پیمان دفاعی عربستان و پاکستان؛ ردای تازه اسلام‌آباد در خلیج فارس

به گزارش تجارت نیوز، حملات ۹ سپتامبر اسرائیل به دوحه نه تنها نشانه تغییر در جنگ اسرائیل–غزه بود بلکه موجب شد تا شرکای آمریکا نیز از دستور کار تهاجمی اسرائیل در امان نمانند. در چنین شرایطی و درست در بازه زمانی که ایالات متحده خود با چالش اعتبار در منطقه روبه‌رو است، پاکستان با عربستان سعودی درباره ارائه تضمین جدید امنیت منطقه‌ای مذاکره کرد تا بازیگران دیگری نیز برای دفاع از امنیت خود به اسلام‌آباد متوسل شوند.

پشت پرده توافق اسلام‌آباد و ریاض

پاکستان و عربستان سعودی مدت‌هاست روابط نزدیکی با یکدیگر دارند، اما تاکنون درباره پیمان رسمی دفاعی به توافق دست نیافتند پاکستان در اعزام نیرو به عربستان برای آموزش و عملیات رزمی سابقه‌ای طولانی دارد؛ به‌ویژه در سال ۱۹۷۹ طی محاصره مکه. اسلام‌آباد حضور نظامی گسترده‌ای فراتر از مرزهای خود را تجربه کرد و این امر موجب شد تا این بازیگر به گزینه‌ای عمل‌گرایانه برای ایفای چنین نقشی در منطقه‌ تبدیل شود. از منظری دیگر بدیهی است توافقی با این ابعاد بدون تایید ضمنی دولت ترامپ ممکن نبود. با دستور کار «اول آمریکا»، موضع کنونی ایالات متحده نشان داده که تمایلی برای ماندن به عنوان ناظر منطقه‌ای ندارد؛ به‌ویژه با توجه به حمایت قدرتمندش از پروژه توسعه‌طلبانه اسرائیل.

در چنین شرایطی شهباز شریف، نخست‌وزیر، و عاصم منیر، رئیس ستاد کل ارتش پاکستان به کاخ سفید دعوت شدند تا همکاری‌شان با ایالات متحده گرامی داشته شود؛ نشانه‌ای از گرمی روابط بیش از گذشته. برای پاکستان، این روند این بازیگر را در موقعیتی قرار داده که مدت‌ها خواستارش بود: شریکی فعال در جهان اسلام، قدرتی نظامی همتراز هند و دریافت‌کننده حسن‌نیت و تسلیحات آمریکایی از مسیر عربستان. علاوه بر این، پاکستان و ایالات متحده در حال گسترش شراکت خود در حوزه استخراج مواد معدنی حیاتی هستند. پاکستان ۲ اکتبر نخستین محموله عناصر نادر خاکی غنی‌سازی‌شده را به ایالات متحده ارسال کرد؛ آغازی برای تفاهم‌نامه بلندمدت با ارزش تجاری ۵۰۰ میلیون دلار. اسلام‌آباد همچنین امیدوار است واشنگتن در بندر جدید پانسی در ناحیه گوادر سرمایه‌گذاری کند؛ پروژه‌ای که دسترسی آمریکا به مواد معدنی حیاتی برای ماندن در رقابت صنعت نیمه‌رسانا را آسان‌تر خواهد کرد.

جای خالی پکن

پس از دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ، پاکستان در رابطه با ایالات متحده تنش‌هایی را تجربه کرد. در این مدت، اسلام‌آباد برای سرمایه‌گذاری، دستیابی به فرصت‌های اقتصادی و شراکت بلندمدت به پکن رو آورد که به توسعه زیرساخت انجامید. هرچند دو کشور همچنان شرکای راهبردی‌اند، اما چین نمی‌تواند سرپرستی ابتکارات دیپلماتیک و اقتصادی اضافی را بر عهده بگیرد، اما از متنوع‌شدن گزینه‌های امنیتی شرکایش به‌دور از اتکا به ایالات متحده بسیار سود می‌برد. عربستان سعودی طی دهه‌ها از نظر اقتصادی پشتوانه پاکستان بوده؛ به‌ویژه پس از آزمایش‌های هسته‌ای پاکستان برای خنثی‌سازی آثار تحریم‌ها. چشم‌انداز اقتصادی کنونی پاکستان تیره است — خصوصا پس از سیل‌های فاجعه‌بار سال جاری — از همین‌رو اسلام‌آباد به‌شدت به هم‌پیمانی نیاز دارد که این بازیگر را از این ورطه اقتصادی بیرون بکشد.

افزون بر آن، چین هرگز نیروهای خود را به‌طور گسترده فراتر از مرزهایش اعزام نکرده و بنابراین نمی‌تواند همانند پاکستان به‌عنوان ضامن امنیت منطقه‌ای عمل کند. پس از حملات اسرائیل به دوحه، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ناچار شدند شریکی راهبردی بیابند که در منطقه درگیر بماند. شورای همکاری خلیج فارس پیش‌تر برای تامین امنیت یکدیگر به‌طور مشترک عمل کرده‌اند، اما این اقدامات عمدتا به اجرای قانون و آرایش‌های دفاعی محدود بوده؛ همچون دوره بهار عربی. حال برای مقابله با بازیگری مانند اسرائیل، کشورهای عرب به شریکی با توان و تجربه نظامی بسیار بیشتر نیاز دارند.

فرصت‌سازی از تنش‌ها در خاورمیانه

در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، هیات پاکستانی برای حفظ موقعیت برتر خود پس از جنگ با هند در ماه مه بسیار تلاش کرد. پاکستان از آن درگیری کمابیش بی‌گزند بیرون آمد و توانِ نظامی و دیپلماتیک خود را نشان داد. شهباز شریف پس از حملات ۹ سپتامبر با امیر قطر، تمیم بن حمد آل‌ثانی، دیدار و تاکید کرد که جهان اسلام باید برای «مقابله با تحریکات اسرائیل» متحد شود؛ نشانه‌ای از تمایل اسلام‌آباد به ایفای نقشی بزرگ‌تر در صحنه جهانی، به‌ویژه در دفاع از غزه. هرچند جزئیات دقیق پیمان جدید پاکستان–عربستان هنوز روشن نیست، مسلم است که پاکستان در حال انجام تحرکات دیپلماتیک است تا نشان دهد وضعیت غیرهمسو (non-aligned) این بازیگر می‌تواند نه‌تنها برای ایالات متحده بلکه برای بازیگران منطقه‌ای نیز سودمند باشد. پاکستان همچنین در حال تقویت روابط خود با بنگلادش و سریلانکا است؛ امری که نشان می‌دهد این بازیگر می‌خواهد پس از رد آتش‌بس میانجی‌گری‌شده توسط آمریکا از سوی هند در ماه مه، از فرصت بهره ببرد.

با وجود آنکه پاکستان همچنان درگیر مشکلات اقتصادی و مالی است، تلاش‌های دیپلماتیک این بازیگر نشان می‌دهد که ممکن است برای ایفای نقشی تازه در پیوند خاورمیانه–جنوب آسیا آماده باشد. اسلام‌آباد باید در مسیر توافق‌های دوجانبه و چندجانبه با احتیاط عمل تا رضایت دولت ترامپ را حفظ کند؛ با این همه، دور شدن تدریجی از ایالات متحده به‌عنوان شریک اقتصادی اصلی و تنوع‌بخشی به روابط، در نهایت به سود پاکستان خواهد بود.