حضرموت؛ میدان تازه رویارویی عربستان و امارات

به گزارش تجارت نیوز، استان استراتژیک حضرموت یمن، سرشار از نفت و منابع طبیعی، در آستانه تحولی سریع و بی‌سابقه است. در ماه‌های اخیر، اتحاد قبایل حضرموت (HTA) – که زمانی ائتلافی قبیله‌ای با سازماندهی شکننده بود – معادله سیاسی-نظامی جدیدی را در میدان تعریف کرده و از ساختاری مبتنی بر نمایندگی محلی به یک پروژه خودمختاری تمام‌عیار تغییر شکل پیدا کرده است.

این تحول که مستقیما توسط عربستان سعودی از طریق هماهنگی سیاسی و پشتیبانی نظامی حمایت می‌شود، رقابت‌های دیرینه بر سر غنی‌ترین منطقه یمن را دوباره شعله‌ور کرده است.

چرایی اهمیت حضرموت برای عربستان

حضرموت، ۳۶ درصد از خاک یمن را در بر می‌گیرد و بزرگ‌ترین ذخایر نفتی این کشور را در خود جای داده است. این استان شامل بنادر حیاتی مانند مکلا، الشحر و ترمینال نفتی الضبه است. از منظری دیگر با توجه به اینکه ۸۰ درصد از تولید نفت یمن از قلمرو حضرموت تامین می‌شود، هر بازیگری که حضرموت را در اختیار داشته باشد، در اقتصاد یمن برگ برنده را در دست گرفته و دسترسی به مسیرهای دریایی دریای عرب را در اختیار دارد.

در چنین شرایطی هدف ریاض از دخالت در این منطقه، حفظ منافع تجاری و استراتژیک خود در منطقه است، به ویژه با توجه به اینکه پادشاهی به دنبال توسعه جایگزین‌هایی برای گلوگاه‌هایی مانند باب المندب و تنگه هرمز است. اما این دستور کار با جاه‌طلبی‌های ابوظبی که از طریق نیروهای نیابتی‌اش در شورای انتقالی جنوبی (STC) اعمال می‌شود، در تضاد قرار دارد. همزمان با تعمیق نفوذ هر دو قدرت (عربستان- امارات) خلیج فارس، حضرموت در قلب یک رویارویی جدی قرار دارد که ممکن است دیگر محدود به عرصه سیاسی نباشد.

از تجمع قبیله‌ای تا نیروی نظامی

اتحاد قبایل حضرموت که ژوئیه ۲۰۱۳ در وادی نهب، منطقه گیل بن یمین تاسیس شد، در ابتدا به عنوان واکنش قبیله‌ای به نارضایتی‌های دیرینه در مورد به حاشیه رانده شدن سیاسی و بهره‌برداری از منابع و همچنین اجرای تصمیمات اتخاذ شده در یک کنفرانس جامع قبیله‌ای، ظهور کرد.

این اتحاد به رهبری شیخ سعد بن حبریش العلی، به سرعت به عنوان یک کنشی ناشی از نارضایتی محلی در بزرگ‌ترین استان یمن، مورد توجه قرار گرفت. به گفته صبری سلمین بن مخاشن، یکی از رهبران این اتحاد و سردبیر روزنامه المحرار: «این اتحاد چارچوبی مستقل است که مشروعیت خود را از میدان و اراده مردم به دست می‌آورد.»

در عین حال، این گروه با عربستان سعودی و امارات متحده عربی در چارچوب منافع مشترک، امنیت و ثبات هماهنگی جدی دارد، اما تمام تصمیمات سیاسی، نظامی یا سازمانی در داخل حضرموت گرفته می‌شود. از همین رو می‌توان گفت آنچه که به عنوان یک مجموعه با سازماندهی ضعیف فعالیتش را آغاز کرد، به سرعت به یک نیروی قدرتمند و منظم بدل گشت، به ویژه پس از کسب حمایت عربستان سعودی. ریاض، که به دنبال ایجاد توازن قدرت در برابر امارات متحده عربی در جنوب یمن است، از نظر نظامی و سیاسی با اتحاد حضرموت هماهنگ شده، از آن حمایت لجستیکی می‌کند و این گروه را با منافع استراتژیک گسترده‌ترش همسو می‌داند.

با این حال، ظهور این اتحاد، سایر تشکل‌های سیاسی جنوب را مختل کرد. جنبش جنوب (الحراک) و شورای انتقالی جنوب تحت حمایت امارات، ادعای هویت محلی حضرموت را تهدیدی مستقیم برای پروژه‌های خود – به ویژه طرح شورای انتقالی جنوب برای ایجاد یک کشور متحد جنوبی تحت قیمومیت امارات – می‌دانند.

احمد الحسنی، روزنامه‌نگار و سخنگوی شورای عالی جنبش انقلابی، بر این باور است که شورای انتقالی جنوب از طریق نیروهای ویژه حضرموت و منطقه نظامی دوم، کنترل خود را بر شهرهای ساحلی کلیدی – مکلا، شحر – حفظ می‌کند. در همین حال، دره حضرموت، شامل مناطق نفت‌خیزی مانند سیئون، طارم و العبر، از طریق منطقه نظامی اول و متحدان قبیله‌ای آن تحت کنترل عربستان سعودی قرار دارد و همین گزاره موجب شده این استان به عرصه درگیری بین پروژه اماراتی که توسط شورای انتقالی (جنوبی) نمایندگی می‌شود و پروژه سعودی تبدیل شود؛ پروژه پادشاهی با حمایت از این اتحاد، به دنبال محدود کردن گسترش امارات و محافظت از منافع استان شرقی است.

گامی جدی به سوی استقلال

سال گذشته، شورای انتقالی جنوب به رهبری شیخ عمر بن حبریش، معاون اول استان، گام‌های قاطعانه‌تری در مسیر استقلال برداشت. در اوت ۲۰۲۴، این ائتلاف ایست‌های بازرسی مسلح در الحدباء ایجاد و اردوگاه‌هایی را برپا کرد که مانع از تحویل سوخت به عدن می‌شد؛ گزاره‌ای که نشان‌دهنده تغییر این ائتلاف از بسیج قبیله‌ای به ساختاری نظامی خودمختار است. فوریه ۲۰۲۵، بن حبریش با تشکیل نیروهای حفاظت از حضرموت و تعلیق صادرات نفت، ‌نگرانی‌ها را تشدید کرد. این اقدام که همزمان با رایزنی‌ها در ریاض انجام شد، باعث ایجاد اختلاف‌های داخلی گشت. با وجود سلب اعتماد ائتلاف، بن حبریش به کار خود ادامه داد و مقامات مرکزی را به چالش کشید.

12 آوریل ۲۰۲۵، ائتلاف «نشست تاریخی حضرموت» را به عنوان گامی اساسی به سوی خودمختاری اعلام کرد و تاکید داشت که استقلال اداری حق مردم این استان است. این نشست اولین اعلامیه صریح درباره ایجاد سیستم اداری و حاکمیتی قلمداد شد.

سپس «التحریر الحضرموت» کمپین‌های استخدامی را برای تشکیل نیروهای نظامی و امنیتی در فلات حضرموت برقرار و اردوگاه‌های آموزشی را در خارج از ایالت برپا و رهبران محلی و نظامی را منصوب نمود. این امر در عمل با به دست گرفتن کنترل مناطقی در فلات و برخی مناطق ساحلی و استقرار ایست‌های بازرسی در جاده‌های حیاتی، که به این گروه امکان می‌دهد کنترل خود را بر خطوط انتقال نفت خام تشدید کند، نمود پیدا کرد.

مبارک احمد العبطانی، که به عنوان فرمانده نیروهای حفاظتی حضرموت و رئیس کمیته امنیتی ائتلاف منصوب شد، اعلام کرد که طرحی برای تشکیل نیرویی متشکل از شش تیپ نظامی وجود دارد و خاطرنشان کرد که بیش از ۳۵۰۰۰ جنگجو در فهرست‌ها ثبت شده‌اند که ۲۵۰۰۰ نفر از آنها قبلا آموزش دیده‌اند.

نقطه عطف تبدیل جنبش قبیله‌ای به یک پروژه سیاسی، انتشار سند «اصول سیاسی خودمختاری» در ۲۲ ژوئن ۲۰۲۵ بود که تاسیس نظام حضرمی کاملا مستقل را تأیید می‌کرد. این سند شامل طرح‌هایی برای تدوین قانون اساسی حضرمی، شورای قانونگذاری، قوه قضائیه، پرچم و حتی سرود ملی بود.

خط قرمز پادشاهی

در ژوئیه ۲۰۲۵، آتش‌بس موقت بین بن‌حبریش و فرماندار مبخوت بن‌ماضی – با میانجیگری واسطه‌های سعودی – حاصل شد و مجوز انتقال روزانه یک میلیون لیتر گازوئیل از شرکت پتروماسیلا به نیروگاه‌ها صادر شد. اما این اقدام به عنوان «مبادله منافع به زیان شهروندان حضرمی» توصیف شد و خشم شورای انتقالی جنوب را برانگیخت که این تفاهمات را «مشکوک» توصیف کرد.

در ۸ اکتبر، این اتحاد اعلام کرد که این معامله به دلیل عدم پایبندی مقامات محلی به تعهداتش، از بین رفته است.چهار روز بعد، ائتلاف رژه نظامی عظیمی از نیروهای حفاظتی حضرموت را در شهر مکلا با مشارکت چهار تیپ برگزار کرد و تاکید داشت که حضرموت به سوی خودمختاری خودمختاری پیش خواهد رفت.

رابطه بین قبایل حضرموت و عربستان سعودی اکنون یک محور استراتژیک در شرق یمن است. در مارس 2025، شیخ حبریش از ریاض بازدید کرد و با مقامات ارشد سعودی، از جمله وزیر دفاع و فرمانده نیروهای مشترک در مورد همکاری امنیتی-توسعه‌ای رایزنی داشت. یکی از نتایج کلیدی حاصل از این نشست، توافق برای ساخت یک نیروگاه 500 مگاواتی است – که مستقیما توسط ریاض تامین مالی می‌شود. همزمان باید گفت که پیوندهای تاریخی و اجتماعی بین قبایل وادی حضرموت و عربستان سعودی، حمایت ریاض از این گروه را تقویت کرده و این منطقه را به خط قرمز سیاسی تبدیل کرده است.

حسنی تاکید می‌کند که رابطه عربستان و حضرمی عمیقا ریشه‌دار است و حوزه‌های ژئوپلیتیکی، اقتصادی و اجتماعی را در بر می‌گیرد. مهاجران و شبکه‌های تجاری حضرموت به عنوان کانال‌هایی برای نفوذ سیاسی عربستان عمل می‌کنند و اغلب انتصابات محلی و جهت‌گیری‌های سیاسی را شکل می‌دهند. با این حال، او تاکید می‌کند که این گزاره نشان‌دهنده تمایل برای ادغام با عربستان سعودی نیست. در عوض، حضرموت مدت‌هاست که با تکیه بر ثروت طبیعی، جمعیت تحصیل‌کرده و خط ساحلی استراتژیک خود، آرزوی مدیریت امور خود را دارد. از همین رو با وجود این تعامل، که به عنوان «توانمندسازی نرم» شناخته می‌شود، بدبینی محلی نسبت به عربستان سعودی عمیق است.

شورای انتقالی جنوب و جاه‌طلبی امارات

علی‌رغم تلاش‌های قبلی برای رد اتحاد حضرموت به عنوان یک جنبش موقت، شورای انتقالی جنوب مجبور شده با قدرت رو به رشد آن دست و پنجه نرم کند. وقتی عیدروس الزبیدی، رئیس شورای انتقالی جنوب، در مارس 2025 از مکلا بازدید کرد، بن حبریش را به خرابکاری در پروژه جنوب متهم کرد. بن حبریش در پاسخ، زبیدی را «ابزاری در دست خانواده صالح» خواند و شکاف‌های ائتلاف را بیشتر آشکار ساخت. عربستان سعودی به سرعت با دعوت از بن حبریش به ریاض و ارتقای جایگاه او واکنش نشان داد.

با این حال، نکته قابل تامل آن است که اخیرا صداهایی در داخل شورای انتقالی جنوب، گروهی حمایت ضمنی خود را از این اتحاد ابراز کرده‌اند. عمر البیض، مشاور رئیس شورای انتقالی جنوب، معتقد است که حضرموت از نظر تاریخی و جغرافیایی به عربستان سعودی نزدیک‌تر است، در حالی که هانی بن بریک تاکید دارد که خالص‌سازی حضرموت به نفع این استان است.

در این میان امارات متحده عربی، از طریق رهبران وابسته به خود، سعی در سواستفاده از خدمات و مسائل حضرموت برای گسترش حضور سیاسی‌اش دارد. به باور ناظران این وضعیت، حضرموت را به میدانی برای توازن قدرت بین عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قبایل محلی تبدیل می‌کند و این احتمال وجود دارد که درگیری و رقابت در زمین بدون یک راه‌حل نظامی مستقیم ادامه یابد.

خودمختاری یا تجزیه؟

این سوال همچنان باقی است که آیا جنبش خودمختار حضرموت واقعا مردمی است یا یک ترفند ژئوپلیتیکی. در حالی که امارات متحده عربی از نیروهای نخبه حضرموت مرتبط با شورای انتقالی جنوب حمایت می‌کند، عربستان سعودی در کنار نیروهای سپر ملی قرار دارد.

عربستان سعودی با حمایت از اتحاد قبیله‌ای محلی حضرموت و توانمندسازی آن برای مدیریت امنیت، بنادر و منابع نفتی و در نهایت دور زدن تنگه هرمز و باب المندب، بر حضرموت به عنوان یک عنصر استراتژیک برای تضمین نفوذ امنیتی، سیاسی و اقتصادی خود تمرکز کرده است.

این پروژه که سال‌ها پیش از طریق ویکی‌لیکس فاش شد، حضرموت را به عنوان دروازه‌ای به دریای عرب ترسیم کرده است. در همین حال، تلاش‌های امارات برای کنترل مکلا، الشهر و بندر نفتی الضبه در شبکه‌ای که از جنوب تا غرب یمن و تا شاخ آفریقا امتداد دارد – همراه با گزارش‌هایی از تحویل سلاح و قاچاق سنگ‌های قیمتی – نشان می‌دهد که ابوظبی نیز از مواضعش عقب‌نشینی نمی‌کند.

محموله‌های نظامی ماه‌ها پیش به بندر مکلا رسیدند و به فرودگاه بین‌المللی الریان منتقل شدند، در حالی که کامیون‌های پر از سنگ‌های قیمتی که برای قاچاق به امارات متحده عربی در نظر گرفته شده بودند، توقیف شدند که نشان‌دهنده استراتژی ابوظبی برای تقویت حضور نظامی و اقتصادی خود در این استان است.