علت اصلی کمبود معلم در کشور نبود یک نقشه‌راه انسانی است

به گزارش تجارت نیوز، با گذشت نزدیک به دو هفته از آغاز سال تحصیلی بر خلاف ادعای سخنگوی آموزش و پرورش که در تاریخ 15 شهریورماه اعلام کرده بود مدارس امسال به صورت حضوری برگزار می‌شود و خبری از کمبود معلم در کلاس‌های درس نیست، حالا از شهرها و استان‌های مختلف خبر می‌رسد که مدارس با کمبود معلم مواجه‌اند. طبق آخرین اخبار و اظهار نظر مدیرکل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی، مدارس این استان با کمبود دست کم 18 هزار معلم در سال تحصیلی جدید مواجه است. این مقام مسئول با اعلام اینکه وضعیت نسبت به پارسال بهتر است کمبود معلم در سال گذشته تحصیلی این استان را 23 هزار معلم عنوان کرد.

حال سوال اینجاست که اگر تنها یک استان با کمبود 18 هزار معلم مواجه است وضعیت در دیگر استان‌ها به چه صورتی است؟ البته تلاش‌های خبرنگار تجارت‌نیوز برای اینکه بتواند آماری از کمبود معلم در دیگر استان‌های کشور به دست بیاورد به در بسته خورد و مراکز آموزش و پرورش استان‌های کشور به بهانه‌های مختلف از دادن پاسخ صریح به این سوال شانه خالی کردند.

ادعای نبود کمبود معلم؛ از وعده تا واقعیت

یکی از مشکلاتی که گریبانگیر تمامی نهادها و سازمان‌های کشور است آمارهایی است که با واقعیت هیچ سنخیتی ندارند. معلوم نیست سخنگوی وزارت آموزش و پرورش با اتکا به کدام مستندات مدعی نبود کمبود معلم در سال تحصیلی جدید شده است. چرا هیچ آمار رسمی از میزان کمبود معلم در شهرها و استان‌های کشور وجود ندارد. تنها آمار رسمی مربوط به سال تحصیلی گذشته است که از کمبود 176 هزار معلم در کشور خبر می‌داد.

مساله اینجاست که اگر بخواهیم به آمارهای اعلام شده از سوی آموزش و پرورش اتکا کنیم به گفته مسئولان 40 هزار معلم بازنشسته به کار بازگردانده شده‌اند و 20 هزار معلم هم به استخدام آموزش وپرورش درآمده‌اند؛ کل این تعداد 60 هزار معلم است و به این ترتیب هنوز مدارس کشور با کمبود 116 هزار معلم مواجه هستند. عددی که حتی اگر با شیوه‌های موقتی و مقطعی جبران شود، همچنان نشان‌دهنده بحرانی عمیق در نظام آموزشی است.

اولین و مستقیم‌ترین آسیب کمبود معلم متوجه کیفیت آموزش دانش‌آموزان است / کمبود معلم در شهرهای بزرگ باعث شده کلاس‌هایی که باید ۲۵ دانش‌آموز داشته باشند، با ۴۰ یا حتی ۴۵ دانش‌آموز اداره شوند

سپیده مهدوی، پژوهشگر و کارشناس آموزش در این باره به تجارت‌‌نیوز می‌گوید: وقتی کلاس‌های درس بدون معلم یا با معلم‌های حق‌التدریس و غیرمتخصص اداره می‌شوند، اولین و مستقیم‌ترین آسیب متوجه کیفیت آموزش دانش‌آموزان است. از سوی دیگر در برخی مناطق به‌ویژه شهرهای بزرگ، کمبود معلم باعث شده کلاس‌هایی که باید ۲۵ دانش‌آموز داشته باشند، با ۴۰ یا حتی ۴۵ دانش‌آموز اداره شوند. در چنین فضایی، نه فرصت پرسش و پاسخ وجود دارد، نه تعامل معنادار بین معلم و شاگرد.

هر سال وزارت آموزش و پرورش برای پر کردن خلأ کمبود معلم در کشور از نیروهای آزاد، سربازمعلم‌ها یا نیروهای بازنشسته استفاده می‌کند

او می‌افزاید: هر سال وزارت آموزش و پرورش برای پر کردن خلأ کمبود معلم در کشور از نیروهای آزاد، سربازمعلم‌ها یا نیروهای بازنشسته استفاده می‌کند. نتیجه این می‌شود که گاه یک معلم رشته ادبیات، به اجبار کلاس علوم یا ریاضی را اداره می‌کند. این وضعیت به افت یادگیری و کاهش انگیزه دانش‌آموزان منجر می‌شود.

این پژوهشگر ادامه می‌دهد: همچنین معلمانی که در سیستم باقی مانده‌اند، مجبورند ساعات کاری بیشتری بر عهده بگیرند و در چند مدرسه یا چند شیفت تدریس کنند. این فشار مضاعف، کیفیت تدریس آنها را پایین می‌آورد.

چرا آموزش و پرورش به دنبال راهکار جدی حل معضل کمبود معلم نیست

مهدوی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار می‌دارد: بسیاری از منتقدان معتقدند ریشه این بحران به سیاست‌های کوتاه‌مدت و غیراصولی دولت‌ها در حوزه آموزش بازمی‌گردد. آموزش و پرورش سال‌هاست با مشکل مزمن کسری بودجه مواجه است. هر ساله به جای استخدام نیروهای تازه‌نفس، یا جذب به تعویق می‌افتد یا ظرفیت بسیار محدود در نظر گرفته می‌شود.

او می‌گوید: در حالی که آموزش باید سرمایه‌گذاری بلندمدت تلقی شود، دولت‌ها آن را به عنوان بار مالی می‌بینند. استخدام معلم برای آنها به معنای افزایش هزینه‌های جاری است، نه افزایش سرمایه انسانی.

خروجی دانشگاه فرهنگیان پاسخگوی نیاز واقعی مدارس نیست

این کارشناس آموزش یکی دیگر از دلایل کمبود معلم در کشور را وابستگی بیش از حد به دانشگاه فرهنگیان دانسته و می‌افزاید: این دانشگاه هر سال تعداد محدودی دانشجو معلم تربیت می‌کند، اما خروجی آن پاسخگوی نیاز واقعی مدارس نیست. در نتیجه کمبود سال به سال انباشته‌تر می‌شود.

برنامه‌ریزی بلندمدتی برای جایگزینی نیروها انجام نمی‌شود

مهدی صادقی، دبیر، با بیش از 25 سال سابقه تدریس نیز درباره دلایل اصلی کمبود معلم در نظام آموزشی کشور به تجارت‌نیوز می‌گوید: علت اصلی کمبود معلم، نبود یک نقشه راه انسانی برای آموزش و پرورش است. ما سال‌هاست با آمار دقیق دانش‌آموزان و نرخ بازنشستگی معلمان روبه‌رو هستیم، اما هیچ برنامه‌ریزی بلندمدتی برای جایگزینی نیروها انجام نمی‌شود.

بسیاری از فارغ‌التحصیلان به دلیل پایین بودن حقوق و جایگاه شغلی معلمان علاقه‌ای به ورود به این حرفه ندارند

او می‌افزاید: نتیجه این است که هر سال در مهرماه تازه متوجه می‌شویم هزاران معلم کم داریم. از سوی دیگر، به دلیل پایین بودن حقوق و جایگاه شغلی معلمان، بسیاری از فارغ‌التحصیلان علاقه‌ای به ورود به این حرفه ندارند. اگر شرایط استخدام و حقوق بهبود نیابد، حتی در صورت افزایش ظرفیت، باز هم انگیزه‌ای برای جذب وجود نخواهد داشت.

پیامدهای اجتماعی کمبود معلم افزایش نابرابری آموزشی و کاهش عدالت آموزشی است

صادقی در پاسخ به این سوال که کمبود معلم چه پیامدهای اجتماعی می‌تواند به همراه داشته باشد، اظهار می‌دارد: اولیه مساله افزایش نابرابری آموزشی در کشور است معضلی که همین الان هم با آن مواجه هستیم. خانواده‌های توانمند با ثبت‌نام فرزندان خود در مدارس غیرانتفاعی، این خلأ را جبران می‌کنند، اما کودکان مناطق محروم بیشترین آسیب را می‌بینند.

او می‌افزاید: کاهش عدالت آموزشی نیز یکی دیگر از عواقب کمبود معلم در کشور است. در واقع کیفیت پایین آموزش در مدارس دولتی به معنای محرومیت میلیون‌ها کودک از فرصت برابر برای پیشرفت است. به این ترتیب در بلندمدت، ضعف در آموزش نیروی انسانی باعث کاهش بهره‌وری، کاهش نوآوری و گسترش چرخه فقر خواهد شد.

کمبود معلم در کشور تنها یک آمار نیست، بلکه نشانه‌ای از بحران ساختاری در نظام آموزشی است

این دبیر با تجربه در پایان تاکید می‌کند: کمبود معلم در کشور تنها یک آمار نیست، بلکه نشانه‌ای از بحران ساختاری در نظام آموزشی بوده و ادامه این وضعیت به معنای قربانی شدن نسل آینده است. تا زمانی که آموزش و پرورش از نگاه هزینه‌ای به نگاه سرمایه‌ای تغییر نکند و برنامه‌ریزی بلندمدت برای جذب، آموزش و نگهداشت معلمان در دستور کار قرار نگیرد، این بحران هر سال با شدت بیشتری تکرار خواهد شد.