نابرابری دستمزد و نبود امنیت شغلی؛ چشم‌انداز مه‌آلود اشتغال زنان در ایران

به گزارش تجارت نیوز، با وجود پیشرفت‌های آموزشی و افزایش نرخ تحصیلات عالی در میان زنان ایرانی، آمارها و واقعیت‌های بازار کار نشان می‌دهد که زنان در ایران همچنان با موانع ساختاری، فرهنگی و حقوقی متعددی در مسیر اشتغال پایدار و عادلانه مواجه‌اند. طبق آمار رسمی مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال‌های اخیر همواره کمتر از ۲۰ درصد بوده است؛ این در حالی است که نرخ مشارکت مردان حدود سه برابر زنان برآورد می‌شود.

این شکاف عمیق بیانگر فرصت‌های شغلی محدود برای زنان و دشواری‌های فراوان در ورود به بازار کار است. از سوی دیگر تبعیض ساختاری، نگاه سنتی جامعه و نبود حمایت‌های کافی قانونی، مسیر اشتغال زنان را پر سنگلاخ کرده است.

تبعیض در فرصت‌ها و دستمزد / زنان در سمت‌های مشابه تا ۲۰ درصد کمتر از همتایان مرد خود حقوق دریافت می‌کنند

زنان اغلب در مشاغل غیررسمی و با امنیت شغلی پایین فعالیت می‌کنند و حتی در صورت فعالیت در مشاغل رسمی، معمولاً با نابرابری دستمزد نسبت به مردان مواجه می‌شوند. برای مثال، در بسیاری از شرکت‌ها، زنان در سمت‌های مشابه تا ۲۰ درصد کمتر از همتایان مرد خود حقوق دریافت می‌کنند.

موانع فرهنگی و اجتماعی / نگرش‌های سنتی و مردسالارانه مانع از ورود یا پیشرفت زنان در محیط‌های کاری می‌شود

در برخی مناطق، نگرش‌های سنتی و مردسالارانه مانع از ورود یا پیشرفت زنان در محیط‌های کاری می‌شود. خانواده‌ها در برخی موارد، به ویژه در شهرهای کوچک‌تر، اشتغال زنان را محدود به مشاغل معلمی، پرستاری یا کارهای خانگی می‌دانند و این خود باعث کاهش تنوع انتخاب شغلی برای زنان می‌شود.

چالش‌های حقوقی و حمایتی / بیم از هزینه‌های جانبی و الزام‌های قانونی باعث کاهش تمایل به استخدام زنان در سنین باروری می‌شود

قوانین کار ایران در بخش‌هایی همچون مرخصی زایمان و حمایت از مادران شاغل، هرچند در ظاهر حمایتی به نظر می‌رسد، اما در عمل باعث می‌شود کارفرمایان تمایل کمتری به جذب زنان داشته باشند. به‌ویژه در بخش خصوصی، بیم از هزینه‌های جانبی و الزام‌های قانونی، باعث کاهش تمایل به استخدام زنان در سنین باروری می‌شود.

خشونت و آزار در محیط کار

یکی دیگر از مشکلات مهم، آزار جنسی و کلامی در محیط‌های کاری است که اغلب گزارش نمی‌شود. نبود سیستم‌های موثر رسیدگی و ترس از تبعات اجتماعی و شغلی، زنان را وادار می‌کند سکوت کنند.

تحصیل می‌کنند، اما شاغل نمی‌شوند / نرخ مشارکت اقتصادی زنان در پایان سال ۱۴۰۳ تنها ۱۵.۴ درصد بوده است

طبق آخرین گزارش مرکز آمار ایران، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در پایان سال ۱۴۰۳ تنها ۱۵.۴ درصد بوده است؛ عددی که در مقایسه با میانگین جهانی بسیار پایین است. این در حالی است که نرخ مشارکت مردان بیش از ۴۵ درصد گزارش شده است؛ یعنی مردان تقریباً سه برابر زنان در بازار کار حضور دارند.

دو مشکل جدی: تبعیض دستمزد و موقعیت شغلی پایین / زنان در مشاغل مشابه به‌طور میانگین ۱۷ درصد کمتر از مردان حقوق می‌گیرند

یک پژوهش دانشگاهی در سال گذشته نشان می‌دهد که زنان در مشاغل مشابه به‌طور میانگین ۱۷ درصد کمتر از مردان حقوق می‌گیرند. علاوه بر این، اغلب زنان شاغل در موقعیت‌های پایین‌رتبه یا غیرمدیریتی مشغول به کار هستند.

زنان نیروی درجه دوم به حساب می‌آیند / بیش از ۵۵ درصد زنان شاغل در ایران در مشاغل غیررسمی و بدون بیمه و قرارداد کار می‌کنند

مریم رضایی، کارشناس اقتصاد اجتماعی در این باره به تجارت‌نیوز می‌گوید: مشکل تنها در آمارها نیست؛ نگاه غالب در بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها این است که زنان نیروهای درجه دوم‌اند. همین ذهنیت باعث می‌شود زنان کمتر به پست‌های مدیریتی برسند.

او می افزاید: بر اساس داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، بیش از ۵۵ درصد زنان شاغل در ایران در مشاغل غیررسمی و بدون بیمه و قرارداد کار می‌کنند. این وضعیت آن‌ها را در برابر اخراج، تبعیض و حتی حوادث کاری آسیب‌پذیر می‌کند. بسیاری از این مشاغل شامل دستفروشی، فروشندگی، کار در کارگاه‌های خانگی و خدمات خرد است.

موانع فرهنگی سد مقاوم مقابل اشتغال زنان است

این کارشناس اقتصاد اجتماعی در بخش دیگری از سخنان خود به موانع فرهنگی در برابر اشتغال زنان اشاره کرده و ضمن اینکه موانع را سد مقاومی در برابر زنان می داند، اظهار می دارد: در بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه در شهرهای کوچک‌تر، اشتغال زنان هنوز با نگاه منفی و محدودیت‌های سنتی مواجه است. خانواده‌ها اغلب شغل‌های محدودی مانند معلمی و پرستاری را برای زنان مناسب می‌دانند و این باعث کاهش تنوع فرصت‌های شغلی می‌شود.

او همچنین به قوانین کار اشاره کرده و می گوید: هرچند قوانین کار از نظر تئوری برای حمایت از زنان تدوین شده‌اند، اما در عمل گاه به زیان زنان عمل می‌کنند. برای نمونه، مرخصی زایمان طولانی و الزامات حمایتی از مادران باعث می‌شود بسیاری از کارفرمایان رغبت کمتری به استخدام زنان در سن باروری داشته باشند.

رضایی خاطر نشان می کند: قوانین حمایتی باید بازنگری شوند تا هم از زنان حمایت کنند و هم دغدغه‌های کارفرما را کاهش دهند؛ مثلاً با معافیت‌های مالیاتی برای کارفرمایانی که زنان بیشتری استخدام می‌کنند.

آزار و ناامنی در محیط کار / ۳۲ درصد از زنان شاغل گفتند که دست‌کم یک‌بار تجربه‌ آزار در محیط کار داشته‌اند

مریم رضایی در ادامه به مساله آزار و اذیت در محیط کار اشاره می کند و می افزاید: مشکل دیگر، تجربه‌ آزار جنسی و کلامی زنان در محیط‌های کاری است. در یک نظرسنجی دانشگاهی که سال گذشته در تهران انجام شد، ۳۲ درصد از زنان شاغل گفتند که دست‌کم یک‌بار تجربه‌ آزار داشته‌اند. با این حال، بسیاری از این موارد به دلیل نبود حمایت کافی و ترس از انگ اجتماعی هرگز گزارش نمی‌شود.

بازار کار هنوز برای زنان پر از تبعیض و ناامنی است

او در پایان می گوید: با وجود شایستگی، تحصیلات و توانمندی‌های فراوان زنان ایرانی، بازار کار هنوز برای آنان پر از تبعیض و ناامنی است. رفع این نابرابری‌ها تنها با تغییر قوانین کافی نیست؛ بلکه نیازمند تغییر نگاه جامعه و سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه‌تر است.