رویارویی رقبا بر سر عناصر خاکی نادر / نقطه ضعف استراتژیک دفاعی آمریکا به برگ برنده چین تبدیل شد

به گزارش تجارت نیوز، نگاهی به تسلیحات نظامی آمریکا بیندازید، خواهید دید که بخش عمده‌ای از قدرت سخت ایالات متحده به عناصر خاکی نادر وابسته است؛ مواد قدرتمندی که زنجیره تامین آن‌ها عمدتا در کنترل چین است. به عنوان مثال، بر اساس اطلاعات مشاوران شرکت Benchmark Mineral Intelligence هر جنگنده لاکهید مارتین F-35 با بیش از ۹۲۰ پوند عناصر خاکی نادر طراحی شده است. همچنین، بیش از ۵۷۰۰ پوند از این عناصر در ناوشکن‌های کلاس آرلی بورک به کار رفته است و هر زیردریایی کلاس ویرجینیا به بیش از ۱۰ هزار پوند از این فلزات ارزشمند نیاز دارد.

وقتی قدرت سخت آمریکا گروگان رقیب است!

گرسلین باسکاران، مدیر برنامه امنیت مواد معدنی حیاتی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن، در این باره به فارین پالسی گفت: «این مواد در همه فناوری‌های دفاعی نقش پر رنگی دارند. در کشتی‌های جنگی، جنگنده‌ها، موشک‌ها، لیزرها، تانک‌ها، ماهواره‌ها، پهپادها؛ در همه چیز.»

با این حال مشکل اصلی این است که امروز چین به شکل غالبی زنجیره‌های تامین جهانی عناصر خاکی نادر را کنترل می‌کند؛ حدود ۸۵ درصد پردازش و بیش از ۹۰ درصد تولید آهن‌رباهای دائمی در اختیار چین است. پکن به‌خصوص در جداسازی آنچه عناصر خاکی نادر سنگین نامیده می‌شوند، سلطه دارد و این اهرم را در کنار ممنوعیت‌های صادرات فناوری‌های استخراج، جداسازی و تولید آهن‌ربا علیه کاخ سفید به کار گرفته است.

از زمان آغاز جنگ تجاری دونالد ترامپ در آوریل گذشته، مقامات دو کشور ماه‌هاست در حال مذاکره بر سر صادرات این مواد قدرتمند هستند. اما پکن هنوز نفوذ قابل توجهی دارد. طبق گزارش وال استریت ژورنال، در بحبوحه مذاکرات تجاری، چین جریان مواد معدنی حیاتی، از جمله عناصر خاکی نادر، را به شرکت‌های دفاعی غربی محدود کرده، که باعث تاخیر در اجرای پروژه‌ها و افزایش قیمت‌ها شده است.

اشلی زاموالت-فوربس، معاون پیشین وزارت انرژی آمریکا در بخش باتری‌ها و مواد معدنی حیاتی در دولت بایدن، در این باره گفت: «ما عملا باید از چین اجازه بگیریم تا بتوانیم تسلیحاتمان را بسازیم چون آن‌ها کنترل زنجیره تامین آهن‌رباهای دائمی را در دست دارند.» او اضافه کرد: «این موقعیت بسیار خطرناکی است.»

با وجود نام «عناصر خاکی نادر»، این مواد در واقع چندان کمیاب نیستند. این گروه شامل ۱۷ عنصر است که اسامی مبهمی چون نئودیمیوم و لانتان دارند و در سراسر جهان یافت می‌شوند، هرچند یافتن آن‌ها در مقادیر تجاری چالش‌برانگیز است.

دست بالای پکن

ایالات متحده زمانی یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این عناصر بود. اما با افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی و مشکلات مالی در دهه‌های گذشته، قانونگذاران آمریکایی تصمیم گرفتند این صنعت را به خارج کشور بسپارند؛ تا جایی که در سال ۱۹۹۶، اداره معادن آمریکا که نهاد تحقیقاتی کلیدی بود، تعطیل شد. امروز آمریکا تنها یک معدن فعال عناصر خاکی نادر دارد: تأسیسات استخراج و پردازش MP Materials در کالیفرنیا.

در حالی که واشنگتن عقب‌نشینی کرده، چین منابع عظیم و سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این بخش انجام داد. اکنون چالش بزرگ برای قانونگذاران آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر این است که تسلط چین بر زنجیره‌های تامین جهانی این مواد و کنترل قیمت‌ها، ورود دیگران را به این صنعت دشوار کرده است.

ماه آوریل، چین در واکنش به جنگ تجاری ترامپ، کنترل‌های صادراتی بر هفت نوع عنصر خاکی نادر و آهن‌رباها اعمال کرد. پس از آن، مذاکره‌کنندگان دو کشور بر سر یک آتش‌بس ۹۰ روزه توافق کردند که قرار است سه‌شنبه آینده منقضی شود. پیش از این مهلت، مقامات ارشد آمریکایی بر اهمیت حفظ دسترسی به این عناصر قدرتمند تاکید کردند.

جیمیسون گریر، نماینده تجاری آمریکا، در مصاحبه‌ای با بلومبرگ گفت: «تمرکز ما بر این است که آهن‌رباهای چین به آمریکا و زنجیره تامین مرتبط، همانند قبل از محدودیت‌ها به‌طور آزاد جریان داشته باشد. از همین رو می‌توانم بگویم در چنین شرایطی نصف راه را رفته‌ایم.»

وزارت دفاع آمریکا و شرکت‌های پیمانکار دفاعی غربی سال‌هاست از نقطه ضعف خود در زمینه عناصر خاکی نادر آگاه بوده‌اند و کاخ سفید طی چند سال گذشته تلاش کرده این چالش را حل کند. در دولت اول ترامپ، او با صدور یک فرمان اجرایی به بررسی تهدید وابستگی آمریکا به مواد معدنی حیاتی از دشمنان خارجی پرداخت و بودجه شرکت‌های داخلی فعال در این زمینه را افزایش داد.

رئیس‌جمهور بعدی، جو بایدن، بر گسترش ذخایر این عناصر تمرکز کرد و با استفاده از قانون کاهش تورم، به ایجاد زنجیره‌های تامین جدید داخلی مواد معدنی تشویق کرد؛ به‌ویژه با پیوند دادن مشوق‌های مالیاتی به موادی که از داخل آمریکا یا شرکای تجاری آن تامین می‌شوند. هر دو رئیس‌جمهور همچنین از قانون تولید دفاعی، که مربوط به دوران جنگ سرد است، برای تسریع تولید داخلی مواد معدنی حیاتی به دلایل امنیت ملی بهره برده‌اند.

پاشنه آشیل واشنگتن

اما پس از دهه‌ها غفلت از صنعت داخلی خود، آمریکا همچنان به شدت در برابر تسلط چین آسیب‌پذیر است. گرگ هایز، مدیرعامل شرکت ریثئون، در مصاحبه‌ای با فایننشال تایمز در ۲۰۲۳ گفت: «بیش از ۹۵ درصد مواد یا فلزات عناصر خاکی نادر از چین می‌آید یا در آنجا پردازش می‌شود. جایگزینی وجود ندارد. اگر مجبور شویم چین را ترک کنیم، سال‌ها طول خواهد کشید تا بتوانیم آن توانایی را دوباره در داخل کشور یا کشورهای دوست بازسازی کنیم.»

در این میان پنتاگون امیدوار است صفحه جدیدی باز کند. وزارت دفاع طی سال‌های اخیر نزدیک به ۵۴۰ میلیون دلار در پروژه‌های مربوط به مواد معدنی حیاتی سرمایه‌گذاری کرده است. اکنون این وزارتخانه قدمی فراتر گذاشته و قراردادی چند میلیارد دلاری امضا کرده که آن را بزرگ‌ترین سهامدار شرکت MP Materials می‌کند، شرکتی که تنها معدن فعال عناصر خاکی نادر آمریکا را اداره خواهد کرد.

با حمایت پنتاگون، MP کارخانه آهن‌ربای عناصر خاکی نادر خواهد ساخت که انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۸ راه‌اندازی شود. دولت آمریکا محصول این کارخانه را خریداری خواهد کرد و حداقل قیمت تعیین می‌کند تا شرکت را از فشارهای مالی محافظت کند. این قرارداد یکی از نمونه‌های روشن دخالت دولت در بخش مواد معدنی حیاتی است و موفقیتی بزرگ برای MP Materials به شمار می‌رود که سال‌ها تلاش کرده جایگاه برجسته‌تری در بازار جهانی داشته باشد و اکنون حمایت بی‌سابقه فدرال را دریافت می‌کند.

گرسلین باسکاران از CSIS در این باره مدعی است: «ما با چین روبه‌رو هستیم که سیاست بسیار مداخله‌گرانه‌ای در تولید و پردازش مواد معدنی دارد و برای صنعت پایین‌دستی خرید و مصرف انجام می‌دهد. برای اینکه آمریکا بتواند با چین رقابت کند، به مدلی مداخله‌گرانه‌تر نیاز دارد. این یک گام بزرگ در جهت مقابله با چین است.»

بر اساس گزارش وال استریت ژورنال، تا سال ۲۰۲۷، پنتاگون از پیمانکاران دفاعی خود خواهد خواست تنها آهن‌رباهایی را خریداری کنند که شامل مواد معدنی منشاء چین نباشند. با این حال، حتی با تلاش‌های وزارت دفاع، چالش‌های بزرگ باقی است و هر تلاشی برای ایجاد یک زنجیره تامین جدید از معدن تا آهن‌ربا زمان‌بر خواهد بود. مهندسی زنجیره‌های تامین صرفا یافتن معدن جدید نیست؛ بلکه نیازمند یک اکوسیستم کامل جداسازی و تولید است که چین در آن برای دهه‌ها پیشتاز بوده است. کریس بری، رئیس شرکت مشاوره مستقل House Mountain Partners، در این باره گفت: «تفاوت در توان فکری و دانش تخصصی چین نسبت به آمریکا در زمینه این فلزات بسیار زیاد است.»

در حالی که تلاش‌های واشنگتن سرعت گرفته، پکن نیز به طور کامل در حال پیشروی است. چین در میانمار، که منابع غنی عناصر خاکی نادر دارد، نفوذ بیشتری پیدا کرده و طبق گزارش‌ها، دولت چین در حال تهیه فهرستی رسمی از متخصصان این حوزه است تا اطمینان حاصل شود دانش فنی آن‌ها به خارج منتقل نمی‌شود. طبق گزارش فایننشال تایمز، سال گذشته چین بیشترین تعداد تصاحب معادن خارجی در بیش از یک دهه اخیر را داشته است. باسکاران در این باره گفت: «چین کسب‌وکار خود را تغییر نداده؛ آن‌ها فقط حجم آن را افزایش داده‌اند.»