کارزار پارلمانی 2025 عراق؛ رقابتی که در عصر عدم قطعیت‌ها برگزار شد

به گزارش تجارت نیوز، روز سه‌شنبه، ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵، عراقی‌ها برای حضور در ششمین انتخابات پارلمانی از زمان سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳ به پای صندوق‌های رای رفتند. با وجود بی‌ثباتی حاکم بر منطقه، رای‌گیری در آرامش نسبی برگزار شد. با این حال، بی‌اعتمادی گسترده نسبت به نخبگان سیاسی همچنان بر ساختار سیاسی عراق سایه افکنده و رای‌دهندگان این سوال را مطرح می‌کنند که آیا سیستم حاکم بالاخره می‌تواند امنیت و خدمات اولیه را ارائه دهد یا خیر. همزمان سرخوردگی، به ویژه در میان جوانان عراقی، زمینه‌ساز کاهش مشارکت در انتخابات شد.

بر اساس اطلاعات به دست آمده، تنها ۲۱.۴ میلیون نفر از ۳۲ میلیون رای‌دهنده واجد شرایط ثبت‌نام کرده‌اند که نسبت به ۲۴ میلیون نفر در چهار سال پیش تعدادشان کاهش یافته است.

صدر و شکاف‌های حاکم بر ائتلاف شیعیان

در این میان گروهی بر این باورند که در کنار سرخوردگی مردم از وعده‌های محقق نشده الیت‌های حاکم، تحریم انتخابات که خواست مقتدی‌ صدر، روحانی شیعی عراقی، است نیز بی‌تاثیر نبوده؛ چهره‌ای که تلاش دارد تا با به چالش کشیدن نظم سیاسی آلوده به فساد، فرقه‌گرایی و دخالت خارجی، تصویری مطلوب از خود ترسیم کرده و همتایان سیاسی‌اش را در شرایط دشوارتری قرار دهد.

جنبش تحت رهبری صدر همچنان یکی از محبوب‌ترین نیروهای عراق، به ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی است. این ائتلاف به عنوان رقیب اصلی چارچوب هماهنگی شیعه (SCF)، بلوکی که از  محمد شیاع السودانی حمایت کرد. امروز اما السودانی که به دنبال دور دوم ریاست‌جمهوری است، با اختلافات فزاینده‌ای در درون شورای عالی نیروهای مسلح روبرو است، زیرا احزاب شیعه با فهرست‌های جداگانه‌ای شرکت کرده و ظاهرا بعد از اعلام نتایج رسمی آرا ممکن است دوباره با یکدیگر متحد شوند. رقیب اصلی سودانی در این کارزار نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق، بود که هنوز در مرکز و جنوب عراق نفوذ دارد.

آزمون دشوار بغداد

در میان جناح‌های سنی، تفرقه همچنان ادامه دارد و احزاب جدیدی مانند حزب تقدم به رهبری محمد الحلبوسی، السیاده خمیس الخنجر و اتحاد عزم مثنی السامرایی در حال ظهور هستند. رند منصور، پژوهشگر ارشد، برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا و فعال در چتم‌هاوس در این‌باره مدعی است، احزاب سنی برخلاف انتخابات قبلی با اختلاف‌هایی عمیق وارد کارزار شدند.

محمد الحلبوسی، رئیس سابق مجلس، که موقتا سنی‌ها را متحد کرده، به دلیل اتهامات فساد که به طور گسترده به انگیزه سیاسی پیوند خورده، برکنار شد. او اکنون حزب تقدم خود را رهبری می‌کند و همچنان پیشتاز است، اگرچه با چالش‌های شدیدی از سوی خمیس الخنجر، رئیس سیده و ائتلاف عزم مثنی السامرایی روبرو است. این در حالی است که در سراسر استان‌های عمدتا سنی‌نشین، ناامیدی زیاد است: در حالی که بسیاری پس از آزادی از دستان داعش آسوده خاطر شده‌اند، از نفوذ مقامات فاسد و بحران گسترده‌تر چون اعتماد به نهادهای دولتی رنج می‌برند.

در اردوگاه کردها، حزب دموکرات کردستان (KDP) و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) پس از یک سال بن‌بست در تشکیل دولت منطقه‌ای کردستان (KRG) به پای صندوق‌های رای آمدند و این انتخابات را به آزمونی برای قدرت داخلی تبدیل کردند. بر اساس آمار موجود در مجموع، ۷۷۴۴ نامزد برای ۳۲۹ کرسی پارلمانی رقابت می‌کنند که ۲۵ درصد سهمیه برای زنان و ۹ کرسی برای اقلیت‌ها در نظر گرفته شده است.

نتایج به دست آمده نیز نشان می‌هد حزب میهنی کردستان از اقبال بیشتری برخوردار بوده است. عراق تحت نظام تقسیم قدرت فرقه‌ای غیررسمی موسوم به «محصصة الطایفیة» که در سال ۲۰۰۵ تأسیس شد، مناصب عالی را بین جوامع مختلف تقسیم کرده است: رئیس مجلس سنی، رئیس‌جمهور کرد و نخست‌وزیر شیعه است.

پس از تأیید نتایج، پارلمان ابتدا باید رئیس مجلس را انتخاب و پس از آن ظرف ۳۰ روز رئیس‌جمهور و سپس نخست‌وزیر انتخاب شوند. با این حال، طبق حکم دیوان عالی کشور در سال ۲۰۱۰، ائتلاف حاکم لزوماً برنده انتخابات نیست، بلکه ائتلافی است که بعداً از طریق مذاکرات پارلمانی تشکیل شده و این امر چشم‌انداز پس از انتخابات را به شکلی مشخص غیرقابل پیش‌بینی جلوه خواهد داد.

حمزه حداد، عضو کمکی، مرکز امنیت نوین آمریکا در همین راستا و ضمن اشاره به کاهش مشارکت در کنار شکاف‌های حاکم بر این باور است که پس از اعلام نتایج کارزار، ائتلاف هماهنگی شیعه دوباره به اجماع دست خوهد یافت و همین گزاره می‌تواند برای حیات سیاسی سودانی چالش‌زا باشد. بالاخص آن که او قصد دارد کرسی‌های کافی را برای متقاعد کردن سایر اعضای چارچوب هماهنگی شیعه برای دوره دوم نخست‌وزیری به دست آورد.

چالش بی‌اعتمادی

ناظران بر این باورند که انتخابات ۲۰۲۵ فرصتی حیاتی برای طبقه سیاسی عراق است تا با ارائه سیاست‌هایی روشن مشکلات اقتصادی، فساد و افزایش بیکاری، به ویژه در میان جوانان با نرخ سرسام‌آور ۳۲ درصد را در دستور کار قرار داده و بدین طریق، اعتماد رای‌دهندگان را احیا کند. با این وجود، بدون حضور صدر، رهبر شیعه، در رقابت نوامبر، شاهد آن بودیم که میزان مشارکت رای‌دهندگان شبیه به انتخابات ۲۰۲۱ بود؛ کارزاری که در جریانش حدود ۶۰ درصد از رای‌دهندگان واجد شرایط رای ممتنع دادند. با توجه به رقابت چندقطبی فزاینده خاورمیانه، این انتخابات صرف نظر از برنده‌ها، در تعیین مسیر کشور به سمت ادغام منطقه‌ای، توسعه اقتصادی و تقویت پارامترهای امنیتی نقش مهمی خواهد داشت.

پشت پرده سکوت صدر

در شرایط کنونی سوال اصلی این است، پشت صحنه تحریم صدر چه حقیقت یا هدفی نهفته است؟ لورنا استلا مارتینی، پژوهشگر و هماهنگ‌کننده منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا فعال در مرکز مطالعات مدیترانه‌ای اسکوئر، در این باره مدعی است: «پس از تحولات سیاسی سال ۲۰۲۱، مقتدی صدر قاطعانه تصمیم گرفته که انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵ عراق را تحریم کند. جنبش ملی شیعه تحت رهبری‌اش نه تنها نامزد نشده، بلکه از پیروانش نیز خواسته که از رای دادن خودداری کنند. طبق آخرین اظهارات، صدری‌‎ها بر این باورند که شرکت در این انتخابات صرفا وضع موجود سیاسی را که با فساد، فرقه‌گرایی و مداخلات خارجی مشخص شده، تقویت خواهد کرد.

عقب‌نشینی از روند سیاسی، حرکتی تاکتیکی است که صدر در گذشته انجام داده و این بار نیز بازگشت استراتژیک او به صحنه بسیار مورد انتظار است. اگر توازن قدرت پس از انتخابات احتمالا بازگشت او را شکل دهد، فاصله اسمی بین دستور کار فعلی او و وضع موجود نشان می‌دهد که هدف صدر ممکن است اصلاح سیستماتیک مبانی سیاست عراق باشد. در عین حال، با توجه به حمایت گسترده مردمی و نقش کلیدی این رهبری شیعی در عرصه سیاسی ملی، تحریم‌های اعمالی‌اش علیه کارزار پارلمانی ضربه‌ای جدی به مشروعیت روند سیاسی و دولت برآمده از این انتخابات خواهد زد؛ به خصوص با توجه به نگرانی‌ها در مورد مشارکت پایین رای‌دهندگان و احساس گسترده بی‌اعتمادی نسبت به رهبران و نهادهای سیاسی.

انتخاباتی منفعل

برای اولین بار در 20 سال گذشته، کمیسیون انتخابات عراق برگزاری انتخابات در سطحی بزرگ را سازماندهی کرد؛ کارزاری که عمدتا بدون حمایت ماموران سازمان ملل متحد برای عراق (یونامی) برگزار شد. در سال 2021، یونامی عمیقا در فرایند آماده‌سازی‌های کمیسیون عالی مستقل انتخابات (IHEC) مشارکت داشت؛ این کمیسیون گزارش‌های منظمی را منتشر می‌کرد که پیشرفت را پیگیری و شکاف‌ها را شناسایی و در مورد همه چیز، از ثبت‌نام رای‌دهندگان گرفته تا مدیریت داده‌ها، راهنمایی فنی ارائه می‌داد.

این حمایت اکنون غایب است، همانطور که کمک‌های چند میلیون دلاری USAID برای ظرفیت‌سازی نیز از بین رفته است. نتایج چنین گزاره‌ای خیلی زود خود را نشان خواهد داد: با وجود رشد جمعیت، تعداد کمی در وب‌سایت کمیسیون عالی مستقل انتخابات ثبت‌نام کردند؛ وب‌سایتی که امروز دسترس خارج شده است. همین متغیر می‌تواند به بی‌اعتمادی‌های حاکم دامن زده و نتیجه رقابت‌ها را زیر سوال ببرد.

آینده مبهم سیاست خارجی عراق

آندریا پلبانی، همکار پژوهشی فعال در ISPI از منظر دیگری کارزار پیش‌رو را تبیین می‌کند. به باور او انتخابات ۲۰۲۵ عراق در بحبوحه گسل‌های منطقه‌ای برگزار شد، اما سیاست خارجی همچنان در دستور کار احزاب برجسته نبود – حتی در میان جنبش‌هایی که زمانی در بحران‌های غزه، لبنان، سوریه، یمن و ایران تکاپوی بسیاری داشتند. در میان بازیگران خارجی، ایران به دلیل روابط ریشه‌دار اجتماعی-سیاسی، اقتصادی و امنیتی خود نقشی برجسته در عراق دارد. با این حال، حتی احزاب متحد تهران نیز این پیوندها را کم‌اهمیت جلوه داده‌اند و ارائه خدمات و درخواست‌های عمل‌گرایانه را که استقلال رو به رشد آنها را در نظام سیاسی عراق برجسته می‌کند، در اولویت گذاشتند.

این در حالی است که ترکیه و عربستان سعودی نیز به طور غیر مستقیم، هرچند با احتیاط، عمدتا از طریق شبکه‌های قدرت نرم و اقتصادی، تلاش دارند تا نفوذشان در عراق را برجسته‌تر جلوه دهند. در نهایت، چشم‌انداز ناپایدار منطقه‌ای‌ در کنار چندپارگی داخلی و تشدید رقابت داخلی، عدم قطعیت در مورد شکل‌گیری معادلات آینده عراق با بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای پس از انتخابات را افزایش داده است.