از نفت ارزان تا تسلیحات پیشرفته؛ راز ماندگاری همکاری هند و روسیه

به گزارش تجارت نیوز، ترامپ تلاش دارد نخست‌وزیر هند، نارندرا مودی، را متقاعد کند که به آمریکا در منزوی کردن روسیه کمک کند. رئیس‌جمهوری آمریکا برای تحقق خواسته‌اش به اهرم تعرفه‌ها متوسل شده اما دهه‌ها روابط نزدیک اقتصادی، سیاسی و نظامی بین دهلی و مسکو به معنای این است که ترامپ در متقاعد کردن مودی در میانه ناآرامی‌های بزرگ ژئوپلیتیکی حاکم با چالش مواجه است.

در روزهای اخیر، ترامپ هند را به دلیل وابستگی شدید به واردات نفت روسیه و همچنین خریدهای طولانی‌مدت تجهیزات نظامی از این کشور مورد انتقاد قرار داده است. از همین رو روز چهارشنبه، رئیس‌جمهور آمریکا تعرفه اضافی ۲۵ درصدی بر صادرات هند به آمریکا اعمال کرد؛ که دو برابر تعرفه ۲۵ درصدی است که اوایل همین ماه به اجرا درآمد.

پشت پرده بده و بستان دهلی‌نو و مسکو

با این همه مودی در برابر فشارهای آمریکا ایستادگی کرده است؛ گزاره‌ای که نشان از اهمیت روابط با روسیه برای این قدرت بزرگ جنوب آسیا دارد. از زمان جنگ سرد، روسیه یکی از ثابت‌ترین شرکای هند بوده؛ رابطه‌ای که بر پایه قراردادهای تسلیحاتی، همکاری اقتصادی و حمایت دیپلماتیک برای دهلی شکل گرفته، زیرا هند با رقبای منطقه‌ای‌اش، چین و پاکستان، مقابله می‌کند.

از سوی دیگر، مسکو پس از افزایش تنش‌ها بین اتحاد جماهیر شوروی و پکن در دهه ۱۹۶۰، به هند نزدیک شد. در دهه‌های بعد، روسیه بیش از یک میلیارد دلار وام برای خرید کالاهای نظامی و غیرنظامی روسی به هند داده است. در چنین شرایطی تبلیغات دل‌نشین‌تر شد، آن هم با نفت خام روسیه که مسکو در دهه ۱۹۶۰ با تخفیف ۱۰ تا ۲۰ درصد نسبت به قیمت‌های جهانی به دهلی می‌فروخت.

امروز نیز موسسه‌های پالایش نفت هند با خرید نفت خام روسیه با تخفیف قابل توجهی صرفه‌جویی کرده‌اند. در همین راستا سرگئی رادچنکو، مورخ و متخصص جنگ سرد و استاد مدرسه مطالعات پیشرفته بین‌المللی جانز هاپکینز به درستی گفت: «این همه بخشی از حمله نفتی شوروی بود.»

به گفته این کارشناس، مسکو در بازه‌ای از زمان زمین‌شناسانی به هند فرستاد تا به دنبال نفت بگردند و وقتی نفت کمی یافت شد، اتحاد جماهیر شوروی اجازه داد هند نفت سیبری را با ارسال محموله‌های چای بخرد تا دهلی بتواند ذخایر نقدی خود را حفظ کند. رابطه‌ها پس از حمایت آمریکا از پاکستان — رقیب سرسخت هند — و تحریم‌های متعددی که در سال ۱۹۷۴ پس از اولین آزمایش هسته‌ای هند و در ۱۹۹۸ پس از آزمایش‌های هسته‌ای مجدد اعمال شد، نزدیک‌تر شد.

فرصت‌سازی هند

هارش وی. پانت، رئیس مطالعات استراتژیک بنیاد تحقیقات ناظر در دهلی نیز بر این باور است که «بسیاری از هندی‌ها هنوز به دلیل تاریخچه، روسیه را شریک قابل اعتمادی می‌دانند.» به باور این کارشناس «بسیاری در هند معتقدند که آمریکا همیشه طرفدار پاکستان بوده است.» حتی حمله روسیه به اوکراین مودی را از مسکو دور نکرد.

هند که مدت‌ها است استراتژی اجتناب از هم‌سویی با قدرت‌های بزرگ دیگر را دنبال می‌کند، در جنگ اوکراین بی‌طرف باقی ماند و به موج تحریم‌های غرب نپیوست. هرچند به باور ناظران هند — که واردکننده خالص انرژی است و اشتهای زیادی به انرژی رو به رشد دارد — از تغییر مسیر کشورهای غربی از نفت روسیه و همچنین از سقف قیمت نفت که آمریکا و متحدانش برای نفت روسیه وضع کرده‌اند، بهره برده است.

تحریم‌های هدفمند علیه صنعت نفت روسیه، وابستگی مسکو به کشورهایی مانند هند را افزایش داده است. همزمان در چند سال گذشته، هند مقادیر عظیمی از نفت روسیه را خریداری کرده است. سال گذشته نیز دهلی‌نو بیش از یک‌سوم صادرات نفت روسیه را به خود اختصاص داد، دومین کشور پس از چین با تقریبا ۵۰ درصد واردات طلای سیاه. همزمان بر اساس آمار شرکت اعتبارسنجی ICRA تخفیف‌های بالا باعث شده پالایشگاه‌های هندی در سه سال گذشته حدود ۱۷ میلیارد دلار صرفه‌جویی کنند؛ در واقع، هند تنها کشور آسیایی نیست که از انزوای اقتصادی روسیه بهره‌مند شده است. چین نیز نفت خریده و دارایی‌هایی در روسیه تصاحب کرده است. اما نگرانی فزاینده مسکو از وابستگی بیش از حد به پکن، اهمیت رابطه با هند را دوچندان کرده است.

نفت ارزان برای کشوری با جمعیت ۱.۴ میلیارد نفر که به سرعت در حال رشد است، حیاتی خواهد بود. طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، این کشور جنوب آسیا پس از آمریکا و چین، سریع‌ترین رشد مصرف نفت را در جهان دارد. از همین رو بخش عظیمی از نیازهای انرژی وسیع هند با واردات ۹۰ درصدی نفت خام از خارج تامین می‌شود.

در سه سال گذشته، تجارت دو کشور به میزان ۶۹ میلیارد دلار رکورد زدند؛ رقمی که تحت تاثیر خرید نفت روسیه توسط هند قرار داشت. این واردات به دهلی اجازه داده بنزین را در بازار داخلی ارزان‌تر و محصولات نفتی خود را در بازار خارجی با حاشیه سود بالاتر بفروشد. سید اکبارالدین، نماینده دائم سابق هند در سازمان ملل و رئیس مدرسه سیاست عمومی کائوتیلیا در حیدرآباد در این باره به والس استریت ژورنال گفت: «قطع فوری جریان نفت روسیه در آینده نزدیک با توجه به اختلاف هزینه و تاثیر آن بر بودجه محقق نمی‌شود.»

چرخش دهلی‌نو؟

سیستم پدافند هوایی اس-۴۰۰، که در یک رژه در مسکو در ماه مه دیده شد، بخش کلیدی از فروش تسلیحات روسیه به هند است. اگر چه دهلی در چند دهه اخیر تلاش کرده تامین‌کنندگان خود را متنوع کند، تجهیزات ساخت روسیه و اتحاد جماهیر شوروی هنوز بیش از ۵۰ درصد از تسلیحات هند را تشکیل می‌دهند. دهلی همچنان مشتری وفادار تسلیحات روسیه باقی مانده است.

یکی از جذابیت‌های این تجهیزات، تمایل مسکو به اشتراک‌گذاری فناوری و کمک به هند برای تولید تسلیحات در داخل کشور است. ماه گذشته، نیروی دریایی هند یک ناوشکن مخفی نو خریداری‌شده از روسیه را به خدمت گرفت. دو ناوشکن دیگر نیز با کمک فنی از کشتی‌سازی‌های یانتار روسیه در هند ساخته می‌شوند. با این همه آنگونه که اشلی جی. تلیس، کارشناس ژئوپلیتیک در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی به وال استریت ژورنال گفته، هند چندین دهه زمان نیاز دارد تا بتواند تجهیزات روسی در زرادخانه‌اش را جایگزین کند.»

البته پالایشگاه‌های هندی خریدهای خود را کاهش داده‌اند. طبق داده‌ها و تحلیل‌های شرکت Kple واردات نفت خام روسیه در ماه جولای حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافته و به کمترین مقدار پنج ماهه، یعنی ۱.۶ میلیون بشکه رسیده است. طبق تحلیل همین شرکت، انتظار می‌رود پالایشگاه‌های خصوصی هند که بیش از ۵۰ درصد نفت خام وارد شده از روسیه را فرآوری می‌کنند، خریدهای خود را از منابع دیگر مانند خاورمیانه و غرب آفریقا افزایش دهند؛ هرچند این پالایشگاه‌ها نمی‌توانند کاملا واردات نفت از روسیه را قطع کنند. از همین رو سومیت ریتولیا، تحلیلگر ارشد Kpler گفت: «جایگزین کردن بشکه‌های نفت روسیه کار ساده‌ای نیست؛ از نظر لجستیکی دشوار، از نظر اقتصادی دردناک و از نظر ژئوپلیتیکی پرمخاطره است.»