به گزارش تجارت نیوز، رحمان قهرمانپور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز با اشاره به امضای توافق‌نامه میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان درباره کریدور زنگزور معتقد است: «آمریکایی‌ها از مدت‌ها قبل برای راه‌اندازی کریدور زنگزور برنامه‌ریزی کرده بودند. حتی این‌طور گفته می‌شود که نشست روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان در امارات متحده عربی در راستای خواست ایالات متحده و برای زمینه‌سازی توافق علی‌اف و پاشینیان در کاخ سفید بوده است.»
او با بیان این مطلب می‌افزاید: «روسیه، چین و حتی ترکیه از راه‌اندازی کریدور زنگزور متضرر نمی‌شوند. ضرر راه‌اندازی این کانال بیشتر متوجه ایران است اما در شرایطی که قرار است این کار انجام شود ما باید بتوانیم با در نظر گرفتن منافع ایران، از فرصت‌های ایجاد کریدور زنگزور استفاده کنیم.»
قهرمانپور بر این موضوع نیز تاکید می‌کند که «تضمین‌های لازم به ایران داده شده است که باز شدن کریدور مواصلاتی زنگزور موجب ایجاد محدودیت برای ایران نمی‌شود.» متن کامل گفت‌وگوی تجارت‌نیوز با رحمان قهرمانپور را در ادامه می‌خوانید.
***
دیدار پاشینیان و علی‌اف در ابوظبی نشان داد که رویدادهای مهمی در راه هستند
*توافق جدید میان ارمنستان و آذربایجان را که با حمایت‌های آمریکا صورت گرفت چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر می‌رسد از ماه‌ها قبل شواهد حاکی از تلاش‌های ایالات متحده برای ورود به این منطقه بود اما چرا ایران، تدبر بیشتری به وقایع این منطقه و نفوذ واشنگتن در آن نداشت؟
همان‌گونه که اشاره کردید از چندماه پیش مشخص بود که تحولات جدی در حال رخ دادن است. دیداری که در کاخ سفید انجام گرفت هم به دنبال دیداری بود که علی‌اف و پاشینیان در ابوظبی داشتند و به نظر من دیدار مهمی بود. از این جهت که مکان این دیدار نه در روسیه و یا کشورهای اروپایی بلکه در امارات و شهر ابوظبی صورت گرفت و روسیه هم در برگزاری آن نقشی نداشت. از همان زمان تحلیلگران بر این باور بودند که امارات در هماهنگی با آمریکا این دیدار را برگزار کرده است. البته ذکر این نکته جایز است که امارات چند سالی است روابطش را با آذربایجان و ارمنستان گسترش داده و به سطح فعلی آن رسانده است.
علاوه براین بعد از داستان قره‌باغ و خروج نیروهای ارمنی از این منطقه، عربستان هم رابطه رسمی‌اش را با ارمنستان از سر گرفت. بنابراین این دیداری که میان پاشینیان و علی‌اف در ابوظبی برگزار شد نشان داد که رویدادهای مهمی در راه هستند. همانطور که می‌دانید بعد از این دیدار خبرهایی هم منتشر شد مبنی بر اینکه آمریکایی‌ها در حال مذاکره با ارمنستان و اذربایجان هستند. سفیر آمریکا در ترکیه اعلام کرد که قرار است یک شرکت آمریکایی برای 99 سال کریدور زنگزور را در اختیار خود داشته باشد. بعد هم یک روزنامه اسپانیایی خبرهای تکمیلی را منتشر کرد و در نهایت هم روزنامه واشنگتن‌پست در گزارشی نوشت که قرار است دیداری میان مقامات آمریکایی با علی‌اف و پاشینیان برگزار شود.
البته دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، همچون دفعات گذشته نتوانست از ارائه پیش خبر این دیدار خودداری کند و 20 روز قبل در شبکه اجتماعی خود نوشت که قرار است اتفاق مهمی در رابطه با آذربایجان و ارمنستان رخ دهد و این گمانه‌زنی را تقویت کرد که آمریکا وارد این موضوع شده است و در نهایت توافقی که گفته می‌شد روز جمعه میان آذربایجان و ارمنستان در کاخ سفید صورت گرفت.
در همین راستا باید گفت جریانی که از زمان روی کار آمدن پاشینیان در سال 2018 در تلاش بود که ارمنستان را به غرب نزدیک کند به این جمع‌بندی رسیده بود که می‌تواند این کار سخت‌تر را انجام دهد و با وجود مخالفت‌های متعدد داخلی، کار خود را به پیش ببرد؛ ارمنستان به دلیل مشکلاتش تحت فشار کشورهای منطقه قرار داشت و نمی‌توانست تصمیم بگیرد اما به نظر می‌رسد در نهایت در چند ماه گذشته با بیشتر مقامات منطقه رایزنی‌هایی را انجام داده و چنین تصمیمی را اتخاذ کرده است.
چین از راه‌اندازی کریدور زنگزور استقبال می‌کند / روسیه به صورت 100 درصد مخالف راه‌اندازی کریدور زنگزور نبود
*تهدیدات امنیتی، سیاسی و اقتصادی راه اندازی کریدور زنگزور در گام نخست برای ایران و روسیه و بعد چین چیست؟
چین اتفاقا از راه‌اندازی این کریدور استقبال کرده است چرا که این کریدور بخشی از کریدور یا دالان میانی و قسمتی از طرح سرمایه‌گذاری در زیربناهای اقتصادی راه ابریشم جدید است که استان سین‌کیانگ چین را از قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان به ایران و در امتداد آن به اروپا متصل خواهد کرد.
کریدور مذکور دو شاخه دارد. از چین وارد قزاقستان و از آنجا وارد روسیه و لتونی و استونی و لیتوانی می‌شود و یک شاخه دیگر آن هم سمت قفقاز و دریای سیاه را به جنوب شرق اروپا و جنوب اروپا می‌رود. بنابراین برای چینی‌ها کریدور زنگزور بسیار مهم است چرا که زمان حمل و نقل کالا به اروپا را برای این کشور کاهش می دهد.
اما در مورد روسیه، درست است که راه‌اندازی کانال زنگزور موجب کاهش نفوذ روسیه در منطقه قفقاز خواهد شد اما فراموش نکنیم روسیه نیز بعد از جنگ اوکراین نیازمند یک راه زمینی برای دور زدن تحریم‌ها بوده و است؛ چند کشور در دور زدن تحریم‌ها به روسیه کمک کرده‌اند؛ ارمنستان، گرجستان، ترکیه و قرقیزستان. ترکیه به دلیل نزدیکی به اروپا از اهمیت بیشتری برای روسیه برخوردار است و روسیه از نخستین کشورهایی بود که خواستار گشودن این راه مواصلاتی با هدف اینکه بتواند از راه زمینی تحریم‌های اروپا را دور بزند، بود. بنابراین با وجود تضعیف موقعیت روسیه اما در عین حال از اینکه بتواند راهی را برای دور زدن تحریم‌ها پیدا کند به صورت 100 درصد مخالف راه اندازی کریدور زنگزور نبود. البته مسکو حتما خواهد خواست که این اقدام تحت نظارت روسیه انجام شود و اقداماتی را در رابطه با همکاری ارمنستان و آذربایجان با آمریکا انجام خواهد داد.
راه‌اندازی کریدور زنگزور می‌تواند فرصت بزرگی برای ترکیه باشد
*در مورد ترکیه این وضعیت به چه صورت است؟
برای ترکیه مساله از دو جهت قابل ارزیابی است. ابتدا اینکه کریدور زنگزور به آن صورت و شکلی که ترکیه می‌خواست راه‌اندازی نشده است؛ یعنی با حضور آمریکا. بنابراین علاوه بر روسیه، نقش ترکیه هم تضعیف شد. اما فراموش نکنیم ترکیه به دنبال آن است که از راه‌اندازی این کریدور برای رونق تجارت در دریای سیاه استفاده کند و در حال احداث کانال بلندپروازانه‌ای میان دریای سیاه و مدیترانه است که شامل محدودیت‌های کنوانسیون مونترال نباشد و کشتی‌ها به صورت آزادانه اما تحت کنترل ترکیه در آن حرکت کنند. لذا راه‌اندازی کریدور زنگزور می‌تواند فرصت بزرگی برای ترکیه باشد.
موضوع بعدی که باید به آن اشاره کرد این است که ترکیه باید مرزهایش را با ارمنستان باز کند. یکی از دلایلی که ترکیه تاکنون به عادی‌سازی رابطه با ارمنستان نپرداخته بود این است که می‌گفت این کار منوط به توافق صلح میان آذربایجان و ارمنستان است. این موضوع برای ارمنستان هم مهم است چرا که راه دستیابی به اروپا از طریق ترکیه است. ارمنستان یک سرزمین کوهستانی است و از سوی دیگر برای ورود به گرجستان هم محدودیت‌هایی دارد و ساده‌ترین راه این است که از طریق ترکیه این کار را انجام دهد.
ایران بزرگترین متضرر راه‌اندازی کریدور زنگزور است
*در رابطه با ایران چطور؟
به نظر می‌رسد ایران بزرگترین متضرر راه‌اندازی کریدور زنگزور است. از این جهت که تقریبا در معاملات عمده در قفقاز جنوبی، سهم آنچنانی نداشته است. در نشست 3+3 که در گذشته برای رسیدگی به مناقشه قره‌باغ برگزار شده بود ایران در ابتدا با پیشنهادات مطرح شده در مورد ایجاد صلح در این منطقه به شدت مخالفت کرد اما بعد آن را پذیرفت؛ اما گرجستان و روسیه همراهی موردنظر را نداشتند.
اما در شرایط فعلی که قرار است این کریدور راه‌اندازی شود باید ببینیم که این اتفاق برای ما تهدید است یا فرصت. حتما راه‌اندازی کریدور تهدیدهایی را برای ایران ایجاد می‌کند اما در عین حال مهیاکننده فرصت‌هایی نیز خواهد بود. کما اینکه سایر کریدورها و راه‌های مواصلاتی هم می‌تواند برای ایران هم تهدید باشد و هم فرصت. این امر بستگی به سیاست کلان کشور دارد که می‌خواهد به چه صورتی عمل کند. در هر صورت مشخص است که با رویکرد سلبی نمی‌توان انتظار داشت برخی از سیاست‌ها محقق شوند.
بیانیه وزارت خارجه ایران درباره راه‌اندازی کریدور زنگزور نشان‌دهنده واقع‌بینی دیدگاه ما در این زمینه بود
روسیه در گذشته همواره به دنبال آن بود که تنش‌های منطقه قفقاز را منجمد کرده، آنها را نگهداری کند و از آنها به عنوان ابزار چانه‌زنی در مواجه با آذربایجان و ارمنستان سود جوید. این سیاست ناموفق بود. ایران هم مانند روسیه فکر می‌کرد باید خطوط قرمزی را برای این منطقه تعیین کند که چنین بشود و چنان نشود. اما به هر حال کریدور زنگزور قرار است راه‌اندازی شود و بیانیه وزارت خارجه ایران – مبنی براینکه باید منافع ایران با راه‌اندازی کریدور زنگزور لحاظ شود – هم نشان‌دهنده واقع‌بینی دیدگاه ما در این زمینه بود.
در منطقه بسیار پیچیده قفقاز جنوبی هیچ کشوری نمی‌تواند مانع نقش‌آفرینی دیگران شود
جدای از این موضوع، در منطقه بسیار پیچیده قفقاز جنوبی که کشورهای چین، روسیه، فرانسه، بریتانیا، آمریکا، ترکیه، ایران، ارمنستان، گرجستان، آذربایجان و اسرائیل حضور دارند طبیعتا هیچ کشوری نمی‌تواند مانع نقش‌آفرینی دیگران شود و یا بازی را به نفع خود به هم بزند. در این شرایط زمانی که روسیه توان برهم زدن بازی دیگر قدرت‌ها در این منطقه را نداشت طبعا ایران هم از این توانایی برخوردار نیست. برهمین اساس باید ببینیم سیاست اولیه ایران در برابر این موضوع چگونه خواهد بود.
حضور اسرائیل در دالان زنگزور منوط به تاسیس یا عدم تاسیس آن نیست
*آیا حضور اسرائیل در این کریدور آمریکایی که به نام خود ترامپ هم نامگذاری شده است، تقویت می‌شود؟
این نکته مهمی است. حضور اسرائیل جنبه‌های مختلفی دارد. بخشی از آن اطلاعاتی و امنیتی است و ما نمی‌توانیم بدون داشتن اطلاعات لازم در این زمینه نظرمان را بیان کنیم. حرف‌های زیادی در این زمینه زده می‌شود. عده‌ای معتقدند اسرائیل در این کریدور حضور ندارد اما برخی اعتقاد به حضور تل‌آویو در این دالان مواصلاتی دارند. اما در هر صورت حضور اسرائیل در این دالان منوط به تاسیس یا عدم تاسیس آن نیست. اسرائیل با ارمنستان و آذربایجان و کشورهای آسیای مرکزی و با خود روسیه روابط نزدیکی دارد. در نهایت هم طبیعتا آمریکا از حساسیت کشورهای منطقه – نه تنها ایران بلکه ترکیه و شاید هم روسیه – آگاه است و زمانی که قرار است این طرح بسیار دشوار را پیش ببرد، بعید می‌دانم که بخواهد از اعتبار خود برای حضور اسرائیل در منطقه قفقاز جنوبی استفاده کند به این معنی که اسرائیل از نردبان آمریکا بالا برود تا قدرت خود را افزایش دهد. منطقه قفقاز جنوبی پیچیدگی‌های خودش را دارد و تمامی قدرت‌ها در حال کنترل یکدیگر هستند اما طبیعتا در قیاس گذشته دست اسرائیل در منطقه بازتر خواهد بود و در این موضوع تردیدی نیست.
حدفاصل ایران و ارمنستان با راه‌اندازی کریدور زنگزور از بین نمی‌رود
**آیا خطوط مرزی ایران و ارمنستان با راه‌اندازی کریدور زنگزور از بین می‌رود؟
حدفاصل ایران با ارمنستان از بین نمی‌رود. بر اساس چهارراه صلحی که پاشینیان مطرح کرده، تلاش شده است با کشورهای منطقه از جمله ایران اعتمادسازی صورت گیرد و این اطمینان به آنها داده شود که مسیر مواصلاتی این کشورها با ارمنستان قطع نمی‌شود. سخنگوی وزارت خارجه ایران هم از طرح چهارراه صلح استقبال کرده است. این موضوع نشان می‌دهد اطمینان لازم به ایران داده شده است که ایجاد این راه مواصلاتی به معنای محدود شدن ایران نیست. هر چند که روایت‌های بسیار آرمانی و هیجانی هم در این رابطه وجود دارد که ما مرز با ارمنستان را از دست می‌دهیم.
تضمین‌های لازم به ایران داده شده است که باز شدن کریدور مواصلاتی زنگزور موجب ایجاد محدودیت برای ایران نمی‌شود
ذکر این نکته نیز جایز است که بعد از جنگ قره‌باغ بسیاری گمان می‌کردند پاشینیان در انتخابات شکست خواهد خورد اما او برنده انتخابات شد. این امر نشان می‌دهد که جریان بسیار قدرتمندی در ارمنستان به این باور رسیده است که برای شکستن بن‌بست ژئوپلوتیک این کشور باید مساله قره‌باغ را حل کنند که برای این کشور بسیار حیاتی، تاریخی و هویتی است. مجددا تاکید می‌کنم به صورت کلی تضمین‌های لازم به ایران داده شده است که باز شدن کریدور مواصلاتی زنگزور موجب ایجاد محدودیت برای ایران نمی‌شود.
