چگونه ترامپ پایه‌های اقتصاد تفلون‌پوش را لرزاند؟

به گزارش تجارت نیوز، در حالی که دونالد ترامپ جنگ تجاری خود را ادامه می‌دهد و به اخراج جروم پاول، رئیس فدرال رزرو، می‌اندیشد، تحلیل‌گران با دقت به داده‌ها چشم دوخته‌اند و کوچک‌ترین افت و رکود در بازارهای سهام یا افزایش‌های ناچیز تورم را به‌عنوان نشانه‌ای از آسیب تفسیر می‌کنند. اما اگر کمی فاصله بگیریم و از دور نگاه کنیم، آنچه جلب توجه می‌کند آرامش حاکم بر اوضاع است.

مقاومتی چون تفلون!

به نوشته نشریه اکونومیست، در دهه گذشته، نظم جهانی با ظهور پوپولیست‌ها، اقتدارگرایان و جنگ‌ها زیر و رو شده است. با این حال، اقتصاد جهانی بدون تزلزل به مسیر خود ادامه می‌دهد. به‌جز یک دوره کوتاه رکود در زمان اعمال قرنطینه‌های کووید-۱۹، تولید ناخالص داخلی جهان از سال ۲۰۱۱ به‌طور متوسط سالانه حدود ۳ درصد رشد داشته است. در کشورهای ثروتمند، نرخ بیکاری نزدیک به پایین‌ترین حد تاریخی خود قرار دارد. شاخص‌های S&P 500 آمریکا و MSCI جهانی نیز در نزدیکی رکوردهای تاریخی خود هستند.

این تاب‌آوری فوق‌العاده – که گویی اقتصادی «تفلون‌پوش» در برابر آسیب‌هاست – جای شادمانی دارد. چرا که دو آفت بزرگ یعنی رکود و بیکاری فعلا مهار شده‌اند. اما مشکل اینجاست که تهدیدها در حال افزایش‌اند. دولت‌ها قدر این تاب‌آوری را نمی‌دانند و به همین دلیل، در حال تضعیف منابع اصلی قدرت اقتصاد هستند.

برای درک این خطر، ابتدا باید دید چه عواملی این رشد بلندمدت را ممکن کرده‌اند. در سطح جهانی، سیاست‌های اقتصادی به شکلی مؤثرتر از گذشته تقاضا را حمایت می‌کنند. پس از درد و رنج طولانی بحران مالی جهانی، کشورهای ثروتمند دریافتند که محرک‌های مالی قوی بهترین راه برای جلوگیری از رکود اقتصادی هستند و نرخ بهره پایین نیز اجرای این سیاست‌ها را مقرون‌به‌صرفه کرد.

در کشورهای در حال توسعه نیز سیاست‌ها بهبود یافت. تا سال ۲۰۲۲، تعداد بانک‌های مرکزی با هدف‌گذاری تورم از ۵ مورد در سال ۲۰۰۰ به ۳۴ مورد رسید. بسیاری از دولت‌ها اجازه دادند نرخ ارزش پولشان شناور باشد و بدهی‌هایشان را به ارز ملی منتشر کنند، گزاره‌ای که آن‌ها را از نوسانات نرخ بهره آمریکا تا حدی مصون کرد. همین امر مانع از وقوع بحران‌های بدهی شد، حتی با افزایش نرخ‌ها و شوک‌های قیمتی در بازار کالاها.

انعطاف در عرضه؛ نوش دارو در برابر نوسان‌ها؟

در میدان عرضه نیز انعطاف‌پذیری افزایش یافته است. در دوران پاندمی، کمبود ماسک و تراشه باعث شد بسیاری از سیاست‌مداران به این نتیجه برسند که نمی‌توان به بازارها اعتماد کرد. اما در واقع، زنجیره‌های تامین بسیار سریع واکنش نشان دادند: مواد ضدعفونی‌کننده با حجم بالا تولید شد و صادرات تراشه در سال ۲۰۲۱ جهش یافت. اخیرا نیز، مازاد عرضه نفت – تا حدی به‌واسطه حفاری‌های شیل در آمریکا – باعث شد حتی پس از رویارویی ایران و اسرائیل و سپس آمریکا، قیمت نفت خام تغییر محسوسی نداشته باشد.

با این حال، پایه‌های این اقتصاد تفلون‌مانند در حال لرزیدن است. هزینه‌های سیاست‌گذاری فعال به‌سرعت بالا رفته‌اند. کشورهای ثروتمند در دوران پاندمی بیش از ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف حمایت از تقاضا کردند؛ در بحران انرژی نیز به‌طور میانگین ۳ درصد دیگر به این موضوع اختصاص دادند. نرخ بهره اوراق ۱۰ ساله دولتی اکنون به‌طور متوسط ۳.۷ درصد است، در حالی‌که در دوران پاندمی تنها ۱ درصد بود.

با وجود این، چون رأی‌دهندگان بیش از گذشته از دولت انتظار دخالت دارند و کاهش مخارج دولتی دشوار شده، بدهی‌ها همچنان در حال افزایش است. حتی در سال گذشته که اقتصاد به‌خوبی کار می‌کرد، آمریکا کسری بودجه‌ای معادل ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی داشت. تلاش بریتانیا برای کاهش مزایای افراد معلول به شکست انجامید؛ و اصلاحات بازنشستگی در فرانسه نیز به نظر می‌رسد با سرنوشت مشابهی روبه‌رو شود.

از همین رو می‌توان گفت با هر بار افزایش بار مالی، توان دولت‌ها برای مداخله در بحران‌های آینده تضعیف می‌شود.

وقتی سیگنال‌های قیمت مخدوش می‌شود

افزون بر این، غریزه حفاظت، زنجیره‌های تامین را نیز شامل شده است. در اقتصاد بازار، قیمت‌ها نقشی حیاتی در ارسال سیگنال‌های کمبود یا فراوانی دارند. اما دولت‌ها در تلاش‌اند این سیگنال‌ها را نادیده بگیرند تا فشارهای اقتصادی را از دوش مردم بردارند. به گزارش صندوق بین‌المللی پول، کشورهای ثروتمند در سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۰۰۰ اقدام حمایتی صنعتی انجام داده‌اند؛ در حالی‌که این رقم در سال ۲۰۱۷ تنها ۱۰۰ مورد بود. ترامپ با تعرفه‌ها وارد عمل شده، در حالی‌که کمیسیون اروپا به یارانه و مقررات سخت‌گیرانه روی آورده؛ گفته می‌شود این نهاد قصد دارد خرید مواد غذایی برای برنامه غذای مدارس را صرفا از منابع محلی انجام دهد.

این رویکرد تنها باعث شکننده‌‌تر شدن زنجیره‌های تامین می‌شود. تجربه پاندمی نشان داد که تنوع در تامین بسیار پایدارتر از تولید صرفا داخلی است که ممکن است با یک قرنطینه یا فاجعه طبیعی مختل شود. از سوی دیگر، دولت‌ها نیز بهترین حامیان تولید جدید نیستند. بزرگ‌ترین موفقیت در بازگرداندن تولید به خاک آمریکا – یعنی صنعت شیل – نه به‌خاطر سیاست‌های دولتی، بلکه در نتیجه ابتکار کارآفرینانی بود که فرصت را غنیمت شمردند.

پایان آرامش؟

تاریخ نشان می‌دهد که هیچ اقتصادی برای همیشه پایدار نمی‌ماند. هرچه دوره رونق طولانی‌تر شود، سیاست‌مداران، سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها ریسک‌های بیشتری می‌کنند و این شتاب ممکن است به پایان آن منجر شود. ترامپ در ۱۶ ژوئیه اعلام کرد که «احتمال بسیار کمی» دارد جروم پاول را برکنار کند. اما اگر نظرش را عوض و استقلال بانک مرکزی را تضعیف کند، آرامش یک دهه گذشته به آزمون سختی کشیده خواهد شد.

اقتصاد جهانی تاکنون ما را شگفت‌زده کرده و ممکن است مدتی دیگر نیز چنین بماند. اما لایه تفلون دارد نازک می‌شود.