چرا بریکس از خشم ترامپ در امان نماند؟

به گزارش تجارت نیوز، نشست سران بریکس که سال جاری در روزهای یکشنبه و دوشنبه در شهر ریو دو ژانیرو برزیل برگزار شد، نسبت به نشست‌های پیشین این بلوک چندان پرهیاهو نبود؛ هرچند بریکس اخیرا شاهد ورود اعضای جدیدی بوده است. با این حال، این رویداد باز هم از خشم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در امان نماند.

تنها نیمی از اعضای ۱۰ کشور عضو بریکس در سطح روسای دولت در این نشست حضور داشتند و رهبران اصلی همچون شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، از حضور در این اجلاس خودداری کردند. به‌منظور پرهیز از تهدیدهای تعرفه‌ای ترامپ، کشور میزبان یعنی برزیل نیز ترجیح داد مسائل نسبتا بی‌حاشیه‌تری مانند توسعه اقتصادی و تغییرات اقلیمی را در اولویت قرار دهد و از موضوعات حساس‌تری چون استفاده از ارزهای محلی در تجارت میان اعضای بریکس صرف‌نظر کند.

چرا بریکس پرحاشیه شد

به نوشته فارین پالسی، این رویکرد با سیاست دیرینه برزیل در قبال بریکس هم‌راستا بود. لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهور این کشور، معمولا بر این نکته تاکید دارد که این بلوک «بر ضد هیچ‌کس نیست»؛ مشاور ارشد دیپلماتیکش، سلسو آموریم، نیز اخیرا تصریح کرده که بریکس «نه غربی است و نه شرقی، بلکه بلوک جنوب جهانی است».

همزمان اعلامیه نهایی اجلاس، که روز یکشنبه منتشر شد عمدتا کلی‌گویی‌های تکراری را بازتاب داد. همانند اسناد پیشین بریکس، این بیانیه از نهادهایی مانند سازمان ملل متحد و صندوق بین‌المللی پول حمایت کرد و به‌جزئیاتی فنی درباره پیوندهای مردم، بوروکراسی، کسب‌وکار و جامعه مدنی در کشورهای عضو پرداخت و خواستار حکمرانی فراگیر در حوزه هوش مصنوعی شد تا نیازهای تنظیم‌گری و حاکمیت جنوب جهانی را محترم شمارد.

در بخشی از بیانیه که در رسانه‌های غربی هیاهوی زیادی ایجاد کرد، حملات عمدی به غیرنظامیان و زیرساخت‌های روسیه «به شدیدترین لحن ممکن» محکوم شد، اما به‌طور مستقیم اشاره‌ای به اوکراین به‌عنوان عامل این حملات نشد. با این حال، بریکس از محکوم کردن روسیه بابت حمله به اوکراین یا حملات مشابه به آن کشور نیز خودداری کرد. لولا در افتتاحیه اجلاس، ناتو را نیز به دلیل افزایش بودجه دفاعی مورد انتقاد قرار داد و گفت که چنین اقداماتی «رقابت تسلیحاتی» را شعله‌ور کرده چرا که «همیشه سرمایه‌گذاری در جنگ آسان‌تر از سرمایه‌گذاری در صلح است».

پس‌لرزه‌های خط و نشان ترامپ

بیانیه بریکس همچنین از ایالات متحده و سیاست‌هایش به شکلی تلویحی انتقاد کرد و حملات نظامی اخیر آمریکا به ایران و تعرفه‌های یک‌جانبه‌ای که «با قوانین سازمان تجارت جهانی مغایرت دارد» را به چالش کشید. با این حال، در متن نهایی هیچ اشاره‌ای صریحی به نام ایالات متحده نشده است. تنظیم‌کنندگان بیانیه آشکارا امیدوار بودند که بریکس از خشم ترامپ در امان بماند.

با این حال، شامگاه یکشنبه، ترامپ در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» تهدید کرد که تعرفه‌ای ۱۰ درصدی بر کالاهای هر کشوری که «با سیاست‌های ضدآمریکایی بریکس هم‌راستا شود» اعمال خواهد کرد. در این پست کوتاه مشخص نشد که آیا این تهدید صرفا شامل اعضای بریکس می‌شود یا شرکای آن‌ها را نیز در بر می‌گیرد.

این موضع گیری به‌ویژه برای کشورهایی مانند چین، هند و اندونزی که در آستانه مذاکرات تجاری با واشنگتن قرار دارند نگران‌کننده بود، چرا که ضرب‌الاجل اولیه ترامپ برای اعمال تعرفه‌ها، ۹ ژوئیه تعیین شد. (کاخ سفید روز دوشنبه اعلام کرد که اجرای این تعرفه‌ها تا اول اوت به تعویق افتاده تا فرصت بیشتری برای مذاکره فراهم شود.)

این نخستین باری نیست که ترامپ بریکس را هدف حمله قرار می‌دهد. در نوامبر ۲۰۲۴، او پیشنهاد اعمال تعرفه ۱۰۰ درصدی علیه اعضای بریکس را مطرح کرد، در صورتی که اعضای این گروه برای ایجاد ارز جایگزین دلار گامی برنداشتند. تهدید اخیر ترامپ ظاهرا هر کشوری را که به نحوی در بریکس مشارکت دارد هدف قرار می‌دهد؛ مساله ای نگران‌کننده برای کشورهایی نظیر برزیل و هند که ایالات متحده را شریک حیاتی خود می‌دانند و تمایلی به پیروی از گرایش‌های ضدغربی بریکس ندارند. این دو کشور در تلاش‌اند تا هم‌زمان روابط خود را با آمریکا و همچنین با روسیه و چین حفظ و تقویت کنند.

استراتژی پنهان ترامپ

برچسب «ضدآمریکایی» که ترامپ به بریکس زده، چندان قابل توجیه نیست . اغلب اعضا و شرکای این بلوک به غیر از ایران و روسیه سیاست چندجانبه‌گرایی را دنبال می‌کنند؛ از همین رو  سایر کشورها روابط مهمی با ایالات متحده دارند و در پی حفظ این روابط هستند. لفاظی‌های ترامپ را می‌توان بخشی از استراتژی وسیع‌تری برای بازداشتن کشورها از اتخاذ مواضعی دانست که با منافع آمریکا در تضاد است.

واشنگتن با هدف‌گیری بریکس، تلاش دارد هزینه‌های سیاسی اتخاذ مواضع مستقل در برابر آمریکا را برای کشورهایی نظیر ایران و کوبا افزایش دهد. اما مهم‌تر از آن، ایالات متحده در پی دشوار کردن مسیر «چندجانبه‌گرایی متوازن» به‌عنوان یک رویکرد استراتژیک است.

ترامپ امیدوار است کشورهایی مانند ترکیه – که هم عضو ناتو است و هم به دنبال عضویت در بریکس – در تصمیم خود تجدیدنظر کنند. در همین راستا، پیام ترامپ را می‌توان هشداری به طیف گسترده‌تری از کشورهای تازه‌وارد بریکس دانست؛ بازیگرانی که برخی از آن‌ها مانند ویتنام، به‌تازگی مذاکرات تجاری مستقیمی با دولت ترامپ داشته‌اند.

واکنش این کشورها به تهدیدهای مستمر ترامپ، یکی از نکات مهم برای رصد در آینده خواهد بود. به‌نظر می‌رسد این عدم قطعیت ژئوپلیتیکی که ترامپ برای بریکس ایجاد کرده، در حال اثرگذاری است. در نشست سال جاری در قیاس با گذشته، کشورهای کمتری برای پیوستن به بریکس اعلام آمادگی کردند. در حالی‌که در سال ۲۰۲۴ رهبران بسیاری، از جمله رجب طیب اردوغان مشتاقانه خواهان عضویت در این بلوک بودند.