسانات دمایی در اقیانوسهای اطلس و هند میتواند تا حدود ۵۰ درصد یا بیشتر افزایش یابد و قلههای دمایی این حوضهها با اوج النینو در اقیانوس آرام همزمان شوند.
پیامدهای جهانی؛ از بارانهای سیلآسا تا خشکسالیهای طولانی
در چنین آیندهای، جهان ممکن است بیش از پیش با پدیدهی «نوسان شدید اقلیمی» (Climate Whiplash) روبهرو شود؛ وضعیتی که در آن بارندگیهای سنگین، بهسرعت جای خود را به خشکسالیهای شدید میدهند.
نمونههای بارز این وضعیت عبارتاند از:
- کالیفرنیا: بارانهای زمستانی سنگین در سالهای النینو، و خشکسالیهای شدید در سالهای بعد
- استرالیا: خشکسالی در فاز النینو و سیلابهای گسترده در فاز لا نینا
- جنوب شرق آسیا: افزایش خطر آتشسوزیهای گستردهی جنگلی
پژوهشها نشان میدهد که تا میانهی قرن حاضر، رخدادهای شدید النینو ممکن است هر ۲ تا ۵ سال یکبار تکرار شوند؛ یعنی با نظمی تقریبا دو برابر وضعیت کنونی.
از خشکسالی تا سیل؛ تهدیدی برای جوامع انسانی
در مناطق خشک و نیمهخشک، مانند کالیفرنیا و حوزهی مدیترانه، چرخهی جدید النینو میتواند شرایطی بسیار بحرانی ایجاد کند. در دورههای طولانی خشکسالی، خاک سخت و نفوذناپذیر میشود و پوشش گیاهی از میان میرود؛ بنابراین با وقوع بارشهای شدید، زمین توان جذب آب را ندارد و سیلابهای ویرانگر شکل میگیرند.
مطالعات اخیر، از جمله پژوهشهایی در دانشگاه UCLA، نشان میدهد که احتمال گذار ناگهانی از خشکسالی به سیلاب در کالیفرنیا میتواند بین ۲۵ تا ۱۰۰ درصد افزایش یابد.
تاثیرات النینو بر ایران؛ حلقهی گمشدهی اقیانوس آرام
اگرچه ایران فاصلهی جغرافیایی زیادی با اقیانوس آرام دارد، اما پژوهشهای متعددی نشان میدهد که آثار غیرمستقیم النینو از طریق تغییر الگوهای گردش جوی به خاورمیانه نیز میرسد.
بر اساس مطالعات مرکز ملی اقیانوسی و جوی آمریکا (NOAA) و دانشگاه ریدینگ بریتانیا، سالهای قوی النینو معمولا با افزایش بارش در بخشهایی از جنوب و جنوبغرب ایران (مانند خوزستان، بوشهر و فارس) همراه است، در حالی که مناطق شمالشرق و فلات مرکزی ممکن است با خشکسالی مواجه شوند.
در مقابل، فاز لا نینا اغلب موجب کاهش بارندگی در بخشهای وسیعی از کشور، بهویژه مناطق مرکزی و شرقی، میشود. این نوسانات میتوانند تأثیر قابل توجهی بر کشاورزی، منابع آب و حتی الگوی مصرف انرژی ایران داشته باشند.
پژوهشهای جدید نشان میدهند که جهان در حال نزدیک شدن به مرحلهای است که در آن، نوسانات طبیعی اقلیم خود به عاملی تشدیدکنندهی بحرانها تبدیل میشوند. النینو، بهعنوان قلب تپندهی سامانهی نوسانات اقلیمی زمین، ممکن است در دهههای آینده منظمتر و قابل پیشبینیتر شود؛ اما بهای این نظم، شدت بیشتر پیامدها خواهد بود.
همزمانی نوسانات اقلیمی در اقیانوسهای آرام، اطلس و هند میتواند دورههایی از بارشهای سیلآسا، طوفانهای شدید و خشکسالیهای طولانی را بههم پیوند دهد. برای کشورهایی مانند ایران که در کمربند خشک جهان قرار دارند، این تحولات میتواند چالشهای تازهای در مدیریت منابع آب، امنیت غذایی و زیرساختهای شهری ایجاد کند.
از همین رو، پژوهشگران تاکید دارند که در کنار تلاش جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای، برنامهریزی دقیق برای سازگاری با اقلیمی ناپایدار، سریع و گاه غیرقابل پیشبینی، ضرورتی اجتنابناپذیر است.
